Amar Shaheed Bhai Amrik Singh Ji, the elder son of Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa Bhindranwale and the president of the Sikh Students Federation, attained martyrdom while protecting the sanctity of Sri Darbar Sahib at Akal Takht Sahib. Under his leadership, the AISSF achieved remarkable prominence.
Birth
Bhai Amrik Singh was born in the village Bhura Kohna near the ‘Khemkaran’ town, famous in the border area in Patti Tehsil of Tarn Taran district. His grandfather, Jhanda Singh, a Gursikh Jathedar, had six sons. Jathedar Jhanda Singh, a leader in the Akali Morchas, had a son – ‘Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa Bhindranwale’; who was later appointed as the 13th head of Damdami Taksal. Sant Giani Kartar Singh Khalsa Bhindranwala had an Anand Karja ceremony with Bibi Niranjan Kaur, the daughter of S. Kartar Singh from village Bhaini Jassa. Bhai Amrik Singh was born in the month of Harh (ਹਾੜ) in the year 1954 and was initially named ‘Harbhajan Singh’ by his grandfather Jathedar Jhanda Singh. However, later the Nanke family renamed the child ‘Amrik Singh’ with a Hukamnama from Guru Granth Sahib.
Childhood
Sant Giani Kartar Singh Ji lived in the service of Damdami Taksal, and Sant Gurbachan Singh Ji Khalsa Bhindranwala. In his absence, the child Amrik Singh was brought up under the guidance of mother Niranjan Kaur and other family members. When Sant Giani Gurbachan Singh Ji Khalsa visited their village Bhura Kohna, he started saying, “Bhai Kartar Singa! This Bhujhangi of yours will become a very talented Singh. Give him the gift of Amrit and place him at the feet of Guru; then your worries about your family will be reduced.”
Later, another child, ‘Manjit Singh,’ was born in the house of Sant Kartar Singh Ji. Both brothers rapidly grew from childhood to adulthood. Every year, Sant Giani Gurbachan Singh Ji used to organize the Gurmat ceremony in the village of Bhura Kohna. Bhai Amrik Singh also served in these functions along with the whole family. After listening to ancient historical accounts from grandfather Jhanda Singh, he became aware of Sikh history full of martyrdom and sacrifices. Jathedar Jhanda Singh used to attend Akali Morchas, so he also had a political understanding. He provided all kinds of information to Bhai Amrik Singh along with religious guidance.
Amrit Daat
After completing eight classes at the village school, Sant Giani Kartar Singh Ji came to take Bhai Sahib to Bhinder Kalan. Jathedar Jhanda Singh said, “Kartar Sian! Earlier, you used to live with the Jatha, but now you have taken Amrik Singh too. Who will take care of this house?” Saint Ji laughed and said, “Bapu ji, don’t worry, not only this house of yours but the whole village will be protected by Akal Purakh himself.”
Bhai Amrik Singh went to Bhinder Kalan along with his father. The great Sant Giani Gurbachan Singh said, “Bhai Kartar Singa, the next day after the fair, there will be Amrit Sanchar, and you must sprinkle Amrit on this bhujangi. Now he is able to handle the rehat mariyada.”
Saint Giani Gurbachan Singh Ji Khalsa himself also joined the Panj Pyare. Bhai Amrik Singh took Amrit and became a proper Gursikh. While staying with the Jatha, he continued to study Gurmat Vidya, understanding the pure and clear pronunciation and meaning of Gurbani.
Long-Lasting Friendship
Bhai Amrik Singh was acquiring Gurmati Vidya in Damdami Taksal when he formed a friendship with a senior Singh in the Jatha, hailing from Rode village near Bagha Purana. This Singh’s name was Bhai Jarnail Singh. The mutual love between the two Singhs grew so much that both maintained this friendship until their last breath. Little did anyone anticipate that this same Singh would become famous as the fourteenth head of Damdami Taksal.
Engagement
Sant Giani Gurbachan Singh Bhindranwalia arranged the marriage of Bhai Amrik Singh to Bibi Harmeet Kaur, the daughter of Bhai Gurdeep Singh of village Dhire-Patre in Ferozepur district, whose name was then Mahinder Kaur in early age. When this news reached Bhura Kohna, Jathedar Jhanda Singh, Grandmother Labh Kaur, and Mata Niranjan Kaur were overjoyed.
Bhai Amrik Singh stayed in Bhinder Kalan for one year and acquired Gurmati Vidya. After completing Nitnem, Panj-Granthi, Bai Varan, Bhagat Bani, and Bhai Gurdas Ji, he began the santhiya of Guru Granth Sahib Ji.
One day, Sant Giani Gurbachan Singh Ji Khalsa asked him to go to the village and pursue further studies.
Further Studies
Bhai Sahib’s village had a school only up to the eighth standard, so Bhai Amrik Singh was admitted to Government High School Khemkaran. He took exams for the 10th standard at the village Valtoha, near Khemkaran. After completing the 10th standard, he attended his high school in Patti City. To pursue a B.A., he was admitted to Khalsa College, Amritsar. During this period, his grandfather Jathedar Jhanda Singh passed away, shaking the pillar of the family.
Sant Giani Kartar Singh Ji became the head of Damdami Taksal
On June 15, 1969, the news arrived that Sant Giani Gurbachan Singh Ji Khalsa had passed away to Sachkhand. This news added more sorrow to the family, given the deep affection they had for Sant Ji. Bhai Amrik Singh reached Mehta, where the Saroop of Sant Gurbachan Singh Ji was held at the house of Dilip Singh Shah.
On July 8, 1969, during the Dussehra of Sant Giani Gurbachan Singh Ji Khalsa at Bhinder Kalan, Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa was appointed as the head of Damdami Taksal. He came to Mehta due to a dispute at Bhinder Kalan and began preparing the new building of Gurdwara Gurdarshan Prakash in Mehta Chowk itself.
Khalsa College Amritsar
During these days, Bhai Amrik Singh Ji was enrolled for BA at Khalsa College Amritsar. In his free time, he would go to Mehta Chowk and participate in the Kar Sewa of the Gurdwara Sahib building. Bhai Amrik Singh used to discuss financial problems and other issues with another senior Singh of Taksal, like Baba Thahra Singh.
Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa instructed Bhai Amrik Singh to live in Amritsar, and therefore, from Khalsa College, he should try to visit Darbar Sahib daily. While studying in college, Bhai Sahib maintained a different attitude from normal student activities. He diligently followed his daily Nitnem and Rehat on study days. His hard work earned him respect as a student and from professors. Even his fellow students respected him. To meet the expenses of Bhai Amrik Singh’s education, Baba Thahra Singh managed money from farming.
Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa remained detached from such matters. Whenever Baba Thahara Singh ji or anyone else would talk about household chores, he would say, “This is not my work, but Dashmesh Pita is concerned about all of us. He will fulfill the needs of the Singhs.”
In fact, Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa Bhindranwale was such a preacher of Gurmat whose love for Gursikhi was reflected in his life. He loved Taksal students like his own sons and took care of their every need. He considered it his duty to serve in the langar or in the building of the Guru-ghar under construction.
Love for the Punjabi Language
Bhai Amrik Singh had immense love for his mother tongue. He cherished his old books and notebooks dearly. Even his rough copies have been preserved to date. He maintained a diary in which he wrote much more than just commandments; it was a guide to life. After every two or four pages, he would write a verse of Gurbani.
Literary Attachment
Bhai Sahib was deeply engrossed in reading literature. In addition to the works of Tolstoy, Shakespeare, and Russian authors, he delved into topics like Kamagatamaru, Ghadar Lehar, books about Bhagat Singh, and other revolutionary movements. He also sought complete knowledge about Christianity. In his diary, he penned Prof. Puran Singh’s lines: “Punjab lives in the name of Guru.”
Sant Giani Jarnail Singh Ji Khalsa Bhindranwale, or any other Singh, would come to him at Khalsa College with messages. At that time, Sant Jarnail Singh was still a student of Taksal, and he shared a close bond with Bhai Amrik Singh. Once, Sant Jarnail Singh even prepared a special Panjiri for Bhai Amrik Singh from his village Rode. During their time together, they would walk from Khalsa College to Darbar Sahib in the evening. Little did they know then that in 1984, they would sacrifice their lives at that very place.
At Khalsa College, Bhai Sahib encountered many atheists, idlers, and seemingly worthless students. His Gurmukh Birti had such an effect on them that their lives underwent a transformation. Students guided by his intentions became his companions forever.
Fake Nirankaris and Communists
In the 1970s, fake Nirankaris, Communists, and other anti-Sikh forces began influencing the Sikh community. Supported by the government, these forces caused a rapid distancing of common people from Sikhism. To counter the anti-Sikh movement, Sant Kartar Singh Ji organized 37 grand Nagar Kirtans. There was a clash between the fake Nirankaris and Sikh ideology. The activities of Sant Giani Kartar Singh Ji and other Gurmukhs were greatly opposed by the Nirankaris. Sikh Sangat was undergoing considerable mental distress due to false propaganda against Sikh principles. It was evident that if the government did not intervene, Sikhs would inevitably clash with the fake Nirankaris.
Joining the AISSF
While preachers like Sant Ji were active in spreading Sikhism in general society, there was a crucial need for religious education among students. Principals, professors, and Sikh enthusiasts were concerned about the flourishing atheist forces even within Khalsa colleges. In 1966, Balwant Singh became the first Sikh boy to cut his beard at Khalsa College.
Although there was an organization, the All India Sikh Students Federation (AISSF), working among students, its influence diminished over time. Various small groups considered themselves a “complete federation.”
Gurmeet Singh Brar, an Akali leader, and former minister from Muktsar, greatly influenced by Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa Bhindranwala, suggested to the federation leaders, “If you really want to make progress in AISSF activities, request Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa Bhindranwala to bring his son Bhai Amrik Singh into the federation. He is studying at Khalsa College Amritsar.”
Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa Bhindranwala also recognized that although the federation was currently limited to meetings, demonstrations, and booklets, it had the potential to raise more awareness. Sant Ji asked Bhai Amrik Singh and his companions if they would like to join the federation.
Thus, Bhai Amrik Singh became a member of the AISSF. After joining, he thoroughly studied and understood the organization’s history. Bhai Sahib organized his first federation camp from June 20 to 27, 1976, at Anandpur Sahib, where he was appointed as the Publicity Secretary. With a B.A. already completed and pursuing an M.A. in Punjabi, he aspired to become a professor in the Punjabi department at Khalsa College.
Anand Karaj
In November 1976, Bhai Amrik Singh and Bibi Harmeet Kaur Ji were married. Bibi Harmeet Kaur proved to be not only proficient in Gurmati but also a supportive life partner who stood by Bhai Sahib in every aspect of his challenging life.
Sachkhand Gaman of Saint Kartar Singh Ji
On August 3, 1977, while Santji was traveling from Malsihan in Jalandhar district to Solan in Himachal Pradesh, his car met with an accident near Ludhiana. He passed away on August 16, 1977, in a Ludhiana hospital. On his Dussehra, on August 25, 1977, at Gurudwara Gurdarshan Parkash Mehta Chowk, Sant Giani Jarnail Singh Bhindranwalia, a resident of ‘Rode’ village near Bagha Purana and associated with Taksal for a long time, was appointed as the next head of Damdami Taksal.
Responsibility
Both Bhai Ameek Singh and Sant Jarnail Singh held immense love and respect for Sant Giani Kartar Singh Ji. Since Sant Kartar Singh had played a leading role in the struggle against the Nirankaris, the next head of Damdami Taksal had to follow the same path. Sant Jarnail Singh considered it his responsibility, and Bhai Amrik Singh Ji also deemed it his duty to be his companion. In fulfilling this responsibility, both Gurmukhs intensified their activities and started awakening the Sikh Sangat. Due to their efforts, many people began embracing the Khalsa identity, giving up drugs and becoming Amritdharis.
While Sant Giani Kartar Singh Ji Khalsa spoke with ease and a calm manner, Sant Giani Jarnail Singh Ji Khalsa used straightforward language that could humble even an atheist or a depraved person, turning them into Gursikhs. On Baisakhi of April 13, 1978, the Nirankaris perpetrated a massacre of Sikhs in Amritsar, leading to a widespread upheaval in the Sikh community.
President of the AISSF
The Federation became a powerless organization. Many Sikh youths, such as Birdwinder Singh, Balwant Singh Ramuwalia, Jaswant Singh Grewal, Manjit Singh Nabha, Harjinder Singh Dilgir, and Harsimran Singh, tried to raise the name of the Federation, but they didn’t succeed. After the Nirankari incident, there was an uproar of anger among Sikh youth, who were getting organized in every city. In these circumstances, a gathering was called at Tagore Theater in Chandigarh on July 2, 1978, in which a large number of Sikh youth attended under the influence of Nirankari Massacre.
In this gathering, on the suggestion of Bhan Singh, Bhai Amrik Singh was appointed as the President of the Federation. With this, there was a revolutionary turn in the federation, and the organization woke up from a long slumber. The units of the federation began to be formed from place to place. The name of the Federation started echoing everywhere in protests against the anti-cult movements. Wherever there was an attack on Sikh philosophy and principles, the youth of the Federation began to give a sweeping response. On September 25, 1978, 12 Singhs were martyred by police firing at the front against the Nirankaris in Kanpur. Among those martyred here was the active worker of the Federation, Jagjit Singh from Kanpur, who was very popular among the youth of that time. This martyrdom shocked all the collegiates.
Clashes with Comrades
When federation units started forming in every college, the communists, who had been ensnaring Sikh youth by spreading atheism in colleges for a long time, suffered a lot. Disputes took place with the student organization of comrades in Guru Nanak College Moga, G.N.E., Ludhiana, and many other places. But Sikh sentiments had now awakened, and the ranks of the communists were divided.
SGPC Elections 1979
In March 1979, Shiromani Committee elections were held. Akali had lost their faith among Sikhs (like today). Just like today, Akalis fielded such candidates who were not mature even in Sikh morals. Sant Giani Jarnail Singh and other Sikhs believed that a Gurmukh gentleman should be the head of an organization like the Shiromani Committee, so religion could flourish, but Akali was fielding crude candidates. On this, Sant ji also made up his mind to run in the elections and made Bhai Amrik Singh a candidate for the Beas seat. When the Akalis campaigned, they started making allegations against Damdami Taksal and Sant Giani Jarnail Singh, Bhai Amrik Singh, and other Singhs for being ‘Congress agents’ and backstabbing the Sikh Kaum. Finance Minister Jeevan Singh Umranangal made the resignation and became the candidate against Bhai Amrik Singh Ji.
By defeating Bhai Amrik Singh, Badal thought that he had won, but the reality was he had won with the help of government machinery and every legal and illegal way. In fact, time showed us who became the winner and who became the loser.
Gurdwara Meerut Issue
In October 1979, Sri Guru Granth Sahib was desecrated in Gurudwara Rajban in Meerut, and the Nishan Sahib was burnt. AISSF and Bibi Rajinder Kaur Member of Parliament started an agitation against this disrespect. The Akalis did not pay attention to this issue. Akalis were in such a bad condition that the AISSF workers presented them dupatta and red bangles in Guru Nanak Niwas meetings, so, at last, they supported the Meerut agitation.
Occupy of Martyr Place
Now the AISSF had complete dominance. Bhai Amrik Singh was joined by a whole team of Sikh youths, in whom the communal zeal was raging. Now, on the request of the Federation, “Punjab shut down” used to be held, and even the fake gurus and anti-Sikh elements were terrified of the students of the Federation. On the night of April 24, 1980, under the leadership of Bhai Amrik Singh, the AISSF made a successful operation to erect a 13 feet high and 13 feet long Nishan Sahib in memory of the 13 martyrs of April 13, 1978, at Railway Colony B-Block, Amritsar, on the spot where the Singhs were martyred. On the same night, far away in Delhi, the fake Nirankari Gurbachna, the murderer of the Singhs, was punished for his sins by Bhai Ranjit Singh and Bhai Kabal Singh. Was there any connection between the two incidents? Maybe… Later, a magnificent Gurdwara Sahib was built in this place, which will always remind us of the martyrs.
State’s Suppression
The CBI tried to apprehend those responsible for the Gurbachan case. Other government agencies also initiated crackdowns, especially targeting the AISSF and Damdami Taksal in Punjab. Many Singhs were arrested and subjected to torture. The general consensus was that the government was gearing up to arrest Sant Ji. On 7th June 1980, under the leadership of Bhai Amrik Singh, the Federation organized a torchlight procession in Amritsar. The Federation mobilized people in Punjab and Delhi against this state oppression.
On July 20, 1980, more than one lakh Sikhs participated in a procession in Delhi. The Federation expressed so much anger that Union Home Minister Giani Jail Singh had to make a statement in Parliament – “No connection of Sant Jarnail Singh Bhindranwala could be established in connection with the murder of Nirankari leader Baba Gurbachan Singh. Therefore, Sant Ji is innocent, and the government has no intention of arresting him. They can go to any part of India to preach religion.” This was the result of Bhai Amrik Singh’s hard work.
Declaration of Amritsar as a Holy City
In 1981, the AISSF played a leading role in launching the struggle for holy city status for Amritsar, the holy city of the Khalsa Panth. Jathedar Gurdayal Singh Ajnoha (Jathedar Akal Takht Sahib), Sant Jarnail Singh Ji, head of Damdami Taksal, Federation President Bhai Amrik Singh, and other Singhs had a meeting, and an 11-member committee was formed to take action on this issue.
Dal Khalsa and AISSF Singh were very excited. On May 1, 1981, it was decided that urban Hindus should also be included, and paan, beedi, and cigarette shops should be removed. The status of a holy city was given to Haridwar, Kashi, and many other Hindu shrines in India. This demand of the Sikhs was justified. Sant Ji had a visit to Hazur Sahib, and Bhai Amrik Singh and S. Harminder Singh Sandhu were leading it. In this regard, a procession was also called for on May 31 to put pressure on the government.
On May 25, 1981, the DC of Amritsar called a joint meeting of Hindu-Sikhs, where Durgiana Mandir Committee president Gopi Chand Bhatia, Arya Sabha leader Bhola Nath Dilawari, Mr. O.P. Pubhakar, and Seth Ram Nath joined. In the meeting, Hindu leaders suggested that along with paan and beedi shops, meat shops should also be removed. Bhai Amrik Singh and other Sikh leaders immediately agreed to that. It was decided here that Hindu leaders would also participate in the procession on May 31, with everyone’s signature on the resolution to support it.
However, the Hindu leaders reneged on the promise. Hindus took out a provocative procession in the city on May 29. Sikhs were teased by tying cigarettes to bare kirpans, and the slogans were also very provocative. The slogans were also very provocative – “Cigarette beedi pienge, hum shan se jienge” (we will smoke cigarettes and beedi, by it we will live in pride) & “Kash Kara Kirpan, Ehnu Bhejo Pakistan” (through away (Sikhs) Kshehra, Kara and Kirpan, to Pakistan). Harbans Lal Khana was leading all this procession.
On the morning of May 31, Amritsar city was flooded with pilgrims, and there was no place to step. Along with traditional weapons, guns, pistols, and carbines plagued the administration. The saints said in the Diwan Hall Manji Sahib that the procession should be kept peaceful, and even if someone throws stones, just stay peaceful. Approximately 50 thousand Sikhs participated in this procession, and the advance of the procession resembled the advance of the Khalsa army. This historic procession ended by going to Ram Bagh (Company Bagh). Anti-Sikh media labeled this procession the “Khalistan March.”
Demonstration Against Radical Newspapers
Irked by the success of the May 31st procession, Lala Jagat Narayan and Yash began spreading propaganda against the Sikhs in their newspapers. The government aimed to confiscate weapons by canceling the arms licenses of Sant Bhindranwale. Lala Jagat Narayan labeled (Akal Takhat) Jathedar Ajnoha a traitor to the country and a foreign agent in his editorial. In response, the AISSF issued a ten-day ultimatum to Lala Jagat Narayan. Rather than apologizing to the Sangat for disrespecting the Jathedar of Akal Takht Sahib, Lala intensified his venomous rhetoric. When the federation protested outside his offices, the police detained over fifteen federation workers, further fueling Sikh anger against Lala.
The Murder of Lala Jagat Narayan and the Arrest of Sant Ji
On September 9, three motorcyclists shot Lala Jagat Narayan dead near Ludhiana. The government directly raided Damdami Taksal’s village Chando Kalan in response. However, Sant Ji was not present. The police burnt two buses and desecrated religious Pothi Sahibs. In response, the federation called for a strike on September 16. Police lathi-charged Khalsa College Amritsar, assaulting students, female students, and professors. When the saints announced their arrest on September 20, the Federation called upon thousands of people across Punjab to gather in Mehta. After the arrest, the police shot and killed several Sikhs. Subsequently, the Federation threw desi bombs in various locations. “Babar Khalsa” took armed action in many cities, and Dal Khalsa hijacked a plane. Alarmed by these actions, the government released the Sant Ji on October 15.
Police Repression
Following the release of the saints, federation leaders were arrested, and hundreds of Sikh students from across Punjab were detained. The National Security Act was imposed on the federation leaders.
The Arrest of Bhai Amrik Singh and Baba Thahra Singh
The students who faced harassment by the police were honored in various places. Consequently, the government decided to arrest only Bhai Amrik Singh, who was organizing everything, instead of the general federation leaders and workers. On September 20, 1981, during Sant Ji’s arrest in the Lala Jagat Narayan case, the police opened fire unnecessarily, resulting in the death of a one and half dozen Sikhs. This shooting incident was under investigation, and police officers were expected to be charged. The police considered it crucial to halt the investigative work.
On July 19, 1982, Bhai Amrik Singh and Baba Thahra Singh were implicated in false cases and arrested. This arrest was, in fact, an attempt to harass Sant Bhindranwale. In response, Sant Ji initiated an agitation and began sending groups of 51-51 Singhs for arrest.
Dharam Yudh Morcha
On July 26, the general meeting of the Akali Dal was held, passing a resolution to initiate a “Dharm Yudh Morcha” for the release of the arrested Singhs and achieving the Anandpur resolution. The irregular march commenced on August 4, and instead of abating, police repression escalated. The Darbara government’s actions fueled the flames. On August 20, Bhai Manjit Singh of the Federation hijacked a plane and was shot at Amritsar airport.
Letter from Prison
After spending some time in Amritsar Jail, Bhai Amrik Singh and Baba Thahra Singh were transferred to Gurdaspur Jail. Oppression against the Federation persisted. Bhai Amrik Singh wrote a letter from prison, urging Sikh youth to fight for their religion. During the Asian Games, 45 AISSF students protested in Delhi stadiums, resulting in their arrest. The religious warfront evolved into a national front, with every Sikh ready to participate with body, mind, and money. Police brutality and fake encounters became commonplace, further dividing the front. On April 4, 1983, the Rasta Roko Andolan showcased unprecedented solidarity.
Release from Prison
On August 6, 1983, the government released Bhai Amrik Singh and Baba Thahra Singh, hoping to quell the Dharam Yudh Morcha agitation. However, it had transformed into a national war, with thousands of Sikhs pledging martyrdom. On September 20, 1983, a Sikh Students Federation delegate meeting elected Bhai Amrik Singh as the president for the fifth time.
Operation Blue Star
While the Akalis considered compromise, Sant Bhindranwala insisted on continuing the struggle until the completion of the “Dharm Yudh Morcha.” Promises made in the presence of Guru Maharaj held no meaning for politicians like Badal. The Akalis eventually signaled the government to proceed with whatever it deemed fit for Sant Ji. A curfew followed by a military offensive in June 1984 marked the beginning of the sacrifice to protect Sri Darbar Sahib and Sri Akal Takhat Sahib.
Shaheedi
Bibi Harmeet Kaur was at Darbar Sahib during those days. Bhai Amrik Singh urged her to leave with the Sangat due to heavy firing. However, moving out was challenging, so they sought refuge in houses outside the Darbar Sahib complex. Bhai Amrik Singh and others were determined to sacrifice their lives for religious protection. They joined Sant Ji at Akal Takht Sahib, where the Federation Singhs were armed and ready.
On the morning of June 6, the Indian forces launched a full-scale attack with tanks, cannons, and poison gas, resulting in the martyrdoms of Singhs on most fronts. Around 7:30 in the morning, the Sant Ji assembled the Singhs under the Akal Takht Sahib, expressing satisfaction with the efforts to protect Darbar Sahib, causing significant losses to the enemies. Subsequently, the group led by Bhai Amrik Singh, Baba Thahra Singh, and other Singhs, accompanied by Sant Ji, positioned themselves in front of Akal Takht Sahib, directly engaging the Indian soldiers. The bodies of the soldiers piled up, their knees trembling at the sight of the Singhs challenging them amidst the echoes of Jaikara “Bole so Nihal…Sat Sri Akal.” During the intense shelling, near the two Nishan Sahibs, Sant Jarnail Singh Bhindranwale, Bhai Amrik Singh, and Baba Thahra Singh attained martyrdom. General Subeg Singh also sacrificed his life at the break of dawn at Akal Takht Sahib. Many other Singhs laid down their lives for the cause of religion.
Bhai Amrik Singh’s unique personality will always inspire youth who love their language, culture, and religion.
–Khalistani Jarnail, by Sarbjit Singh Ghuman
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ
ਬਾਣੀ ਤੇ ਬਾਣੇ ਦੇ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਸਪੁੱਤਰ ਅਮਰ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਜੋ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖੀਆਂ, ਉਹ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹਨ।
13 ਸਤੰਬਰ 1944 ਨੂੰ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਇਸ ਮਹੀਨੇ 67ਵੀਂ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅੱਜ ਦੇ ਹਾਲ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਹੋਰ ਵੀ ਵੱਧ ਸ਼ਿੱਦਤ ਨਾਲ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।
ਜਨਮ
ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪੱਟੀ ਤਹਿਸੀਲ ਵਿੱਚ ਬਾਰਡਰ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ‘ਖੇਮਕਰਨ’ ਕਸਬਾ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੈ। ਇਸ ਕਸਬੇ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਕੁ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪਿੰਡ ਹੈ- ਭੂਰਾ ਕੋਹਨਾ। ਇਥੋਂ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਛੇ ਪੁੱਤਰ ਹੋਏ। ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਪੁੱਤਰ ਸਨ- ‘ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ’; ਜੋ ਮਗਰੋਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ 13ਵੇਂ ਮੁਖੀ ਥਾਪੇ ਗਏ ਸਨ।
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਭੈਣੀ ਜੱਸਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸ. ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਪੁੱਤਰੀ ਬੀਬੀ ਨਿਰੰਜਣ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। 1954 ਦੇ ਹਾੜ੍ਹ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੱਖ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਜਿਸ ਬਾਲਕ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਨਾਂ ਦਾਦਾ ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ’ ਰੱਖਿਆ; ਪਰ ਓਧਰ ਨਾਨਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਲੈ ਕੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ’ ਰੱਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਮਗਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਇਆ।
ਬਚਪਨ
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤਾਂ ਸੰਤ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਪਿੱਛੇ ਮਾਤਾ ਨਿਰੰਜਣ ਕੌਰ ਤੇ ਹੋਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਵਿੱਚ ਬਾਲਕ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਾਲਣਾ-ਪੋਸ਼ਣਾ ਹੋਈ। ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਜਦ ਭੂਰੇ ਕੋਹਨੇ ਆਏ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ- “ਭਾਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿਹਾਂ! ਤੇਰਾ ਇਹ ਭੁਝੰਗੀ ਬੜੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਾਲਾ ਸਿੰਘ ਬਣੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਛੇਤੀ ਹੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਦਾਤ ਦਿਵਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਲੜ ਲਾ ਦੇਵੀਂ, ਫਿਰ ਤੇਰੀ ਪਰਿਵਾਰ ਪ੍ਰਤੀ ਚਿੰਤਾ ਘੱਟ ਜਾਵੇਗੀ।”
ਮਗਰੋਂ ਸੰਤ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਘਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬਾਲਕ ‘ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ’ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਜਵਾਨੀ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਰ ਸਾਲ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਪਿੰਡ ਭੂਰੇ ਕੋਹਨੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਮਾਗਮ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਇਹਨਾਂ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ। ਦਾਦਾ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਕੋਲ਼ੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਜਾਣੂੰ ਹੋ ਗਏ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲੀ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਿਆਸੀ ਸਮਝ ਵੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸੇਧ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ।
ਅੰਮਿ੍ਤ ਸੰਸਕਾਰ
ਅੱਠ ਜਮਾਤਾਂ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਭੂਰੇ- ਕੋਹਨੇ ਹੀ ਸਨ ਕਿ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਲਿਜਾਣ ਲਈ ਆ ਗਏ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕਰਤਾਰ ਸਿਆਂ! ਪਹਿਲਾਂ ਤੂੰ ਜਥੇ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੈਂ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਲੈ ਚਲਿਆ, ਇਹ ਮਕਾਨ ਕੌਣ ਸੰਭਾਲੂ?” ਸੰਤ ਹੱਸ ਪਏ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ, “ਬਾਪੂ ਜੀ, ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ, ਤੁਹਾਡੇ ਇਸ ਕੋਠੇ ਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਰਾਖੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਆਪ ਕਰਨਗੇ।”
ਅੱਜ ਜੇ ਭੂਰੇ ਪਿੰਡ ਜਾਈਏ ਤਾਂ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਜੱਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਕੇ ਮਨ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਨਾਲ ਭਿੰਡਰੀਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਵੱਡੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਕਹਿੰਦੇ “ਭਾਈ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਹਾਂ, ਪਰਸੋੰ ਜੋੜ ਮੇਲੇ ਉਪਰੰਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਤੁਸੀਂ ਇਸ ਭੁਜੰਗੀ ਨੂੰ ਅਮ੍ਰਿਤ ਜਰੂਰ ਛਕਾਉਣਾ। ਹੁਣ ਇਹ ਕਕਾਰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ।”
ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਆਪ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। ਗੁਰੂ ਕੇ ਜਹਾਜ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਸੱਜ ਗਏ। ਜਥੇ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿ ਕੇ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਦਿਆ ਪੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਪਸ਼ਟ ਉਚਾਰਣ ਤੇ ਅਰਥ ਸਮਝਦੇ ਰਹੇ ।
ਧੁਰੋਂ ਲਿਖਿਆ ਮੇਲ
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਹੋਇਆ, ਜੋ ਬਾਘੇਪੁਰਾਣੇ ਕੋਲੋਂ ਰੋਡੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਸੀ। ਉਸ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਭਾਈ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਦੋਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਆਪਸੀ ਇਤਫ਼ਾਕ-ਪਿਆਰ ਐਨਾ ਵੱਧਿਆ ਕਿ ਦੋਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦੋਸਤੀ ਆਖ਼ਰੀ ਸਵਾਸਾਂ ਤਕ ਨਿਭਾਈ। ਕੌਣ ਸੋਚ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹੀ ਸਿੰਘ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਚੋਦ੍ਹਵਵੇਂ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹੋਵੇਗਾ?
ਮੰਗਣੀ
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਧੀਰੇ-ਪੱਤਰੇ ਦੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਓਦੋਂ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਭੂਰੇ ਕੋਹਨੇ ਪਹੁੰਚੀ ਤਾਂ ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ, ਦਾਦੀ ਲਾਭ ਕੋਰ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਨਿਰੰਜਨ ਕੌਰ ਨੂੰ ਚਾਅ ਹੋਇਆ।
ਇੱਕ ਸਾਲ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਿੰਡਰੀ ਰਹਿ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਦਿਆ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਨਿਤਨੇਮ, ਪੰਜ-ਗ੍ਰੰਥੀ, ਬਾਈ ਵਾਰਾਂ, ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਉਪਰੰਤ ਉਹਨਾਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਉਹ ਪਿੰਡ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੇ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੜ੍ਹਨ।
ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਾਈ
ਭੂਰੇ ਕੋਹਨੇ ਤਾਂ ਅੱਠਵੀਂ ਤਕ ਹੀ ਸਕੂਲ ਸੀ, ਸੋ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਖੇਮਕਰਨ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਦਿਵਾਇਆ ਗਿਆ। ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਨਿਤਨੇਮ ਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਦਸਵੀਂ ਦੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਵਲਟੋਹੇ ਦਿੱਤੇ। ਦਸਵੀਂ ਉਪਰੰਤ ਪਰੈੱਪ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੱਟੀ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਬੀ.ਏ. ਭਾਗ- 1 ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈਣ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਜੱਥੇਦਾਰ ਝੰਡਾ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਥੰਮ ਹਿੱਲ ਗਿਆ।
ਓਧਰੋਂ 15 ਜੂਨ 1969 ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਆਈ ਕਿ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਸੱਚਖੰਡ ਗਮਨ ਕਰ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਉਦਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਕਿਉਂਕਿ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਬੇਹੱਦ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮਹਿਤੇ ਪੁੱਜੇ ਜਿਥੇ ਸ. ਦਲੀਪ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਘਰ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗਿਆ ਸੀ।
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣੇ
8 ਜੁਲਾਈ 1969 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਦਾ ਦੁਸਹਿਰਾ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੂੰ ਟਕਸਾਲ ਦਾ ਮੁਖੀ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਭਿੰਡਰ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਵਾਦ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਮਹਿਤੇ ਆ ਗਏ। ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਇਮਾਰਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ
ਓਦੋਂ ਹੀ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਬੀ.ਏ. ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਵਕਤ ਮਿਲਦੇ ਹੀ ਉਹ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਣ ਰਹੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ। ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੀਨੀਅਰ ਸਿੰਘ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਆਰਥਿਕ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਮਸਲੇ ਸਾਂਝੇ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। (ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਔਰੰਗਾਬਾਦ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਨਾਂ ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਅਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ “ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ’ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਨਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਂਹ ਉੱਤੇ ਵੀ ਉਕਰਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸੌਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਅਕਸਰ ਭਾਈ ਸਨ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਅਵਾਜ਼ ਮਾਰਨੀ- “ਆਓ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਕਰੋ ਸ਼ੁਰੂ ਫੇਰ ਕਥਾ!” ਇਹ ਗੱਲ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਐਨੀ ਵਾਰ ਆਖੀ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ‘ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ” ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 1984 ਵਿੱਚ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਗਰੋਂ ਸਰਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਾਂਹ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ‘ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ’ ਵੇਖ ਕੇ ਬੜੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਪਈ ਰਹੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਕਿਧਰ ਗਏ?)
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਸੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ। ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਦੇ ਵਕਤ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਾਲੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰਾ ਹੀ ਸੁਭਾਅ ਰੱਖਿਆ। ਨਿਤਨੇਮ ਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਵੱਲ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਰੱਖਿਆ। ਨਿੱਠ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਪਰੋਫੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਸਤਿਕਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਆਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਖ਼ਰਚ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਹੀ ਜੁਗਤ ਕੱਢੀ। ਮਹਿਤਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਠੇਕੇ ਤੇ ਨੈ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਅੱਗੇ ਹਿੱਸੇ ਉੱਤੇ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਜੋ ਬਚਤ ਹੋਈ, ਉਸ ਨਾਲ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਖਰਚ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ।
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਤਾਂ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮਾਮਲੇ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਜਦ ਵੀ ਕਿਧਰੇ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੇ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਤੋਰਨੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕਹਿਣਾ, “ਇਹ ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਨਹੀ, ਬਲਕਿ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਡੀ ਸਭ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਹੀ ਸੇਵਾ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੂਰੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ।”
ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਪਰਚਾਰਕ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਲਈ ਪਿਆਰ ਹੀ ਪਿਆਰ ਝਲਕਦਾ ਹੈ। ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹਰ ਲੋੜ ਦਾ ਖਿਆਲ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਲੰਗਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੀ ਬਣ ਰਹੀ ਇਮਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਉਹ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।
ਪੰਜਾਬੀ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਪਿਆਰ
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਬੇ-ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੀਆਂ ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੇ ਕਾਪੀਆਂ ਵੀ ਉਹ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲੀ ਜਾਂਦੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਰਫ਼ ਕੌਮ ਵਾਲੀਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਤਕ ਵੀ ਅੱਜ ਤਕ ਸੰਭਾਲੀਆਂ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਡਾਇਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਕਾਫ਼ੀ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਹਰ ਦੋ ਚਾਰ ਪੰਨਿਆਂ ਮਗਰੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕੋਈ ਪੰਕਤੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਸਾਹਿਤ ਨਾਲ ਲਗਾਅ
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਾਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਸੀ। ਟਾਲਸਟਾਏ, ਸ਼ੈਕਸ਼ਪੀਅਰ ਤੇ ਰੂਸੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕਾਮਾਗਾਟਾਮਾਰੂ, ਗ਼ਦਰ ਲਹਿਰ, ਸ. ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਇਨਕਲਾਬੀ ਲਹਿਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ। ਈਸਾਈ ਮਤ ਬਾਰੇ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋ: ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲਾਈਨਾਂ ਦਰਜ਼ ਹਨ: ਪੰਜਾਬ ਵੱਸਦਾ ਗੁਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ….।
ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਸੁੱਖ-ਸੁਨੇਹਾ ਲੈ ਕੇ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਆਉਂਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਓਦੋਂ ਅਜੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਬੜੀ ਨੇੜਤਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਰੋਡਿਆਂ ਤੋਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਲਈ ਸਪੈਸ਼ਲ ਪੰਜੀਰੀ ਵੀ ਬਣਵਾ ਕੇ ਲਿਆਏ। ਜਦ ਉਹ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਤੁਰ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਤੋਂ ਸੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ। ਓਦੋਂ ਕਿਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਥੇ ਹੀ 1984 ਵਿੱਚ ਉਹ ਧਰਮ ਹੇਤ ਸੀਸ ਲੇਖੇ ਲਾਉਣਗੇ?
ਸੰਗਤ ਦਾ ਅਸਰ
ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਈ ਨਾਸਤਕ, ਵਿਹਲੜ ਤੇ ਨਾਲਾਇਕ ਕਿਸਮ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪਿਆ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਗੁਰਮੁਖ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਐਸਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨੀਅਤ ਸਦਕਾ ਸਿੱਧੇ ਰਸਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਦਾ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਏ।
ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟ
1970 ਦੇ ਦਹਾਕੇ ਵਿੱਚ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ, ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਤਾਕਤਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵਿੱਚ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਹਿ ‘ਤੇ ਸਮਰਥਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕ ਬੜੀ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸੰਤ ਲਈ ਪਰਚਾਰ ਦੌਰੇ ਤੇਜ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਠਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ 37 ਮਹਾਨ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਕੱਢੇ। ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਧਾਰਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਟਕਰਾਅ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਨਰਕਧਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰਨਾ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਥਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਚੁੱਭ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਓਧਰੋਂ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੋ ਰਹੇ ਭੰਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਵੀ ਵੱਡਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗ ਰਹੀਆ ਸਨ।
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ
ਆਮ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਸੰਤਾਂ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਚਾਰ ਦੀ ਭਾਰੀ ਲੋੜ ਸੀ। ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਦਰਦ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਤੇ ਹੋਰ ਲੋਕ ਚਿੰਤਤ ਸਨ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਾਸਤਿਕ ਤਾਕਤਾਂ ਵਧ-ਫੁੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। 1966 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾ ਸਿੱਖ ਮੁੰਡਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕੱਟੀ। ਰਾਜੀਵ-ਲੌਂਗੋਵਾਲ ਮੋਕੇ ਪੰਥ ਨਾਲ ਗ਼ੱਦਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇਹ ਸ਼ਖਸ ਜਦ ਬਰਨਾਲਾ ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਖਜ਼ਾਨਾ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ ਤੇ ਮਗਰੋਂ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਿਆ।
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਜਥੇਬੰਦੀ, ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੇੰਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ` ਸੀ, ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆ ਕੇ ਇਸ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾ ਹੋਇਆਂ ਵਰਗਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਗਰੁਪ ਕਈ ਸਨ ਤੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ “ਮੁਕੰਮਲ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ` ਸਮਝੀ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਅੱਜ ਵਾਲੇ ਹੀ ਹਾਲਾਤ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਹੁਣ ਕਈ ਖੁੰਝੇ ਹੋਏ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਹਿੱਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ‘ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਪੁ੍ਧਾਨ’ ਬਣੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ, ਓਦੋਂ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਅਕਾਲੀਆਂ ਤੇ ਹੋਰ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਇਹੀ ਹਾਲ ਓਦੋਂ ਸੀ। ਇਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਸਤਕੀ ਤਾਕਤਾਂ ਦੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰਸੇ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਰਹੀ ਸਿੱਖ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਦੁਖੀ ਸਨ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਿੱਖੀ ਜਜ਼ਬੇ ਵਾਲੇ ਬਥੇਰੇ ਸਿੰਘ ਸਨ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵਾਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਲਦੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸ਼ਰੀਕਾਂ ਨੂੰ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਵੀ ਸ਼ਹਿ ਸੀ!
ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂ ਤੇ ਸਾਬਕਾ ਮੰਤਰੀ ਸ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ, ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਰਭਾਵਿਤ ਸਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, “ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਪੂਰਨ ਸੰਤ ਨਾਲ ਵਾਹ ਪਿਆ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸੰਤ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੌਮ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪੁੱਜ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਮਹਾਂਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਉਤਸ਼ਾਹ ਭਰੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਹੀ ਕੌਮ ਦਾ ਨਕਸ਼ਾ ਬਦਲ ਕੇ ਝੂਠੇ ਡੰਮ ਨੂੰ ਢਹਿ-ਢੇਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ।”
ਸ. ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਸ. ਜਗਮੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ (ਕਾਂਗਰਸੀ ਆਗੂ ਤੇ ਸਾਬਕਾ ਐਮ. ਪੀ.) ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ ਸਨ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਸੁਝਾਅ ਦਿਤਾ, “ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਵਾਕਿਆ ਹੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਬਣਾਉਣੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਲਿਆਓ, ਜੋ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ…!”
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਵੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਹੁਣ ਇਹ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਮੀਟਿੰਗ, ਮੁਜ਼ਾਹਰਿਆਂ, ਕਿਤਾਬਚਿਆਂ ਤਕ ਹੀ ਸੀਮਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਇਸ ਨੂੰ ਚੇਤਨਾ ਫੈਲਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਜਾਣ।
ਇੰਝ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਏ। ਮੈਂਬਰ ਬਣਨ ਉਪਰੰਤ ਉਹਨਾਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਇਤਿਹਾਸ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਸਮਝਿਆ। ਓਦੋਂ ਹੀ 20 ਤੋਂ 27 ਜੂਨ 1976 ਤਕ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕੈਂਪ ਲਾਇਆ ਗਿਆ।
ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਕੱਤਰ ਦੀ ਸੇਵਾ
1976 ਵਿੱਚ ਟਰੇਨਿੰਗ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੂਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਹ ਬੀ.ਏ. ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਤੇ ਹੁਣ ਐਮ.ਏ. ਪੰਜਾਬੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ‘ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ! ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਲੱਗਣਾ ਹੈ।
ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ
ਨਵੰਬਰ 1976 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਜੀ ਦੇ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਹੋਏ। ਇਹ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੱਡੇ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਕਰ ਗਏ ਸਨ। ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿੱਚ ਪਰਬੀਨ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਇੱਕ ਚੰਗੇ ਜੀਵਨ-ਸਾਥਣ ਵੀ ਸਾਬਤ ਹੋਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ਪੂਰਨ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਥ ਦਿੱਤਾ।
ਸੰਤਾਂ ਦਾ ਸੱਚਖੰਡ ਗਮਨ
ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਮੁਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਬਾਣੀ ਤੇ ਬਾਣੇ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਵਿਖਿਆਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਕਲੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਆਲੋਚਨਾ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਵੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਜਥਾ ਭਿੰਡਰਾਂ-ਮਹਿਤਾ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਕਈ ਥਾਂ ਝੜਪਾਂ ਵੀ ਹੋਈਆਂ। ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ, ਬਟਾਲਾ, ਸੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ, ਪਠਾਨਕੋਟ, ਕਾਦੀਆਂ, ਘੁਮਾਣ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ, ਰੋਪੜ ਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਤਿੱਖੇ ਟਕਰਾਅ ਹੋਏ। ਇਹ ਟਕਰਾਅ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸੀ।
20 ਜੂਨ 1977 ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਕੂੜ-ਪੁਰਚਾਰ ਨੂੰ ਠਲ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈ ਰਹੀ। ਸਗੋਂ ਕਈ ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀ ਸਰੇਆਮ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਦਰਦ ਵਾਲੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸਿੱਖ ਬੜਾ ਸੰਤਾਪ ਭੋਗ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ 3 ਅਗਸਤ 1977 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਸੰਤ ਜੀ ਜਲੰਧਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਮਲਸੀਹਾਂ ਤੋਂ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੋਲਨ ਵੱਲ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਕੋਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਰ ਦਾ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਹੀ ਇੱਕ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚ 16 ਅਗਸਤ 1977 ਨੂੰ ਉਹ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੁਸਹਿਰੇ ਮੌਕੇ 25 ਅਗਸਤ 1977 ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦਰਸ਼ਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਹਿਤਾ ਚੌਂਕ ਵਿਖੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਅਗਲੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਾਈ ਗਈ, ਜੋ ਕਿ ਬਾਘੇਪੁਰਾਣੇ ਕੋਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ‘ਰੋਡੇ’ ਦੇ ਵਾਸੀ ਸਨ ਤੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ।
ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ
ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨਾਲ ਬੇ-ਅਥਾਹ ਪਿਆਰ ਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਅਗਲੇ ਮੁਖੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਜਿਥੇ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦੇ ਸੀ, ਓਥੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਮਸਫ਼ਰ ਬਣਨਾ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਸੀ। ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਇਸ ਅਮਲ ਵਿਚ ਦੋਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੇ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੇਜ ਕੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਸਿਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਜਾਗ੍ਰਿਤ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸਦਕਾ ਮੋਨੇ ਕੇਸਾਧਾਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਦਾੜ੍ਹੀ ਪਏ। ਨਸ਼ੇ ਛੱਡ ਕੇ ਲੋਕ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਜਿਥੇ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਸਹਿਜ-ਭਾਅ ਅਤੇ ਠੰਢੇ ਮਤੇ ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਸਨ, ਓਥੇ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਸਿੱਧੀ-ਪੱਧਰੀ ਬੋਲੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਕਿ ਨਾਸਤਕ ਤੇ ਪਤਿਤ ਬੰਦਾ ਬੇਦਲੀਲ ਹੋ ਕੇ ਨਮੋਸ਼ੀ ਮੰਨਦਾ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ।
1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ
1978 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਤਲੇਆਮ ਕਰਕੇ ਜੋ ਭਾਜੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਸਿਰ ਚਾੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਉਸ ਤੋਂ ਸਮੁੱਚਾ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਵਰਗ ਜਾਹੋ-ਜਲਾਲ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਓਧਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਸੀ ਕਿ ਕਿਤੇ ਅਮਨ-ਕਨੂੰਨ ਦੀ ਰਾਖੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਹੀ ਨਾ ਟੁੱਟ ਜਾਏ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਖ਼ੂਨੀ ਸਾਕੇ ਮਗਰੋਂ ਹਰ ਉਸ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ, ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਖਿਲਾਫ਼ ਅਵਾਜ਼ ਕੱਢੀ। ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਉਮਰਾਨੰਗਲ ਵਰਗੇ ਅਕਾਲੀ ਮੰਤਰੀ ਤਾਂ ਸ਼ਰੇਆਮ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਬੋਲਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਆਮ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਰਵੱਈਆ ਪਰਵਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸ਼ਰਧਾਵਾਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ।
ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ
ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬੀਰਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਮੂਵਾਲੀਆ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ, ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ, ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ, ਹਰਸਿਮਰਨ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸਰਗਰਮੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀ, ਪਰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਖੜੋਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਹੀ। ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਅੰਦਰ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਕਾਂਡ ਮਗਰੋਂ ਰੋਹ ਦੇ ਭਾਂਬੜ ਲਟ-ਲਟ ਮੱਚ ਰਹੇ ਸਨ। ਹਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਜਥੇਬੰਦਕ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ 2 ਜੁਲਾਈ 1978 ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਟੈਗੌਰ ਥਿਏਟਰ ਵਿਖੇ ਇੱਕ ਇਕੱਠ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਸਾਕੇ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਪੁੱਜੇ।
ਇਸ ਇਕੱਠ ਵਿੱਚ ਸ. ਭਾਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੁਝਾਅ ਉੱਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਇਨਕਲਾਬੀ ਮੋੜ ਆਇਆ ਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਲੰਮੀ ਨੀਂਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਜਾਗੀ। ਥਾਂ-ਥਾਂ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਯੂਨਿਟ ਬਣਨ ਲੱਗੇ। ਹਰ ਥਾਂ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀ ਹਰਕਤਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਧਰਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਨਾਂ ਗੂੰਜਣ ਲੱਗਾ। ਸਿੱਖ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਉੱਤੇ ਜਿਥੇ ਵੀ ਹਮਲਾ ਹੋਇਆ, ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਤੱਟ-ਫੱਟ ਜਵਾਬ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਨਿਰੰਕਾਰੀਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਕਾਨਪੁਰ ਵਿੱਚ 25 ਸਤੰਬਰ 1978 ਨੂੰ ਮੋਰਚੇ ਮੌਕੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਗੋਲੀ ਨਾਲ 12 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ। ਇਥੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਸਰਗਰਮ ਵਰਕਰ ਸ. ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕਾਨਪੁਰ ਸੀ, ਜੋ ਉਸ ਵਕਤ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰਾ ਸੀ। ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇ ਹਰ ਕਾਲਜੀਏਟਾਂ ਨੂੰ ਟੁੰਬਿਆ।
ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਨਾਲ ਟੱਕਰ
ਜਦੋਂ ਹਰ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਯੂਨਿਟ ਬਣਨ ਲੱਗ ਪਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਨੂੰ ਬੜੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਹੋਈ, ਜੋ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਫੈਲਾ ਕੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਫਸਾਈ ਬੈਠੇ ਸਨ। ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਦੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨਾਲ, ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦਾ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਪੰਗਾ ਪੈਣ ਲੱਗਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਕਾਲਜ ਮੋਗਾ, ਜੀ.ਐਨ.ਈ. ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਥਾਂ ਝਗੜੇ ਵੀ ਹੋਏ। ਪਰ ਸਿੱਖ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਦਾ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸ਼ੇਰ ਹੁਣ ਜਾਗ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਤੇ ਕਮਿਊਨਿਸਟਾਂ ਦੀਆਂ ਸਫ਼ਾਂ ਵਲੇਟੀਆਂ ਗਈਆਂ।
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਚੋਣਾਂ (1979)
ਮਾਰਚ 1979 ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਹੋਈਆਂ। ਅਕਾਲੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਦੇ ਹਾਣ ਦੇ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਏ। ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਹੀ ਓਦੋਂ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਣਾਏ ਗਏ, ਜੋ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਰਪੱਕ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਸਮਝਦੇ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵਰਗੀ ਮੁਖ ਸੰਸਥਾ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੁਖ ਸੱਜਣ ਹੋਣ ਤਾਂ ਧਰਮ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਅਕਾਲੀ ਤਾਂ ਕੱਚੇ- ਪਿੱਲੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ। ਇਸ ‘ਤੇ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਵੀ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਕੁਦਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਤੇ ਬਿਆਸ ਵਾਲੀ ਸੀਟ ਤੋਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਣਾਇਆ। ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਜਿਥੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ, ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ‘ਕਾਂਗਰਸੀ ਅਜੰਟ’ ਹੋਣ, ਪੰਥ ਦੀ ਪਿੱਠ ਵਿੱਚ ਛੁਰਾ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਆਦਿਕ ਦੂਸ਼ਣ ਲਾ ਕੇ ਭੰਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ, ਓਥੇ ਮਾਲ ਮੰਤਰੀ ਜੀਵਨ ਸਿੰਘ ਉਮਰਾਨੰਗਲ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦਿਵਾ ਕੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਖਿਲਾਫ਼ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਅਸਲ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਅਤੇ ਹਰ ਜਾਇਜ਼-ਨਜਾਇਜ਼ ਹਰਬੇ ਨਾਲ ਬਾਦਲ ਨੇ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਸਪੁੱਤਰ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਸਮਝਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿੱਤ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਪਰ ਸਮੇਂ ਨੇ ਦਰਸਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜਿੱਤਿਆ ਕੌਣ ਸੀ ਤੇ ਹਾਰਿਆ ਕੌਣ ਸੀ?
ਅੱਜ ਜਿਹੜੇ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨੀਏ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਦਲ ਦੀ ਝੋਲ਼ੀ ਵਿੱਚ ਬਹਿੰਦਿਆਂ 1979 ਦੀਆਂ ਚੋਣਾਂ ਮੋਕੇ ਬਾਦਲ ਦਾ ਕੀਤਾ ਭੰਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਯਾਦ ਨਹੀ ਆਉਂਦਾ, ਸਗੋਂ ਉਹ ਹੁਣ ਆਪ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੋਚ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਨੂੰ ਬਾਦਲਕਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ‘ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਅਜੰਟ’ ਕਹਿੰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੇਰਠ ਦਾ ਮਸਲਾ
ਅਕਤੂਬਰ 1979 ਨੂੰ ਮੇਰਠ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਜਬਨ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਹੋਈ ਤੇ ਸੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਬੇਅਦਬੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਅਤੇ ਬੀਬੀ ਰਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਮੈਂਬਰ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਨੇ ਮੋਰਚਾ ਲਾਇਆ। ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸਿੰਗ ਫਸਾਈ ਰੱਖੇ ਪਰ ਇਸ ਮੁਦੇ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਕਾਲੀਆਂ ਦਾ ਐਨਾ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਸੀ ਕਿ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਰਕਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੁਪੱਟੇ ਤੇ ਲਾਲ ਵੰਗਾਂ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀਆਂ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰਠ ਮੋਰਚੇ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ਕੀਤੀ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਸਥਾਨ `ਤੇ ਕਬਜ਼ਾ
ਹੁਣ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਪੂਰਾ ਦਬਦਬਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਪੂਰੀ ਟੀਮ ਜੁੜ ਗਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਕੋਮੀ ਜੋਸ਼ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਕਹਿਣ ‘ਤੇ “ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ’ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਹਰ ਥਾਂ ਗੁਰੂ-ਨਿੰਦਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਪਈ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। 24 ਅਪ੍ਰੈਲ 1980 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਇੱਕ ਕਾਮਯਾਬ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ 13 ਅਪੈਲ 1978 ਦੇ 13 ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ 13 ਫੁਟ ਉੱਚਾ ਤੇ 13 ਫੁੱਟ ਲੰਮਾ ਥੜ੍ਹਾ, ਰੇਲਵੇ ਕਲੋਨੀ ਬੀ-ਬਲਾਕ ਵਿਖੇ, ਓਸੇ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਉਸਾਰਿਆ ਜਿਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਓਸੇ ਰਾਤ ਦੂਰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਾਤਲ ਨਕਲ਼ੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਗੁਰਬਚਨੇ ਨੂੰ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਕਾਬਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਦੋਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਸੀ? ਸ਼ਾਇਦ…..। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਉਸਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਸਦਾ ਯਾਦ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਰਹੇਗਾ।
ਦਮਨ-ਚੱਕਰ
ਗੁਰਬਚਨੇ ਕਾਂਡ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਸੀ.ਬੀ.ਆਈ. ਤੇ ਹੋਰ ਸਰਕਾਰੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਤੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੁਆਲੇ ਸ਼ਿਕੰਜਾ ਕਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਆਮ ਚਰਚਾ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਹੀ ਵਾਲੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੇ 7-6 80 ਨੂੰ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਬਲਦੀਆਂ ਮਸ਼ਾਲਾਂ ਲੈ ਕੇ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਮਨ-ਚੱਕਰ ਖਿਲਾਫ਼ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲਾਮਬੰਦ ਕੀਤਾ। 20 ਜੁਲਾਈ 1980 ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਕੱਢੇ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਕੀਤੀ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਇੰਨੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਰੋਹ ਦਾ ਪਰਗਟਾਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਕੇਂਦਰੀ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਗਿਆਨੀ ਜੈਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੰਸਦ ਵਿਚ ਬਿਆਨ ਦੇਣਾ ਪਿਆ – “ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਆਗੂ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਤਲ ਦੇ ਸਿਲਸਿਲੇ ਵਿੱਚ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਤ ਜੀ ਬੇਕਸੂਰ ਹਨ ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਇਰਾਦਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।” ਇਹ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸੀ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਕਰਾਰ ਦਿਓ
1981 ਵਿੱਚ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੇ ਸਿਰਮੌਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸ਼ਹਿਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦਰਜੇ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਰੰਭਣ ਮੋਕੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਮੋਹਰੀ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆ। ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਅਜਨੋਹਾ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ, ਫੇਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਹੋਈ ਤੇ ਇਸ ਮਸਲੇ ਤੇ ਸਰਗਰਮੀ ਕਰਨ ਲਈ 11 ਮੈਂਬਰੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਤੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿੰਘ ਬਹੁਤ ਜੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਨ। 1 ਮਈ 1981 ਨੂੰ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤੇ ਪਾਨ, ਬੀੜੀ ਤੇ ਸਿਗਰਟ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਵਾਈਆਂ ਜਾਣ। ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਦਰਜਾ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰਿਦੁਆਰ, ਕਾਸ਼ੀ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਹਿੰਦੂ ਤੀਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇਹ ਮੰਗ ਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਸੀ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣਾ ਸੀ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਰੀ ਭੱਜ-ਦੌੜ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸ. ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ 31 ਮਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਦਾ ਸੱਦਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਸਰਕਾਰ ਉੱਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
25 ਮਈ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡੀ.ਸੀ. ਨੇ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਮੀਟਿੰਗ ਬੁਲਾਈ, ਜਿਥੇ ਦੁਰਗਿਆਣਾ ਮੌਦਰ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਗੋਪੀ ਚੰਦ ਭਾਟੀਆ, ਆਰੀਆ ਸਭਾ ਆਗੂ ਭੋਲਾ ਨਾਥ ਦਿਲਾਵਰੀ, ਸ੍ਰੀ ਓ.ਪੀ. ਪੁਭਾਕਰ ਤੇ ਸੇਠ ਰਾਮ ਨਾਥ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ। ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਪਾਨ, ਬੀੜੀ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਮੀਟ ਦੀਆਂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵੀ ਕੱਢੀਆਂ ਜਾਣ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੇ ਫੌਰੀ ਇਹ ਗੱਲ ਮੌਨ ਲਈ। ਇਥੇ ਫੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ 31 ਮਈ ਨੂੰ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਵੀਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਗੇ। ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਮਤੇ ਉਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਵਾਏ ਗਏ।
ਪਰ ਹਿੰਦੂ ਆਗੂ ਵਾਅਦੇ ਤੋਂ ਮੁੱਕਰ ਗਏ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ 29 ਮਈ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਭੜਕਾਊ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ। ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਨੰਗੀਆਂ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸਿਗਰਟਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਿੜਾਇਆ ਗਿਆ। ਨਾਹਰੇ ਵੀ ਬੇਹੱਦ ਭੜਕਾਊ ਲਾਏ ਗਏ- “ਸਿਗਰਟ ਬੀੜੀ ਪੀਏਂਗੇ, ਹਮ ਸ਼ਾਨ ਸੇ ਜੀਏਂਗੇ।` ‘ਕੱਛਾ, ਕੜਾ, ਕਿਰਪਾਨ, ਇਨਕੋ ਭੇਜੋ ਪਾਕਿਸਤਾਨ।` ਇਸ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਘਟੀਆ ਰੋਲ ਜਨਸੰਘੀ ਆਗੂ ਡਾ. ਹਰਬੰਸ ਲਾਲ ਖੌਨੇ ਦਾ ਸੀ।
ਓਸੇ ਸ਼ਾਮ ਸੰਤ ਵੀ ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਏ। ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਪੰਥੀਆਂ ਦੀ ਹਰਕਤ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਰੋਹ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ। ਦਲ ਖਾਲਸਾ, ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਮੋਢਾ ਜੋੜ ਕੇ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। 30 ਮਈ ਨੂੰ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਜਾ ਕੇ ਜਲੂਸ ਦੇ ਮੰਤਵ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। 31 ਮਈ ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਹੜ੍ਹ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਤੇ ਤਿਲ ਸੁੱਟਣ ਨੂੰ ਥਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਰਵਾਇਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬੰਦੂਕਾਂ, ਪਿਸਤੌਲਾਂ ਤੇ ਕਾਰਬਾਈਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਬਿਪਤਾ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਰ ਕੀਤੀ ਕਿ ਜਲੂਸ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਰੋੜ੍ਹਾਂ-ਪੱਥਰ ਮਾਰੇ ਵੀ ਤਾਂ ਉਸ ਘਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ। ਉਹਨਾਂ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਸੀਸ ਦੇ ਦਿੱਤਾ, ਅੱਜ ਉਹ ਗੁਰੂ ਕੀ ਨਗਰੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਵੀ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹਨ।
ਇਸ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 50 ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਭਾਗ ਲਿਆ। ਜਲੂਸ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ ਖਾਲਸਾ ਫੌਜ ਦੇ ਧਾਵੇ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਇਸ ਇਤਿਹਾਸਕ ਜਲੂਸ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਰਾਮ ਬਾਗ਼ (ਕੰਪਨੀ ਬਾਗ) ਜਾ ਕੇ ਹੋਈ। ਮਹਾਸ਼ਾ ਪ੍ਰੈਸ ਨੇ ਇਸ ਜਲੂਸ ਨੂੰ “ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਮਾਰਚ` ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ।
ਕੱਟੜਪੰਥੀ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਿਖਾਵਾ
31 ਮਈ ਦੇ ਜਲੂਸ ਦੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਤੋਂ ਖਿੱਝ ਕੇ ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ, ਯਸ਼, ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਭੰਡੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੇ ਲਾਇਸੰਸ ਕੈਂਸਲ ਕਰ ਕੇ ਹਥਿਆਰ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨੇ ਚਾਹੇ। ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਨੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਅਜਨੋਹਾ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗ਼ੱਦਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਅਜੰਟ ਲਿਖ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਿਆ। ਇਸ `ਤੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਲਾਲੇ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਨ ਦਾ ਅਲਟੀਮੇਟਮ ਦਿੱਤਾ। ਲਾਲੇ ਨੇ ਸੰਗਤਾਂ ਕੋਲੋਂ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਲਈ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਣ ਦੀ ਥਾਂ ਹੋਰ ਜ਼ਹਿਰ ਉਗਲਿਆ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰਾਂ ਦਾ ਘਿਰਾਓ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪੰਦਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਸਿਖਾਂ ਵਿਚ ਲਾਲੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹੋਰ ਵੀ ਗੁੱਸਾ ਭੜਕ ਗਿਆ।
ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਦਾ ਕਤਲ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਗਿ੍ਫ਼ਤਾਰੀ
9 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਲੁਧਿਆਣੇ ਨੇੜੇ 3 ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸਵਾਰਾਂ ਨੇ ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਕਾਂਡ ਲਈ ਸਿੱਧੇ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਚੰਦੋ ਕਲਾਂ ਵਿੱਚ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ। ਸੰਤ ਜੀ ਓਥੇ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਟਕਸਾਲ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬੱਸਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੋਥੀਆਂ ਸਾੜ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ 16 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਹੜਤਾਲ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਵਿਦਿਆਰਥਣਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ- ਕੁੱਟਿਆ। ਸੰਤਾਂ ਨੇ 20 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਕੇ ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਉਪਰੰਤ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨੇ ਥਾਂ-ਥਾਂ ਦੇਸੀ ਬੌਬ ਚਲਾਏ। ਓਧਰੋਂ “ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ` ਨੇ ਕਈ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਦਲ ਖ਼ਾਲਸਾ ਨੇ ਜਹਾਜ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਘਬਰਾ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੰਤਾਂ ਨੂੰ 15 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਜਬਰ
ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਮਗਰੋਂ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆਂ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਪੰਜਾਬ ਭਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿੱਖ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਉੱਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਸਕਿਓਰਿਟੀ ਐਕਟ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਉੱਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਬਰ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ‘ਤੇ ਦਰਬਾਰਾ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਆਮ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਆਗੂਆਂ ਅਤੇ ਵਰਕਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਪੈਰਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੀ ਫੜ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। 20 ਸਤੰਬਰ 1981 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਲਾਲਾ ਜਗਤ ਨਰਾਇਣ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ ਸੰਤਾਂ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬੇਵਜ੍ਹਾ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਕੇ ਡੇਢ ਦਰਜਨ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਗੋਲੀ ਕਾਂਡ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਚੱਲ ਰਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ਦੇ ਫਸਣ ਦੇ ਆਸਾਰ ਸਨ। ਪੜਤਾਲ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਦੇ ਸੀ।
19 ਜੁਲਾਈ 1982 ਦੇ ਦਿਨ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਕੇ ਗਿ੍ਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਿੱਚ ਕਰਨ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ `ਤੇ ਕੁਝ ਹੀ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਮੋਰਚਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ 51-51 ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜਥੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਲਈ ਭੇਜਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ
26 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਜਨਰਲ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ, ਜਿਥੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਮਤੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਤੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ “ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ` ਲਾਉਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। 4 ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਬੇਕਾਇਦਾ ਮੋਰਚਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਜਬਰ ਰੁਕਣ ਦੀ ਥਾਂ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਵੱਧ ਗਿਆ। ਦਰਬਾਰਾ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਬਿਆਨ ‘ਤੇ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੇਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ। 20 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਹਾਜ਼ ਅਗਵਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹਵਾਈ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ।
ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਚਿੱਠੀ
ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਮਗਰੋਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬਾਹਰ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਜਾਰੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਸਿੱਖ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਧਰਮ ਹੇਤ ਜੂਝਣ ਲਈ ਵੰਗਾਰ ਪਾਈ। ਏਸ਼ੀਆਈ ਖੇਡਾਂ ਮੌਕੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ 45 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਸਟੇਡੀਅਮਾਂ ਵਿੱਚ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ।
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲਿਆਂ ਤੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੂਰੀ ਕੌਮ ਦਾ ਹੀ ਮੋਰਚਾ ਬਣ ਗਿਆ ਤੇ ਹਰ ਸਿੱਖ ਤਨ, ਮਨ, ਧਨ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਪਾਉਣ ਲਈ ਤਤਪਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਅੱਤ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਘਿਨਾਉਣੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣ ਮਗਰੋਂ ਨਕਲੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਨਾ ਆਮ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਨਾਲ ਮੋਰਚਾ ਹੋਰ ਭੱਖ ਗਿਆ। 4 ਅਪ੍ਰੈਲ 1983 ਨੂੰ ਰਸਤਾ ਰੋਕੋ ਅੰਦੋਲਨ ਮੋਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਇਕਜੁੱਟਤਾ ਦਾ ਮੁਜ਼ਾਹਿਰਾ ਕੀਤਾ।
ਰਿਹਾਈ
6 ਅਗਸਤ 1983 ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਲ ਚਲਦਿਆਂ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਤੇ ਟਕਸਾਲ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਤੋਂ ਲਾਂਭੇ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਕੌਮ ਦੀ ਲੜਾਈ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਮਰਜੀਵੜੇ ਬਣ ਕੇ ਸਹੁੰਆਂ ਚੁੱਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਉਂ-ਜਿਉਂ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਵਧ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਤਿਉਂ-ਤਿਉਂ ਸਿੱਖੀ ਜਜ਼ਬਾ ਪ੍ਰਚੰਡ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। 20 ਸਤੰਬਰ 1983 ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਡੈਲੀਗੇਟ ਇਜਲਾਸ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪੰਜਵੀਂ ਵਾਰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਚੁਣਿਆ ਗਿਆ।
ਘਲੂਘਾਰਾ
ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਆ, ਪਰ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ` ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਤਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰਹੇਗਾ। ਬਾਦਲ ਵਰਗੇ ਅਕਾਲੀਆਂ ਲਈ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੇ ਵਾਅਦੇ ਕੀ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਸਨ? ਪਰ ਸੰਤ ਤਾਂ ਧਰਮੀ ਪੁਰਖ ਸਨ, ਜੋ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦੇ ਮਤੇ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਜੀ-ਜਾਨ ਲਾਉਣੀ ਫਰਜ਼ ਸਮਝਦੇ ਸੀ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਉੱਤੇ ਫੁੱਲ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦੀ ਸੀ। ਅਖੀਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਹਰੀ ਝੰਡੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬੇਵਸ ਹਾਂ, ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰੇ। ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਕਰਫ਼ਿਊ ਲਾ ਕੇ ਬਾਕਾਇਦਾ ਫੌਜੀ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸਿੰਘ ਸੂਰਮੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਲਈ ਤਿਆਰ-ਬਰ-ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ।
ਸ਼ਹਾਦਤ
ਬੀਬੀ ਹਰਮੀਤ ਕੌਰ ਵੀ ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੀ ਸਨ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਚਲੇ ਜਾਣ ਲਈ ਜ਼ੋਰ ਪਾਇਆ। ਪਰ ਅੰਨ੍ਹੀਂ ਗੋਲੀਬਾਰੀ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਜਾਣਾ ਵੀ ਔਖਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਸੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਦੇ ਬਾਹਰ ਲੱਗਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਹੋਰਾਂ ਨੇ “ਧਰਮ ਹੇਤ ਸੀਸ ਦੇਣ` ਦਾ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਚਲੇ ਗਏ। ਫ਼ੈਡਰਸ਼ਨ ਦੇ ਸਿੰਘ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਹੋ ਕੇ ਜੂਝ ਰਹੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਮੇਂ ‘ਬੱਬਰ ਖਾਲਸਾ` ਦੇ ਦੋ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਆਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਉੱਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲਾ ਦਿੱਤਾ।
6 ਜੂਨ ਦੀ ਸਵੇਰ ਤਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨੇ ਟੈਂਕਾਂ, ਤੋਪਾਂ, ਜ਼ਹਿਰੀਲੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਤਾਕਤ ਲਾ ਕੇ ਹੱਲਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਬਹੁਤੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਪਾ ਗਏ ਸਨ। ਸਵੇਰੇ 7-30 ਕੁ ਵਜੇ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਭੋਰੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਕੀਤੇ ਪੁਣ ਪਰਤੀ ਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ ਕਿ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚਬਾਏ ਹਨ। ਫਿਰ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਪੁੱਜਿਆ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਸਿੱਧੀ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਫੌਜੀਆਂ ਦੀ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਲੱਗ ਰਹੇ ਸੀ। ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਵਿੱਚ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਦੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਲਾਲਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਕੇ ਫੌਜੀਆਂ ਦੇ ਕਾਲਜੇ ਕੰਬ ਗਏ। ਇਥੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਗੋਲ਼ਾਬਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਜਿਥੇ ਦੋ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਹਨ, ਓਥੇ ਕੁ ਸੰਤਾਂ ਨੇ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਬਾਬਾ ਥਾਹਰਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਜਰਨਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਭੋਰੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਧਰਮ ਲਈ ਹੱਸ ਕੇ ਜਾਨ ਵਾਰੀ।
ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਸਖਸ਼ਿਅਤ ਸਦਾ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਟੁੰਬਦੀ ਰਹੇਗੀ, ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੀ ਬੋਲੀ, ਸਭਿਆਚਾਰ ਤੇ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
–ਖ਼ਾਲਸਿਤਾਨੀ ਜਰਨੈਲ (2017), ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਘੁਮਾਣ
