After the Indian Army’s assault on Sri Darbar Sahib in June 1984, Bhai Waryam Singh Khappianwali emerged as a key figure in rallying Sikh youth for the Khalistan struggle. His valorous tales, extensively covered in the newspapers of that era, showcased his leadership in igniting the Kharku Movement in the Malwa region where he resided.
Birth and Early Life
Bhai Waryam Singh Khappianwali was born on 13 April 1965 in Khappianwali, Faridkot (now Muktsar Sahib), to Father Jathedar Bapu Harnam Singh Sidhu and Mother Jagtar Kaur. Khappianwali village is situated 15 km from Muktsar Sahib on Guru Har Sahai road. During the Partition in 1947, Bhai Sahib’s family relocated from “Dauke” village in the Lahore district to Khappianwali village near Muktsar Sahib. Bhai Waryam Singh Ji had six siblings, namely Gurbachan Singh, Channan Singh, Sajjan Singh, Nishan Singh, Gurnam Singh, and Waryam Singh (himself). He was the youngest among them.
Bhai Waryam Singh Ji attended Khappianwali Village School until Class V. His educational journey continued with classes VI to VIII at Gulabewala and classes IX and X at Govt High School, Muktsar Sahib. Subsequently, he pursued higher education at Government College, Muktsar.
AISSF Activists and Meeting with Saint Ji
While pursuing his studies, Bhai Waryam Singh Khappianwali diversified by establishing a poultry farm in his village, where he dedicated himself to the responsibilities of this profession. Meanwhile, the rest of his family remained engaged in agricultural pursuits. Throughout Bhai Waryam Singh’s tenure at Government College Muktsar, the All India Sikh Students Federation (AISSF) wielded significant influence in colleges. Sensing the pro-Sikh activities of the AISSF, the government took action in March 1984, issuing a ban and initiating the arrest of AISSF members.
Khappianwali, Bhai Waryam Singh’s village, was not spared from police intervention, as they sought to apprehend him. However, Bhai Waryam Singh managed to evade capture at that time. Seeking refuge, he took shelter at Gurdwara Tuti Ganti Sahib. During this period, Bhai Waryam Singh was a B.A. Part II student.
Subsequently, Bhai Waryam Singh, accompanied by his college friends, journeyed to Darbar Sahib Amritsar to meet Sant Jarnail Singh Bhindranwale. While others returned after a brief stay, Bhai Waryam Singh chose to remain with Sant Bhindranwale’s Jatha. Despite his commitment, he would periodically visit his village.
June 1984
In the lead-up to the June 1984 assault, as Hindu supremacists attempted to set fire to the Muktsar Gurdwara and escalated terror activities, Sant Bhindranwala directed Bhai Waryam Singh Khappianwali and other youths from the Muktsar area, who were residing with Sant Ji, to take necessary action at Gurudwara Tutti Gandhi Sahib. Bhai Waryam Singh, alongside his companions, promptly reached the Gurdwara and established residence there.
On June 4, 1984, Indian Prime Minister Indira Gandhi orchestrated a military attack on Sri Harmandir Sahib and Sri Akal Takht Sahib in Amritsar, deploying guns and tanks. The onslaught resulted in the massacre of thousands of Sikh Sangat, who had gathered to commemorate the Shaheed Gurpurab of the 5th Guru Arjan Dev Ji. The Indian Army’s brutality extended to the assault on 40 other Gurdwaras in Punjab, leading to the deaths of numerous innocent Sikhs, while thousands were imprisoned in torture centers and jails. Gurdwara Sri Tuti Ganti Sahib was among these targeted Gurdwaras, resulting in the arrest of Sikh youths.
Bhai Waryam Singh Khappianwali found himself among those unjustly arrested solely for being an Amritdhari Sikh. The army subjected all the detained Singhs to severe torture. Following the registration of cases, Bhai Waryam Singh was transferred to Faridkot Jail. After a few months, he was relocated to Ferozepur Jail and, in March 1985, was released after enduring ten months of imprisonment.
Judge Mirchi Case – June 1985
Following his release from jail, Bhai Waryam Singh Khappianwali visited Sri Amritsar Darbar Sahib, where he collaborated with like-minded Sikhs, including Bhai Harjinder Singh Kaka and Bhai Jaswinder Singh Joga Bishnandi. In the aftermath of the Darbar Sahib attack, these Sikh youths strategized for the next phase of resistance and sought retribution for the army assault. During Bhai Waryam Singh’s imprisonment, Judge Mirchia conducted a biased court within the jail, exhibiting strong animosity toward the Singhs and consistently ruling against them, particularly Amritdhari Singhs.
Expressing their discontent with Judge Mirchia, Bhai Waryam Singh, along with Sikhs like Bhai Tarsem Singh Kohar, devised a plan to Punish the judge. The Singhs, including Bhai Waryam Singh, Bhai Tarsem Singh Kohar, Bhai Ranjit Singh Dayalgarh, and Bhai Joga Singh Bishnandi, gathered in the Muktsar area to execute the plan. They procured police uniforms and began collecting weapons, facing a scarcity of arms during this operation.
During their weapon procurement, Bhai Tarsem Singh Kohar, Bhai Ranjit Singh Dayalgarh, and Bhai Joga Singh Bishnandi acquired a rifle from a resident of ‘Shivpura Kukrian,’ a village located four kilometers away from Khappianwali. This individual was acquainted with Bhai Waryam Singh, and they approached him in police uniforms, temporarily borrowing the rifle, assuring its swift return. However, the man, fearing repercussions if the rifle was traced back to him, reported the incident to the police, through the police informer named Joginder Sarpanch from ‘Lande Rode’ village.
This triggered the police to take action, resulting in the arrest of Bhai Waryam Singh Khappianwali , Bhai Jaswinder Singh Joga Bishnandi, Bhai Harjinder Singh Kaka (Akhara) Ludhiana, and Baba Ranjit Singh Dialgarh on 24th June 1985, along with the seized police uniforms and weapons. Joginder Sarpanch of Rode village became a police witness in the case. Despite extensive torture, these Singhs remained steadfast, divulging no information to the police. Subsequently, Bhai Waryam Singh was sent to Faridkot Jail, while the others were detained at Gurdaspur Jail.
Faridkot Jail – 1985
During Bhai Waryam Singh Khappianwali ‘s imprisonment in Faridkot Jail, communication among these Singhs took place through coded letters. Bhai Waryam Singh possessed a sten gun (submachine gun) discreetly stashed in a village. In a letter to Baba Ranjit Singh Dayalgarh, he employed coded language, stating, “I have a garland (Stengun) and some beads (bullets); I can provide its reach to you.” Subsequently, Bhai Waryam Singh arranged for the sten gun and bullets to be delivered to Baba Ranjit Singh Dayalgarh through Bhai Joga Singh Bishnandi’s wife, Bibi Gurbinder Kaur.
On January 27, 1986, at 6:30 PM, Baba Ranjit Singh, accompanied by Bhai Joga Singh Bishnandi, Bhai Harjinder Singh Kaka Akhara (Ludhiana), Bhai Dalbir Singh Billa Varpal, and Roshan Lal Bairagi Varpal, executed a daring escape from Central Jail Gurdaspur. Simultaneously, Bhai Tarsem Singh Kohar managed to escape from Nabha Jail. Post-escape, they re-immersed themselves in the Sikh struggle.
Even within the confines of the jail, Bhai Waryam Singh Khappianwali maintained an unwavering sense of pride and self-assurance. He counseled numerous elderly inmates, often tasked with various responsibilities by the jail authorities. Bhai Waryam Singh directed them not to wear standard prison attire or engage in any labor. Instead, they were to don different clothes and accompany him, ensuring that no one would harass them. Consequently, he effectively halted the involvement of elderly prisoners in prison tasks.
Recognizing the prevalent corruption in the distribution of rations meant for prisoners, Bhai Waryam Singh requested the ration lists from the prison authorities. He insisted that prisoners receive the exact quantity as documented in the lists and Jail manual. This initiative curbed the corruption that previously plagued the ration distribution process, bringing contentment to all prisoners.
Bhai Waryam Singh Khappianwali himself never experienced confinement in a locked cell, refraining from wearing typical prisoner attire. He exuded pride in his demeanor, and even the prison authorities did not intimidate him. On one occasion, during a court date, Bhai Waryam Singh was being placed in the Bakhshikhana, a temporary judicial lock-up where prisoners were held until their turn for court proceedings.
When Bhai Waryam Singh found himself being confined in the Bakhshikhana, he swiftly overpowered three soldiers and seized their weapons. The senior police officers, hesitant and fearful, refrained from approaching him. Bhai Waryam Singh’s father, S. Harnam Singh, present during the court hearing, was eventually appealed to by officials to mediate. At his father’s request, Bhai Waryam Singh returned the confiscated weapons. Subsequently, he was transferred to Bathinda Jail.
Prison Release – March 1986
Bhai Waryam Singh Khappianwali ‘s family made extensive efforts to secure his release on bail. Once the court granted bail, the police positioned themselves outside the jail, determined to thwart his exit. A devious plan was in place – upon his release, the police intended to re-arrest him, fabricating additional false charges. The SHO of Sadiq Police Station, Bhagwan Sinh Kaddianwala, set a trap at the entrance of Bathinda Jail.
Suspecting the impending trap, Bhai Waryam Singh, through a jail guard, discreetly conveyed a message to his family, instructing them to inform the authorities that the release had been canceled. He advised them not to acknowledge his presence upon leaving the jail, assuring that he would handle matters with the police.
Bapu Harnam Singh, following these instructions, informed the authorities that they needed to secure Bhai Waryam Singh’s bail from the Chandigarh High Court. He asserted that the jail had received orders to cancel the bail. The police, trusting Bapu Harnam Singh’s words, relaxed their vigilance. Seizing the opportunity, Bhai Waryam Singh slipped out of Bathinda Jail without detection.
Simultaneously, Bhai Tarsem Singh Kohar and Bhai Ranjit Singh Dayalgarh wirelessed with the jail superintendent, warning that if Bhai Waryam Singh failed to join them, they would teach the superintendent a significant lesson. Faced with the challenge of escaping without detection, the superintendent suggested that Bhai Waryam Singh could only leave in a police uniform. Bhai Tarsem Singh Kohar arranged for an SSP uniform, which was then delivered to the jail. Disguised in the uniform, Bhai Waryam Singh emerged from the jail premises. Waiting outside in police attire, Bhai Tarsem Singh Kohar received him, and the police, oblivious to the ruse, saluted as Bhai Waryam Singh passed them, seamlessly exiting the jail. This daring escape took place around March 1986.
At 6 o’clock in the evening, SHO Bhagwan Sinh Kaddianwala inquired with the prison guards about Bhai Waryam Singh’s release. To his surprise, the guards responded, “Sir, he (Waryam Singh) would have reached his village by now. You are looking for him here?”. Bhagwan Sinh was left astonished, realizing that the seemingly unsuspecting old man, Bapu Harnam Singh, had outsmarted them that day.
After Release
Bhai Waryam Singh Khappianwali secured his release on bail from Bathinda Jail, and before he could return home, Joginder Singh, a police informant, arrived in Khapianwali with the intention of having Bhai Waryam Singh arrested. Following this incident, Bhai Waryam Singh chose not to return home. Bhai Waryam Singh was engaged with a girl in the village Panjawa, and unfortunately, the police extended their harassment to her family as well. In light of the uncertain future he faced, Bhai Waryam Singh Khappianwali made the difficult decision to decline the Anand Karaj. He believed that subjecting his fiancée to the ongoing circle of suffering was not a wise choice.
Although Bhai Waryam Singh was known for his gentle demeanor, the oppressive police force denied him the opportunity for a peaceful life. In their pursuit of maintaining control through intimidation, the police regularly conducted raids on the homes of young individuals, exhibiting a poor example of governance and an unprofessional approach to conflict resolution.
Ultimately, choosing to live outside the confines of his home, Bhai Waryam Singh aligned himself with the Kharku Singhs and actively engaged in the Sikh struggle. His bold actions as a Kharku gained recognition, with discussions spreading from house to house in the villages of the Malwa region.
On April 13, 1986, Bhai Waryam Singh Khappianwali ‘s companion Singh, Bhai Harjinder Singh Kaka, attained martyrdom near Kalnaur, and Joga Singh Bishnandi was subsequently arrested. Following these events, Bhai Waryam Singh journeyed to the village Akhara (near Jagraon) to convey the news of Bhai Kaka’s martyrdom to his family. Bhai Waryam Singh had taken residence in the attic of Bhai Harjinder Singh’s house in Akhara village for an extended period before Bhai Kaka’s martyrdom.
In May 1986, Bhai Waryam Singh, along with Bhai Charhat Singh from the Moga area, relocated from Rauke Kalan village to the nearby village of Matta (near Kotkapura) and later proceeded to Bargari village. The shortage of weapons for the armed struggle prompted Bhai Waryam Singh and his companion to seize weapons from two policemen between Matta and Bargari villages, resulting in the death of the police officers. Subsequently, a stringent police cordon was established, involving forces from Bathinda, Ferozepur, and Faridkot. The siege, initiated around 6 am, persisted until approximately 6 pm. During this time, two additional policemen lost their lives. Despite the police employing helicopters to track Bhai Waryam Singh Khappianwali and Bhai Charhat Singh Rauke Kalan, they successfully evaded capture.
Malwa Kesari Khalistan Commando Force
During this period, Bhai Waryam Singh Khappianwali founded a Jathebandi called ‘Malwa Kesari Khalistan Commando’ to organize Kharku activities in the Malwa region. Around the same time, Bhai Gurjant Singh from Budhsingh Wala also made the decision to leave home and join the Kharku movement. The camaraderie between Bhai Waryam Singh and Bhai Gurjant Singh had originated during their time as inmates in Faridkot Jail, where they used to play volleyball together. This group attracted the participation of Some Dharmi Faujis (rebel Sikh soldiers after June 1984) also.
Kharku Actions
During this period, Bhai Gurjant Singh Bhudhsinghwala informed Bhai Waryam Singh Khappianwali about a deceitful Nihang from their village, who acted as a police informant and was involved in the killing of Sikh youth. Bhai Waryam Singh made a commitment to Bhai Gurjant Singh to take action against this fake Nihang. Upon their release from jail, Bhai Waryam Singh and Bhai Gurjant Singh executed their plan, eliminating the imposter by dousing him with a barrel of Kerosene oil and setting him ablaze.
Punjab was under the governance of Surjit Singh Barnala’s government at that time, which vehemently opposed the Sikh Panth’s struggle for freedom. In March 1986, during Hola Mahala, the police unjustifiably fired upon workers of the All India Sikh Students Federation. Furthermore, on April 30, 1986, the police were dispatched to Darbar Sahib under the Operation name ‘Black Thuder-1’. Both Surjit Barnala and his son Gagandeep Barnala were actively working against the Sikh struggle.
In an attempt to assassinate these father-son figures, Bhai Waryam Singh Khappianwali managed to reach near Chief Minister Barnala’s house in Chandigarh and took residence there. Bhai Waryam Singh aimed to eliminate both father and son simultaneously, but Surjit Barnala was away in Goa for a while, preventing any immediate action. Bhai Waryam Singh then devised a plan for another mission, but the opportunity did not present itself, and he became occupied with other actions. Unfortunately, news of this plan leaked, leading to the permanent loss of the opportunity.
Martyrdom of Bhai Jagjit Singh Rode
On March 18, 1986, the tragic martyrdom of Bhai Jagjit Singh Rode (Brother of Sant Jarnail Singh Bhindranwale) occurred when he was brutally run over by a train. The police declared it an accident. This event sparked widespread protests among the Sikh community, leading to a call for a Punjab shutdown in protest. In response, Bhai Waryam Singh Khappianwali swiftly organized at the Gurdwara and proceeded to close the shops. However, supremacist Hindus, in defiance of the shutdown, not only refused to close the shops but also prepared to harm the unarmed Singhs. This led to the stockpiling of weapons in temples, along with the collection of acid bottles and bricks.
For the funeral and last rites of Bhai Jagjit Singh Rode, people from all over Punjab gathered at the village of Rode, arriving in buses and trucks. The trucks carrying Sikh Sangat passed through Muktsar city peacefully. Unfortunately, the Hindu Shiv Sainiks of Muktsar obstructed the trucks of Sikh Sangats, throwing stones and escalating the situation. The police administration intervened, with the SDM of Muktsar attempting to reason with the Shiv Sena workers. However, these fanatical Shiv Sena individuals continued to raise anti-Sikh slogans and attacked the SDM with acid bottles, resulting in the breaking of his teeth and burns on his face.
The Punjab Police, facing significant challenges, managed to rescue the SDM from the scene. Regrettably, no action was taken against the Shiv Sena workers by the government, causing profound anger and dismay among the Sikh community. Attacks on Amritdhari Singhs by the Shiv Sena goons in Muktsar had become distressingly commonplace. Surprisingly, the government of Surjit Sinh Barnala failed to take legal action to curb the rampage of Shiv Sena goons.
In response to the escalating tensions, when the Sikh individuals prepared to confront the Shiv Sainiks, the SDM advised against it, highlighting the potential for violence against unarmed civilians. The Singhs, respecting the SDM’s request, held back. During this tense situation, Bhai Waryam Singh Khappianwali drew a line in the market, saying, “Now, we will enter the city after holding these goons accountable for their actions…”.
Muktsar Bus Incident – 25 July 1986
On July 25, 1986, Bhai Waryam Singh Khappianwali received intelligence that Shiv Sena goons, perpetrators of attacks on trucks transporting Sikh Sangats by pelting stones and hurling abusive anti-Sikh slogans during Bhai Rode’s funeral, were traveling together to Jammu. In response, Bhai Waryam Singh orchestrated a planned assault. Aware that if he boarded from the beginning, he might be recognized, Bhai Gurjant Singh Buddhsinghwala and Bhai Ramandeep Singh followed the instructions of Bhai Khappianwali, boarding the bus from Kot Wali Chowk. Meanwhile, Bhai Jinda (Arjanpura) and Bhai Waryam Singh Khapianwali waited at Lubianianwali. The duo boarded the bus at the Lubianianwali bus stop, striking fear into the Shiv Seniks. Bhai Waryam Singh diverted the bus from Main Road to Link Road, ultimately reaching Kanianwali near Eucalyptus trees.
The Shiv Seniks, seemingly attempting to placate the Singhs, scattered money at their feet, pleading, “Take the money and forgive us.” The incident resulted in the death of 14 Shiv Seniks, with Bhai Waryam Singh claiming responsibility on behalf of the Malwa Kesari Khalistan Commando Force (KLF).
Following the bus incident, witnesses reported that the individuals involved initially fled on a tractor and later on foot through the fields. Joginder Rode (a government informant), along with his armed personnel, pursued them. When warned by the Singhs, Joginder retreated. Subsequently, when questioned by the police, Joginder falsely claimed that he chased the assailants, but they managed to escape. Joginder Singh claimed that Bhai Waryam Singh Khapianwali was among the assailants. He urged the police officers, “Sir, let’s go, let’s catch his family, otherwise they would also run away.”
Aftermath of Bus Incident
Sant Bhindranwale often emphasized, “If a Sikh dies, not even the watchman of the government comes to find out, but if any Hindu dies, the pillars of the government shake…” This reality became painfully evident once again after the bus incident. Curfew swiftly enveloped Punjab, and Indian forces descended upon the incident site. The then Director General of Police (DGP) of Punjab arrived to assess the situation via helicopter, accompanied by Central Government Minister Buta Singh.
Joginder, a police informant, led a group armed with official police weapons and Punjab police to the nearby village of Khapianwali. A warning had reached Bhai Waryam Singh’s family, advising them to evacuate the house as the police were en route, linking Bhai Waryam Singh Khappianwali to the Mukatsar bus incident. The family, comprising men, women, and children, left the farmhouse and sought refuge in the village of Khapianwali, doing their best to defend themselves. In the presence of police officers, Joginder Singh and his men arrived with a tractor, demolishing the house, setting fire to household items, and destroying the electric motor (water pump). Livestock were set free. The police subjected the family to severe torture, leading to the arrest of Bhai Waryam Singh’s brothers. Channan Singh, the elder brother, endured significant torture, leaving him mentally disturbed to this day.
After this incident, Bhai Waryam Singh Khappianwali went to Pakistan for some time.
Becoming Most Wanted
Following the Mukatsar bus incident, the Punjab Police announced a reward of one lakh rupees for the capture of Bhai Waryam Singh Khappianwali. Punjab Police Chief Julio Francis Ribeiro issued a list of 36 Kharku Singhs, including Bhai Waryam Singh, who were wanted by the police under his command. This list also featured prominent figures like Bhai Tarsem Singh Kohar, Baba Ranjit Singh Dayalgarh, Bhai Husan Singh Husna, Bhai Harjinder Singh Jinda Arjanpur, and Bhai Gurjant Singh Budhsinghwala, all considered instrumental in fueling the Khalistani struggle in Punjab during those days.
Bhai Waryam Singh Khapianwali’s name had become a source of immense pride within the Sikh community. While the Punjab government and police portrayed him as a dangerous individual, the Sikh community regarded him as a precious jewel of the Khalsa Panth. Bhai Waryam Singh actively worked to rectify the perception of opponents within the Sikh community, aiming to restore the community’s pride.
Later Activities
Joginder Singh, the Sarpanch of “Lande Roade” village, held a significant grudge against the Singhs and played a pivotal role in the arrest of Bhai Waryam Singh Khappianwali and his associates in June 1985. In an attempt to punish him, Bhai Waryam Singh and several other Singhs visited his house one night. However, Joginder Singh was not found at home, as he slept outside due to fear. Despite searching the house, the Singhs did not find him and left without causing harm to other family members. Subsequently, families of informants were targeted and killed in the name of being police informers, leading to the innocent deaths of many Sikh families. This served the oppressive agenda of the Indian rulers, aiming to dismantle the entire community.
During this period, Bhai Waryam Singh revisited Pakistan to procure weapons and returned after a few days. The security forces were actively seeking to capture him, leading to various encounters. In one instance, Ladhuwala village was surrounded by CRP, but Bhai Waryam Singh successfully escaped the siege. Similarly, in August 1986, a police siege was imposed on the village of “Akhara.” Positioned in the attic of Bhai Harjinder Singh’s house, Bhai Waryam Singh spotted the police from a distance and managed to escape through the back of the house. Accompanied by one of Bhai Harjinder Singh’s brothers, they fled to the fields, where the brother expressed his inability to run further. Bhai Waryam Singh, understanding the risk of a police search operation, insisted they leave the area.
Although the police aimed to arrest only Bhai Waryam Singh, Bhai Harjinder Singh’s brother was apprehended. Despite facing interrogation and beatings, he maintained ignorance about Bhai Waryam Singh’s whereabouts, stating, “I don’t know where he went.” Bhai Waryam Singh successfully eluded capture by the police.
Final Arrest
In 1986, a series of setbacks hit the Kharku movement, resulting in the martyrdom or arrest of several leaders. Among those affected were prominent figures like Bhai Sukhdev Singh Sakhira, Baba Ranjit Singh Dayalgarh, Bhai Gurmej Singh Dhilwan, Bhai Dalbir Singh Billa Varpal, Bhai Tarsem Singh Kohar, Bhai Manbir Singh Chaheru, and Bhai Waryam Singh Khappianwali.
In October 1986, The final arrest of Bhai Waryam Singh took place on a bus at No. 6 Chungi (Ferozepur), based on information provided by a police informer. The police encircled the bus, and the officer announced that “the self-proclaimed Kharku warrior, Waryam Singh, get rise from his seat. Let’s come down, we also know the seat number of the bus. If we pulled it off ourselves, the bravery of Waryam Singh would not be recognized”.
Bhai Waryam Khappianwali Singh stood up and declared, “Policemen, if I had a weapon at this moment, I would have faced all of you bravely. You police officers would not have dared to come in front of me.” He further stated, “I am Waryam Singh Khapianwali. I have done whatever I could for Khalistan. Now it’s your turn to do what you have to do.”
Punjab Police and CRP removed Bhai Waryam Singh from the bus and transported him in their police vehicle. During that time, Bhai Jatinder Singh Sohi was also on the bus with Bhai Waryam Singh. However, the police had received information only about Bhai Waryam Singh, allowing Bhai Jatinder Singh Sohi to escape the arrest. The passengers on the bus witnessed the arrest, and news of Bhai Waryam Singh’s capture quickly spread.
Following the arrest, Bhai Waryam Singh Khappianwali was taken to the CIA staff in Faridkot, where he faced severe torture at the hands of Officer Sham Sundar. Despite the relentless efforts to extract secrets and break his spirit, Bhai Waryam Singh’s unwavering commitment to his Sikh principles stood strong. He boldly asserted that he had already done everything in his power for Khalistan and would not betray the cause, no matter the force applied. Even when confronted by Officer Napinder Singh Bajwa from Muktsar, Bhai Waryam Singh demonstrated resilience, kicking him hard in the face and refusing to yield under the pressure of torture. The Hindustani butchers tried for several days, employing various methods, but Bhai Sahib remained steadfast throughout the ordeal.
Shaheedi –31 October 1986
After the martyrdom
Revenge of Martyrdom
A month later, on December 1, 1986, Joginder Sinh Rode, a notorious police informant who served as Sarpanch, along with his two associates, faced the consequences at the hands of Bhai Gurjant Singh Budhsinghwala. Joginder, along with his three companions, was traversing from the village of Rode early in the morning towards the bus stand at Lubanawali, passing along the track of a small, narrow canal. Unbeknownst to them, some Kharkus, disguised as local villagers and appearing like farmers engaged in fieldwork with a tea kettle, a hoe on their shoulders, an axe in hand, and blankets draped over them, approached.
As they neared, the Singhs shouted, “Hey, run away if you can! We are companions of Bhai Waryam Singh.” Startled by the Singhs’ challenge, they panicked and fled towards a dry lake. The Singhs unleashed a barrage of bullets, resulting in the deaths of Joginder Rode Sarpanch and his companions Sobha Sinh and Gurdeep Sinh. One individual, Mithu Sinh, managed to escape, eventually reaching Muktsar police station where he recounted the entire incident to Munshi.
Source: Information by Family
Khalsa Fatehnama, July 2015
Purja Purja Kat Marae (2010), by Bhai Baljit Singh Khalsa
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਿੰਨਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਲੜਨ ਲਈ ਜਥੇਬੰਦਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਖੜਾ ਕੀਤਾ ਉਹਨਾਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦਾ ਨਾਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਦਲੇਰੀ ਭਰੇ ਕਿੱਸਿਆਂ ਨਾਲ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਭਰੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਖੇਤਰ ਵਿਚ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਜਾਗ ਲੱਗਾਈ ਸੀ ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਜੱਥੇਦਾਰ ਬਾਪੂ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਸਿੱਧੂ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਜਗਤਾਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ (1 ਵੈਸਾਖ) 1965 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ (ਹੁਣ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੁਕਤਸਰ) ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ 15ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਗੁਰੂ ਹਰਿ ਸਹਾਏ ਰੋਡ ਉੱਤੇ ਹੈ। 1947 ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ‘ਚ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ “ਦਾਉਕੇ’ ਤੋਂ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਆ ਵੱਸਿਆ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਹੋਰੀਂ 6 ਭਰਾ ਸਨ। ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ, ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ, ਸੱਜਣ ਸਿੰਘ, ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ, ਗੁਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ । ਆਪ ਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਨ ।
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਵੀਂ ਤਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਛੇਵੀਂ ਤੋਂ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ‘ਗੁਲਾਬੇਵਾਲਾ` ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਨੌਵੀਂ, ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਗਵਰਰਮਿੰਟ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿੱਚ ਪਰੈੱਪ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲਿਆ।
ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਕਾਰਕੁਨ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ੍ਹ
ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਇੱਕ ਮੁਰਗੀਖ਼ਾਨਾ ਵੀ ਖੋਲ੍ਹ ਲਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੀ ਦੇਖ ਭਾਲ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਪਰਿਵਾਰ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਲਜ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿਖੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਓਦੋਂ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕਾਲਜਾਂ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਮਾਰਚ 1984 ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਤੋਂ ਭੈਭੀਤ ਹੋ ਕੇ ਇਸ `ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਨਾਲ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀਆਂ ਅਰੰਭ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਵੀ ਪੁਲਿਸ , ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਆਈ, ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾ ਆਇਆ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਘੇਰੇ `ਚੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ ਆ ਕੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਬੀ.ਏ. ਭਾਗ ਦੂਜਾ ਦਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸੀ।
ਇਥੋਂ ਹੀ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਕੋਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਲਜ ਦੇ ਬੇਲੀ ਵੀ ਸਨ। ਓਥੇ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਠਹਿਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਤਾਂ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਗਏ ਪਰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਓਥੇ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਉਂਝ ਵਿੱਚੋਂ-ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਪਿੰਡ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।
ਜੂਨ 1984
ਜੂਨ 1984 ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੁਕਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤੇ ਹੋਰ ਵੀ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਓਦੋਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮੁਕਤਸਰ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਨੌਜਵਾਨ ਜੋ ਸੰਤਾਂ ਕੋਲ ਹੀ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ, ਨੂੰ ਕੁਝ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਅਤੇ ਉਥੇ ਰਹਿਣ ਲਗ ਪਏ ।
ਹਿੰਦ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਤੋਪਾਂ ਟੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੰਘਾਂ, ਸਿੰਘਣੀਆਂ, ਬੱਚਿਆਂ, ਬੁੱਢਿਆਂ, ਜਵਾਨਾਂ, ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਜੋ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਆਇਆਂ ਸਨ ਨੂੰ ਕਤਲੇਆਮ ਰੂਪ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 40 ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਉੱਤੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬੇਗੁਨਾਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਤਸੀਹਾ ਕੇਂਦਰਾਂ, ਜੇਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਬਾਕੀ 40 ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ੍ਰੀ ਟੁੱਟੀ ਗੰਢੀ ਸਾਹਿਬ ਵੀ ਇਕ ਸੀ, ਜਿਥੋਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ।
ਉਹਨਾਂ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਇਕ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਸਿਰਫ ਅਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖ ਹੋਣਾ ਸੀ । ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸਿੰਘਾਂ ਉੱਤੇ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਬਹੁਤ ਤਸ਼ੱਦਦ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਕੇਸ ਪਾ ਕੇ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਜਿਥੋਂ ਦਸ ਮਹੀਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਾਰਚ 1985 ਦੇ ਲਗਭਗ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆਇਆ।
ਜੱਜ ਮਿਰਚੀਆਂ ਕੇਸ – ਜੂਨ 1985
ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਇਆ। ਇਥੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਾਕਾ ਤੇ ਭਾਈ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੋਗਾ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ ਆਦਿ ਸਿੰਘ ਵੀ ਮਿਲੇ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਹੋਏ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਅਗਲੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਸੀ ਤਾਂ ਇਥੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ‘ਮਿਰਚੀਆਂ ਜੱਜ ਵੱਲੋਂ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸਪੈਸ਼ਲ ਅਦਾਲਤ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬੜੀ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣਾ ਹਰ ਫੈਸਲਾ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਹੀ ਸੁਣਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਦਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਏਸ ਜੱਜ ਪ੍ਰਤੀ ਰੋਹ ਤੇ ਗੁੱਸਾ ਸੀ।
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਏਸ ਜੱਜ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ ਹੁਰਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਤੇ ਫਿਰ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਸਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਦਾ ਪਰਬੰਧ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਹਥਿਆਰ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਸਿੰਘਾਂ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘਾਟ ਸੀ। ਏਸ ਸਰਗਰਮੀ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ, ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ ਤੇ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਤੋਂ ਚਾਰ ਕੁ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ `ਤੇ ਸਥਿਤ ਪਿੰਡ ‘ਸ਼ਿਵਪੁਰ ਕੁਕਰੀਆਂ` ਤੋਂ ਇੱਕ ਰਾਈਫ਼ਲ ਲੈ ਕੇ ਆਏ। ਇਹ ਬੰਦਾ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਸੀ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਸ ਕੋਲ ਰਾਈਫਲ਼ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਉਸ ਕੋਲ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਗਏ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਰਾਈਫ਼ਲ ਲੈ ਆਏ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤੇ ਬਾਅਦ `ਚ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿਆਂਗੇ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬੰਦਾ ਜ਼ਰਕ ਗਿਆ ਕਿ ਜੇ ਰਾਈਫ਼ਲ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੇਰੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਮੈਂ ਨਾ ਫਸ ਜਾਵਾਂ; ਉਸ ਨੇ ਜਾ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਰਿਪੋਰਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਉਸ ਤੋਂ ਰਾਈਫ਼ਲ ਲੈ ਗਏ ਹਨ। ਰੋਡੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਰਪੰਚ ਤਕ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਅੱਪੜ ਗਈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸਰਗਰਮੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਅਖੀਰ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਅਤੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਸਮੇਤ ਚਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੋਗਾ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਾਕਾ (ਅਖਾੜਾ) ਲੁਧਿਆਣਾ ਤੇ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ ਨੂੰ 24 ਜੂਨ 1985 ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਭੇਜਿਆ ਗਿਆ।
ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀ ਕੈਦ
ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਇਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਚਿੱਠੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਸ ‘ਚ ਗੱਲਬਾਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਕੋਲ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਇਕ ਸਟੇਨਗੰਨ ਪਈ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ ਹੁਰਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ, ਜਿਸ `ਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕੋਡ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਕਿ “ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਮਾਲਾ (ਸਟੇਨਗੰਨ) ਤੇ ਕੁਝ ਮਣਕੇ (ਗੋਲੀਆਂ) ਹਨ, ਉਹ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਥੇ ਜੇ”. ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਬੀਬੀ ਗੁਰਬਿੰਦਰ ਕੌਰ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਸਟੇਨਗੰਨ ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ ਹੁਰਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸਟੇਨਗੰਨ ਮਿਲ ਜਾਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ 27 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਾਕਾ ਅਖਾੜਾ (ਲੁਧਿਆਣਾ), ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਵਰਪਾਲ, ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਬੈਰਾਗੀ ਵਰਪਾਲ ਸਮੇਤ ਸੈਂਟਰਲ ਜੇਲ੍ਹ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਵਿਚੋਂ 6 ਵੱਜ ਕੇ 30 ਮਿੰਟ ‘ਤੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਜੁੱਟ ਗਏ। ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ ਵੀ ਨਾਭਾ ਜੇਲ੍ਹ `ਚੋਂ ਵਰ੍ਹਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ `ਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਵੀ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਪੂਰੀ ਮੜਕ ਨਾਲ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਕਈ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕੈਦੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਕੰਮ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਆਖਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੈਦੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਕਪੜੇ ਪਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਆ ਜਾਓ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ ਜੇਲ੍ਹ ‘ਚ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫੇਰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਕੈਦੀਆਂ ਲਈ ਜੋ ਰਾਸ਼ਨ ਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਹੇਰ-ਫੇਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜਿੰਨਾ ਰਾਸ਼ਨ ਆਉਂਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਹਿੱਸਾ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਿਲਦਾ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਰਾਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਲਿਸਟਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗੀਆਂ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਰਾਸ਼ਨ ਇੱਕ ਕੈਦੀ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਲਿਸਟਾਂ `ਚ ਲਿਖਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਓਨਾ ਹੀ ਦਿਓ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਾਸ਼ਨ ਦੀ ਵੰਡ ਸਮੇਂ ਜੋ ਹੇਰਾ-ਫੇਰੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਹੁਣ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ‘ਤੇ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਸੀ।
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਆਪ ਵੀ ਕਦੇ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੈਦੀਆਂ ਵਾਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੂਰੇ ਰੋਹਬ ਨਾਲ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵੀ ਉਸ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਹਿੰਦੇ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਰੀਕ ਪੇਸ਼ੀ ‘ਤੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਓਥੇ ਸਿਪਾਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ੀਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਏਥੇ ਆਮ ਹੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਤਰੀਕ `ਤੇ ਲਿਆਂਦੇ ਗਏ ਕੈਦੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਬਖ਼ਸ਼ੀਖ਼ਾਨਾ` ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ, ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਸਿਪਾਹੀ ਬਾਹਰ ਘੁੰਮਣ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਕਮਰੇ `ਚ ਬੰਦ ਕੈਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਉਡੀਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਤੇ ਫਿਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਉਣੀ ਹੁੰਦੀ, ਓਦੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ।
ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹ ਬਖਸ਼ੀਖ਼ਾਨੇ ‘ਚ ਬੰਦ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਤਿੰਨਾਂ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਹੇਠਾਂ ਸੁੱਟ ਲਿਆ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਖੋਹ ਲਏ। ਉਸ ਦਿਨ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਤਰੀਕ-ਪੇਸ਼ੀ `ਤੇ ਆਇਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਵੱਡੇ ਅਫਸਰ ਘਬਰਾ ਗਏ ਤੇ ਕੋਈ ਡਰਦਾ ਨੇੜੇ ਨਾ ਆਵੇ। ਫਿਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਮਿੰਨਤਾਂ ਤਰਲੇ ਕੀਤੇ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਦਿਓ। ਸ. ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਹਿਣ `ਤੇ ਅਖੀਰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਵਾਪਸ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਠਿੰਡੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਰਿਹਾਈ – ਮਾਰਚ 1986
ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਤੇ ਰਿਹਾਈ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਪੈਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਅਦਾਲਤ ਨੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ ਲਈ, ਰਿਹਾਈ ਹੋਣੀ ਸੀ। ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਫੇਰ ਬਾਹਰ ਬੈਠੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ `ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦੇਣਾ ਤੇ ਜਦੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ ਫੇਰ ਚੁੱਕ ਲੈਣਾ ਹੈ । ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਗੇਟ ਅੱਗੇ ਥਾਣਾ ਸਾਦਿਕ ਦਾ ਐੱਸ.ਐੱਚ.ਓ. ਭਗਵਾਨ ਸਿਹੁੰ ਕੜਿਆਂਵਾਲਾ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਗੇਟ ਅੱਗੋਂ ਚੁੱਕਣ ਲਈ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪਤਾ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਲੱਗ ਗਿਆ, ਉਸ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਦੇ ਇਕ ਗਾਰਡ ਹੱਥ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਗੇਟ ਤੋਂ ਅੱਗੇ-ਪਿੱਛੇ ਹੋ ਜਾਉ, ਰਿਹਾਈ ਰੱਦ ਹੋ ਗਈ ਹੈ ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ‘ਤੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਝਾਕਣਾ ਨਹੀਂ। ਬਾਕੀ ਮੈਂ ਆਪੇ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਨਿਬੜ ਲਵਾਂਗਾ ।
ਬਾਪੂ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਸੇ ਨੀਤੀ ਉੱਤੇ ਅਮਲ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਵਿਚੋਂ ਕਰਵਾਉਣੀ ਪੈਣੀ ਹੈ। ਚਲੀਏ, ਜ਼ਮਾਨਤ ਰੱਦ ਦੇ ਹੁਕਮ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਨ, ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਤੁਰ ਪਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਬਾਪੂ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਯਕੀਨ ਕਰ ਕੇ ਢਿੱਲੇ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਖਿਸਕ ਗਿਆ, ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੀ ਨਾ ਲੱਗਾ।
ਇਧਰੋਂ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ ਤੇ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੂੰ ਵਾਇਰਲੈਸ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਜੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸਾਡੇ ਤਕ ਨਾ ਅੱਪੜਿਆ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਘਾਣ-ਬੱਚਾ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰੀੜ ਦਿਆਂਗੇ। ਜੇਲ੍ਹ ਸੁਪਰਡੈਂਟ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਂਝ ਤਾਂ ਇਥੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਐ, ਇਥੋਂ ਹੁਣ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਦੀ ਵਰਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਪਾ ਕੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਇਆ। ਬਾਹਰ ਗੱਡੀ ਲੈ ਕੇ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ ਹੁਰੀਂ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਵਰਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਬਾਹਰ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਬੈਠੇ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਲੂਟ ਮਾਰੇ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਗੱਡੀ ਦੀ ਅਗਲੀ ਸੀਟ `ਤੇ ਜਾ ਬੈਠਾ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇਲ੍ਹ `ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਇਹ 1986 ਦੇ ਮਾਰਚ ਜਿਹੇ ਦੀ ਗੋਲ ਹੈ।
ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ 6 ਵਜੇ ਜੇਲ੍ਹ ਗਾਰਡਾਂ ਤੋਂ ਭਗਵਾਨ ਸਿਹੁੰ ਕੜਿਆਂਵਾਲਾ ਐੱਸ.ਐੱਚ.ਓ. ਸਾਦਿਕ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਕਦੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਗਾਰਡਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, ਜਨਾਬ, ਉਹ (ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ) ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਏਥੇ ਭਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ । ਭਗਵਾਨ ਸਿਹੁੰ ਕਚੀਚੀਆਂ ਵੱਟਦਾ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਇਹ ਬੁੱਢਾ (ਬਾਪੂ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ) ਭੋਲਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਵੇਖੋ ਸਾਨੂੰ ਦਿਨ-ਦੀਵੀਂ ਛਲ ਗਿਆ ਜੇ।
ਭਗੌੜੇ ਹੋਣਾ
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਜ਼ਮਾਨਤ ‘ਤੇ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਅਜੇ ਘਰ ਆਇਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿਹੁੰ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਟਾਊਟ ਬੰਦਾ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦੀ ਬਹਿਕ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਮੁੜ ਕਦੀ ਘਰ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪਿੰਡ ਪੰਜਾਵਾ ਵਿਖੇ ਮੰਗਣੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਪੁਲਿਸ ਉਸ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਕਰਾਉਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੋਈ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਮੰਗੇਤਰ ਨੂੰ ਐਵੇਂ ਦੁੱਖਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿਚ ਪਾ ਜਾਵਾਂ, ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਦਾਨਾਈ ਨਹੀਂ ।
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਬੜੇ ਸਾਊ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਨੌਜਵਾਨ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਜੀਵਨ ਜੀਊਣ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚੌਧਰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਖ਼ਾਤਰ, ਪੁਲਿਸ ਛਾਪੇ ਮਰਵਾ-ਮਰਵਾ ਕੇ ਘਰੋਂ ਭਗੌੜਾ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ । ਜੱਜ ਮਿਰਚੀਆ ਸਾਜਿਸ਼ ਕੇਸ ਵਿਚ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿਹੁੰ ਦੀ ਹੀ ਗਵਾਹੀ ਸੀ। ਆਖ਼ਰ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਕੁਦ ਪਿਆ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਖਾੜਕੂ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਸੱਥਾਂ ਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਚਰਚਾ ਹੋਣ ਲੱਗੀ।
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਸਾਥੀ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕਾਕਾ ਕਲਾਨੌਰ ਦੇ ਕੋਲ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ ਵੀ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਓਦੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਅਖਾੜੇ ਪਿੰਡ ਗਿਆ ਤੇ ਕਾਕੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ। ਅਖਾੜੇ ਪਿੰਡ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿੰਘ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਰਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਸੀ।
ਮਈ 1986 ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇੱਕ ਮੋਗੇ ਏਰੀਆ ਦਾ ਸਿੰਘ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਰਾਉਕੇ ਕਲਾਂ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਮੱਤੇ ਆ ਗਏ। ਇਥੋਂ ਉਹ ਬਰਗਾੜੀ ਪਿੰਡ ਚਲੇ ਗਏ। ਮੱਤੇ ਤੇ ਬਰਗਾੜੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੀ ਦੋ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਲੈ ਗਏ। ਇਥੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਠਿੰਡੇ, ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਤੇ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ। ਸਵੇਰੇ 6 ਕੁ ਵਜੇ ਤੋਂ ਪਿਆ ਘੇਰਾ ਸ਼ਾਮ 6 ਵਜੇ ਦੇ ਲਗਭਗ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ 2 ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਵੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਚੜ੍ਹਤ ਸਿੰਘ ਰਾਉਕੇ ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਹੈਲੀਕਪਟਰ ਵੀ ਲੱਗਾਏ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਹੱਥ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਨਾ ਲਗੀ ।
ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ
ਇਸੇ ਹੀ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਵੀ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਖਾੜਕੂ ਸਫ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ, ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੇਲੀ ਬਣੇ ਸੀ। ਇਥੇ ਇਹ ਇਕੱਠੇ ਵਾਲੀਵਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹੁੰਦੇ ਸੀ। ਕੁਝ ਧਰਮੀ ਫ਼ੌਜੀ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦੇ ਸੀ।
ਖਾੜਕੂ ਐਕਸ਼ਨ
ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਜ਼ੈਲੇ (ਨਕਲੀ) ਨਿਹੰਗ ਬਾਰੇ ਦੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਮੁਖ਼ਬਰ ਐ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਉਹਦਾ ਕੰਡਾ ਤਾਂ ਕੱਢ ਦਿਆਂਗੇ। ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਨਕਲੀ ਨਿਹੰਗ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਪੀਪਾ ਤੇਲ ਦੀ ਉਹਦੇ ਉੱਤੇ ਪਾ ਕੇ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।
ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਰਨਾਲੇ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਚਲ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਮਾਰਚ 1986 ਵਿੱਚ ਹੋਲੇ ਮਹੱਲੇ ਸਮੇਂ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਗਲ ਦੇ ਗੋਲੀਆਂ ਨਾਲ ਭੁੰਨ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਵੀ ਭੇਜੀ ਗਈ ਸੀ। ਸੁਰਜੀਤ ਬਰਨਾਲਾ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਗਗਨਦੀਪ ਬਰਨਾਲਾ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਪੂਰੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਹਨ।
ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਪਿਉ-ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਬਰਵਾਲੇ ਹੁਰਾਂ ਦੀ ਕੋਠੀ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ ਤੇ ਓਥੇ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਪਿਉ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਸੁਰਜੀਤ ਬਰਨਾਲਾ ‘ਗੋਆ` ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੌਕਾ ਨਾ ਬਣਿਆ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅੱਗੇ ਪਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮੌਕਾ ਨਾ ਬਣਿਆ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਅੱਗੇ ਪਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੀਕ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੌਕਾ ਨਾ ਬਣ ਸਕਿਆ।
ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ –ਮਾਰਚ 1986
18 ਮਾਰਚ 1986 ਨੂੰ ਭਾਈ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ (ਭਰਾ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ) ਨੂੰ ਰੇਲ ਗੱਡੀ ਹੇਠਾਂ ਦੇ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਰੋਸ ਮਨਾਇਆ ਅਤੇ ਰੋਸ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਪਰ ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਦੁਕਾਨਾਂ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਨਿਹੱਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰੀ ਬੈਠੇ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਹਥਿਆਰ ਜਮਾ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸੀ। ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਤੇ ਇੱਟਾਂ ਰੋੜੇ ਵੀ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸੀ।
ਦੂਰੋਂ-ਦੂਰੋਂ ਲੋਕ ਭਾਈ ਜਗਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ ਤੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਬੱਸਾਂ, ਟਰੱਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਿੰਡ ਰੋਡੇ ਨੂੰ ਰਵਾਨਾ ਹੋਏ । ਮੁਕਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚੋਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਟਰੱਕ ਅਮਨ-ਅਮਾਨ ਨਾਲ ਲੰਘ ਰਹੇ ਸਨ । ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਟਰੱਕਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਿਆ, ਪਥਰਾਓ ਕੀਤਾ, ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਐੱਸ.ਡੀ.ਐੱਮ. ਮੁਕਤਸਰ ਪੁੱਜੇ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਵਰਕਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਭੂਤਰੇ ਹੋਏ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਗੁੰਡੇ, ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਨਾਅਰੇ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਅਤੇ ਐੱਸ.ਡੀ.ਐੱਮ. ਸਾਹਿਬ ਮੁਕਤਸਰ ਉੱਪਰ ਤੇਜ਼ਾਬ ਦੀਆਂ ਬੋਤਲਾਂ ਨਾਲ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਐੱਸ.ਡੀ.ਐੱਮ. ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਦੰਦ ਟੁੱਟ ਗਏ ਤੇ ਚਿਹਰਾ ਵੀ ਸੜ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਉਥੋਂ ਬਚਾਇਆ। ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵਰਕਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ । ਜਿਸ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦਿਆਂ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਰੋਸ ਅਤੇ ਨਮੋਸ਼ੀ ਸੀ। ਮੁਕਤਸਰ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੰਘਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਕਰਨੇ ਆਮ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਸ ‘ਤੇ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਅਖੌਤੀ ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਤੇ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਦੇ ਗੁੰਡਿਆਂ ਦੀ ਹੁੱਲੜਬਾਜ਼ੀ ਰੋਕਣ ਵਿਚ ਨਾਕਾਮ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਸਿੰਘ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਗਾਲਾਂ ਦਾ ਝੱਖੜ ਝੁਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਵੱਧੇ ਪਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਐਸ.ਡੀ.ਐਮ. ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਬਹੁਤ ਐ, ਐਵੇਂ ਨਿਹੱਥੇ ਮਾਰੇ ਜਾਓਗੇ, ਅੱਜ ਤੁਸੀਂ ਟਾਲਾ ਵੱਟ ਜਾਓ। ਖੈਰ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਬੁਝਾ ਕੇ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਗਾਲਾਂ ਦੀ ਵਾਸ਼ੜ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਜ਼ਾਰ `ਚ ਇੱਕ ਲਕੀਰ ਖਿੱਚ ਕੇ ਆਖਿਆ ‘ਹੁਣ ਸ਼ਹਿਰ ‘ਚ ਕੁਝ ਕਰ ਕੇ ਵੜਨੈ..।”
ਮੁਕਤਸਰ ਬੱਸ ਕਾਂਡ -25 ਜੁਲਾਈ 1986
ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਜੁਲਾਈ ਦੇ ਅਖੀਰ ‘ਚ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਏਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੂਹ ਮਿਲ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪੰਥ ਦੋਖੀ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਜੰਮੂ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਭਾਈ ਰਮਨਦੀਪ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇੱਕ ਪੱਪੂ ਨਾਂਅ ਦਾ ਕੋਈ ਸਿੰਘ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਇਹ ਲਾਈ ਗਈ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਬੱਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਲੁਬਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਤਕ ਲਿਆਉਣਾ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਮੈਂ ਓਥੋਂ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਪਛਾਣ ਲੈਣਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਤਰ ਜਾਣਗੇ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਹੋਇਆ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ! ਸਿੰਘ ਬੱਸ ‘ਚ ਕੋਟ ਵਾਲੇ ਚੌਂਕ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਤੇ ਫਿਰ ਬੱਸ ‘ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਰੋਡ ‘ਤੇ ਪਵਾ ਲਈ। ਜਿੰਦਾ (ਅਰਜਨਪੁਰਾ) ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਉਡੀਕ ਰਹੇ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਲੁਬਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਕੋਲੋਂ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਬਸ ‘ਚ ਚੜ੍ਹੇ ਤਾਂ ਵਰਿਆਮ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਬੱਸ ‘ਚ ਸਵਾਰ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨੀਆਂ ਦੀ ਭਾਅ ਦੀ ਬਣ ਗਈ। ਫਿਰ ਇਹਨਾ ਨੇ ਬੱਸ ਮੇਨ ਰੋਡ ਤੋਂ ਲਿੰਕ ਰੋਡ `ਤੇ ਪਵਾ ਲਈ ਤੇ ਕਾਨਿਆਂਵਾਲੀ ਕੋਲ ਸਫ਼ੈਦੀਆਂ `ਚ ਲੈ ਗਏ।
ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਪੈਸਾ ਬਹੁਤ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪੈਸੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪੈਰਾਂ `ਚ ਖਲਾਰ – ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਆਹ ਪੈਸੇ ਲੈ ਲਿਓ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿਓ। 25 ਜੁਲਾਈ 1986 ਨੂੰ ਹੋਏ ਏਸ ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਵਿੱਚ 14 ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪੀ। ਇਸ ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ (ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫ਼ੋਰਸ) ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲਈ।
ਬੱਸ ਵਿਚ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਿਕਾਂ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗਵਾਹਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਮੁਤਾਬਿਕ ਇਹ ਕਾਂਡ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ, ਪਹਿਲਾਂ ਟਰੈਕਟਰ ਤੇ ਫਿਰ ਪੈਦਲ ਹੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਭੱਜ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਜੋਗਿੰਦਰ (ਸਰਕਾਰੀ ਟਾਊਟ) ਰੋਡੇ ਪਿੰਡ ਵਾਲੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਟਰੈਕਟਰ ‘ਤੇ ਕੀਤਾ। ਜਦੋਂ ਅੱਗੋਂ ਸਿੱਧੇ ਹੋ ਗਏ ਤਾਂ ਇਹ ਪਿੱਛੇ ਭੱਜ ਆਇਆ। ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ‘ਤੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪਿੱਛਾ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਅੱਤਵਾਦੀ ਸੂਤ ਨਹੀਂ ਆਏ, ਮੈਂ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਉਲਝਾ ਲਵਾਂ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਘੇਰ ਕੇ ਫੜ ਲਈਏ। ਪਰ ਅੱਤਵਾਦੀ ਟਰੈਕਟਰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੈਦਲ ਹੀ ਭੱਜ ਗਏ। ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਵੀ ਹੈ । ਸਾਹਿਬ ਚੱਲੋ, ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਫੜੀਏ, ਕਿਤੇ ਉਹ ਵੀ ਨਾ ਭੱਜ ਜਾਣ ।
ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ
ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਕਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸੀ- “ਜੇ ਸਿੱਖ ਮਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗੌਰਮਿੰਟ ਦਾ ਚੌਕੀਦਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਪਤਾ ਲੈਣ, ਪਰ ਜੇ ਹਿੰਦੂ ਮਰ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗੌਰਮਿੰਟ ਦੇ ਥੰਮ ਹਿਲ ਜਾਂਦੇ ਆ…।” ਇਸ ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇਹ ਸੱਚਾਈ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਗਈ। ਤੁਰੰਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਕਰਫਿਊ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਘਟਨਾ ਵਾਲੀ ਥਾਂ `ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਆ ਪਹੁੰਚੀਆਂ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਡੀ.ਜੀ.ਪੀ. ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ‘ਤੇ ਆਪ ਘਟਨਾ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਣ ਆਇਆ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ `ਚੋਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੰਤਰੀ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਵੀ ਵਾਹੋ-ਦਾਹੀ ਭੱਜਾ ਆਇਆ।
ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ, ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਥਿਆਰ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ, ਜੋ ਇਥੋਂ ਨੇੜੇ ਹੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਉ, ਪੁਲਿਸ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਬੱਸ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦਾ ਨਾਂ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਘਰ ਦੇ ਮਰਦ, ਔਰਤਾਂ, ਬਹਿਕ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਆ ਗਏ ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਿਆ, ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕੀਤਾ । ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿਚ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿਹੁੰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੰਦੇ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਟਰੈਕਟਰ ਨਾਲ ਟੋਚਨ ਪਾ-ਪਾ ਕੇ ਸਾਰਾ ਘਰ-ਮਕਾਨ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ, ਘਰ ਦੇ ਸਾਮਾਨ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ, ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਮੋਟਰਾਂ (ਪਾਣੀ ਵਾਲੀਆਂ) ਭੰਨ-ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਮਾਲ-ਪਸ਼ੂ-ਡੰਗਰ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ।ਪਰਿਵਾਰ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਰੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ, ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਭਰਾ ਫੜ ਲਏ। ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਚੰਨਣ ਸਿੰਘ ‘ਤੇ ਬੜਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਹੁਰੀਂ ਇਸ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਗਏ।
ਇਸ਼ਤਿਹਾਰੀ ਹੋਣਾ
ਲੁਬਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ ਮੁੱਲ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜੂਲੀਓ ਫ਼ਰਾਸਿਸ ਰਿਬੇਰੋ ਨੇ ਕਮਾਂਡ ਸੰਭਾਲਦਿਆਂ ਜਿਹੜੇ 36 ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੇ ਦੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ ਤੇ ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਸੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ, ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ, ਭਾਈ ਹੁਸਨ ਸਿੰਘ ਹੁਸਨਾ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਿੰਦਾ ਅਰਜਨਪੁਰ, ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਵਰਗੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚ ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਆਈ ਤੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵਿਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦਾ ਨਾਂ ਬੜੇ ਫ਼ਖ਼ਰ ਨਾਲ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦ ਪਰਚਾਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਹੀਰਾ ਸਮਝਦੀ/ਮੰਨਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਵੈਮਾਣ ਦੀ ਬਹਾਲੀ ਵਾਸਤੇ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ।
ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
“ਲੰਡੇ ਰੋਡੇ` ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੋ ਸਿੰਘਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤ ਵੈਰ-ਭਾਵਨਾ ਮਨ ਅੰਦਰ ਰੱਖਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜੂਨ 1985 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਾਉਣ ਵਿਚ ਇਸ ਦੀ ਕਾਫ਼ੀ ਭੂਮਿਕਾ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਲਈ ਇੱਕ ਰਾਤ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦੇ ਘਰ ਆ ਗਏ। ਪਰ ਇਹ ਡਰਦਾ ਰਾਤ ਨੂੰ ਘਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਹਿੰਦਾ, ਬਾਹਰ ਮੋਟਰ ‘ਤੇ ਹੀ ਸੋਂਦਾ ਸੀ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਘਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲਈ ਪਰ ਇਹ ਨਾ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਵਾਪਸ ਚਲੇ ਗਏ। ਇਹਦੇ ਬਾਕੀ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਨਾ ਆਖਿਆ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਤਾਂ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਮਾਰਨ ਦੀ ਹੋੜ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੀ ਅਨੇਕਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਹ ਗੱਲ ਹਿੰਦ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਲਈ ਬੜੀ ਤਸੱਲੀ ਵਾਲੀ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਕੌਮ ਦਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਹੈ। ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਵੀ ਨਫ਼ਰਤ ਹੈ, ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਕੁਹਾੜੇ ਦਾ ਦਸਤਾ ਬਣ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਆਹੂ ਲਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ।
ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫੇਰ ਅਸਲਾ ਲੈਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲਾ ਗਿਆ ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਅਸਲਾ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਇਆ। ਇਧਰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਪੂਰੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਕਾਰਜਸ਼ੀਲ ਸਨ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਦੇ ਘੇਰਾ ਲੱਧੂਵਾਲੇ ਪਿੰਡ ਪਿਆ। ਪਰ ਉਹ ਸਫ਼ਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੇ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਉਸ ਘੇਰੇ ‘ਚੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਸੀ।
ਏਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਅਗਸਤ 1986 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਘੇਰਾ “ਅਖਾੜੇ` ਪਿੰਡ ਪਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਉੱਤੇ ਚੁਬਾਰੇ `ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਵੇਖ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇੱਕ ਭਰਾ ਵੀ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਭੱਜ ਤੁਰਿਆ। ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਉਹ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਆਪਾਂ ਐਥੇ ਹੀ ਲੁਕ ਕੇ ਬਹਿ ਜਾਈਏ, ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਭਜਿਆ ਜਾਂਦਾ। ਤਾਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਖਿਆ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਸਰਚ-ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਇਥੋਂ ਨਿਕਲਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਪੁਲਿਸ ਸਿਰਫ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਹੀ ਫੜਨ ਆਈ ਸੀ, ਪਰ ਉਹ ਵੈਸੇ ਹੀ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਭੱਜ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਖਣ ਲੱਗਾ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਤਾਂ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਭੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਏਥੇ ਹੀ ਨਰਮੇ ਦੇ ਖੇਤ ‘ਚ ਬਹਿ ਜਾਨਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਓਥੇ ਹੀ ਬਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਵਰਿਆਮ ਓਥੋਂ ਨਿਕਲ ਗਿਆ।
ਬਾਅਦ ‘ਚ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜਦੋਂ ਘੇਰਾ ਪਾ ਕੇ ਸਰਚ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਰਮੇ ਦੇ ਖੇਤ `ਚੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਅਦ ‘ਚ ਉਸ ਨਾਲ ਕੁੱਟਮਾਰ ਕਰ ਕੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪੁੱਛਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਉਹ ਆਖੇ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ, ਉਹ ਕਿਧਰ ਨੂੰ ਗਿਆ? ਪਰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਹੱਥ ਨਾ ਆਇਆ ।
ਆਖਰੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
ਸੰਨ 1986 ਵਿੱਚ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਕਈ ਮੁਖੀ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਜਾਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਏ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਖੀਰਾ, ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੇਜ ਸਿੰਘ ਢਿਲਵਾਂ, ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਵਰਪਾਲ, ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ ਤੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦਾ ਨਾਂਅ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਬੱਸ ਵਿਚ ਸਫ਼ਰ ਕਰਦਿਆਂ 6 ਨੰਬਰ ਚੁੰਗੀ (ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ) ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬੱਸ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰ ਨੇ ਵੰਗਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂ ਯੋਧਾ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਆਪਣੀ ਸੀਟ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਆ ਜਾਵੇ, ਸਾਨੂੰ ਬੱਸ ਦੀ ਸੀਟ ਦੇ ਨੰਬਰ ਦਾ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ। ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪ ਖਿੱਚ ਕੇ ਲਾਹਿਆ ਤਾਂ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਬਹਾਦਰੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਓ, ਜੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਇਸ ਮੌਕੇ ਹਥਿਆਰ ਹੁੰਦਾ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਸੱਥਰ ਵਿਛਾ ਦੇਣੇ ਸੀ। ਤੁਹਾਡੀ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪੈਣੀ”। ਉੱਠ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਮੈਂ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਹਾਂ, ਜੋ ਮੈਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਵਾਸਤੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਜੋ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਕਰ ਲਵੋ” ।
ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦੀ 6 ਨੰਬਰ ਚੁੰਗੀ ਤੋਂ ਬੱਸ ਵਿਚੋਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਵਿਚ ਬਿਠਾ ਕੇ ਲੈ ਗਈ । ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਤਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਹੀ ਵੀ ਨਾਲ ਸੀ। ਪਰ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਇਕੱਲੇ ਵਰਿਆਮ ਦੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ ਸੀ। ਬੱਸ ਦੀਆਂ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅੱਖਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਵੇਖੀ ਸੀ। ਇਹ ਚਰਚਾ (ਖ਼ਬਰ) ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤਕ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਗਈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆ ਹੈ। ”
ਇਸ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੀ.ਆਈ.ਏ. ਸਟਾਫ਼ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਲਿਆ ਕੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਉੱਤੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸ਼ਾਮ ਸੁੰਦਰ ਨੇ ਅੰਨ੍ਹਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਭੇਤ ਖੁਲ੍ਹਵਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਮੋਢਿਆਂ ਉੱਤੇ ਫੀਤੀਆਂ, ਸਟਾਰ ਵਧਾਉਣ ਦੇ ਚਾਅ ਵਿਚ ਫੁੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਾਉਂਦਾ, ਪਰ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਿਦਕ ਅੱਗੇ ਉਸ ਦੀ ਦਰਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹਥਿਆਰ ਫ਼ੇਲ੍ਹ ਹੋ ਗਏ। ਇਥੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਬੁੱਚੜਾਂ ਨੂੰ ਠੋਕ ਕੇ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ “ਮੈਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਈ ਜੋ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ, ਕੀਤੈ, ਹੁਣ ਮੈਂ ਨਾ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਬੰਦਾ ਫੜਾਉਣੈ ਤੇ ਨਾ ਕੋਈ ਹਥਿਆਰ, ਤੁਹਾਥੋਂ ਜਿਹੜਾ ਜ਼ੋਰ ਲੱਗਦੈ ਤੁਸੀਂ ਲਾ ਲਓ…।”
ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਵੀ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਲਈ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਰਿਆਮ ਨੇ ਇਹਦੇ ਮੂੰਹ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਠੁੱਡਾ ਮਾਰਿਆ। ਉਹ ਬੁੜਕ ਕੇ ਫ਼ਰਸ਼ ‘ਤੇ ਡਿੰਗ ਪਿਆ। ਇਹ ਗੱਲ ਬਾਅਦ ‘ਚ ਬਾਜਵੇ ਦੇ ਇੱਕ ਗੰਨਮੈਨ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੇ ਕਿੰਨਾ ਸਹੀ ਲਿਖਿਆ: “ਪੈ ਕੇ ਪਿੰਜਰੇ ਭਬਕ ਨਾ ਛੱਡਦੇ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ ਅਸਲ ਸੰਤਾਨ ਹੁੰਦੇ..।” ਚਾਰ-ਪੰਜ ਦਿਨ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਬੁੱਚੜ ਉਹਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪੂਰੀ ਵਾਹ ਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਉਹ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਝੱਲ ਕੇ ਵੀ ਅਡੋਲ ਰਿਹਾ।
ਸ਼ਹੀਦੀ –31 ਅਕਤੂਬਰ 1986
ਫਿਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦਾ ਡਰਾਮਾ ਖੇਡਿਆ ਗਿਆ । ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਪੁਲਿਸ ਨੇ 31 ਅਕਤੂਬਰ 1986 ਨੂੰ ਜੈਤੋ-ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਦਰਮਿਆਨ ਪਿੰਡ ਢੈਪਈ ਨਹਿਰ ਦੀ ਪੱਟੜੀ `ਤੇ ਅੰਬ ਦੇ ਰੁੱਖ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਰੇਡੀਓ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਖ਼ਬਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੀ : “ਪਿੰਡ ਢੈਪਈ ਨੇੜੇ ਜੈਤਂ-ਕੋਟਕਪੁਰਾ ਦੇ ਦਰਮਿਆਨ ਇਕ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਸ਼ੰਕਾ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਨਹਿਰ ਦੀ ਪਟੜੀ ਤੇ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਰੁਕਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਤੇ ਓਸ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਜਵਾਨਾਂ ਤੇ ਗੋਲਿਆਂ ਚਲਾਈਆਂ । ਸਵੈ-ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਗੌਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ । ਇਸ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਹੋਏ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਅੱਤਵਾਦੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦੀ ਪਛਾਣ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਜਿਸ ਨੇ ਲੁਬਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਸੀ ਤੇ ਹੌਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਤਲਾਂ ਤੇ ਡਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ । ਓਸ ਦੇ ਸਿਰ ‘ਤੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ “।
ਇਹ ਨਿਸਚੇ ਹੀ ਝੂਠਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਵਿਖਾ ਕੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਲਾਸ਼ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤੇ ਚੁੱਪ-ਚਾਪ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਸਸਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਫੁੱਲ ਚੁਗ ਕੇ ਲਿਆਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਅਰੰਭ ਹੋਏ ਏਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਕੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦ ਬਣ ਗਿਆ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੇ ਏਸ ਨਾਲ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਹਨਾਂ ਸਮੂਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਯੋਧਿਆਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦਾ ਏਸ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜਿਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਲੜਿਆ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਉਹ ਅਜੇ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਹੈ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ
ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ 10 ਨਵੰਬਰ 1986 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਨਜ਼ਦੀਕ ਮੁਕਤਸਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਏ ਗਏ। ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ 20 ਹਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ। ਇਸ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਬਾਬਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ (ਪਿਤਾ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ), ਭਾਈ ਚਮਕੌਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਮੁਕਤਸਰ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦਾ ਅਨਮੋਲ ਹੀਰਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗੀ, ਉਸ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਖੱਪਿਆਂਵਾਲੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦੀ ਪੱਗ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਾਈ ਗਈ ।
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਮਾਲਵਾ ਕੇਸਰੀ ਕਮਾਂਡੋ ਫ਼ੋਰਸ ਦਾ ਮੁੱਖ ਜੱਥੇਦਾਰ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਾਇਆ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਛੇਤੀ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਦੇ ਚੁਫੇਰੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਖ਼ਲ-ਅੰਦਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤੀ । ਗੁਰੂ ਦਾ ਲੰਗਰ ਅਤੇ ਚਾਹ ਦੁੱਧ ਦੇ ਗੱਫੇ ਵਰਤਾਏ ਗਏ । ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਅਮਰ ਰਹੇ, ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਜ਼ਿੰਦਾਬਾਦ ਦੇ ਨਾਅਰਿਆਂ ਨਾਲ ਪੰਡਾਲ ਗੂੰਜਦਾ ਰਿਹਾ।
ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੌਰਾਨ ਸਿੱਖ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਡੁੱਲ੍ਹਿਆ ਪਾਕ ਲਹੂ ਅੱਜ ਵੀ ਇਹੀ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ: ਕੇਸਰੀ ਝੰਡੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ‘ਤੇ ਝੱਲਣਗੇ। ਡੁੱਲ੍ਹੇ ਖ਼ੂਨ ਦੇ ਨਾਲ ਮੁਕੱਦਰ ਕੌਮ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹਣਗੇ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਬਦਲਾ
ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਮੁਖ਼ਬਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿਹੁੰ ਰੋਡੇ ਸਰਪੰਚ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦੋ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨੇ ਸੋਧ ਦਿੱਤਾ। ਜੋਗਿੰਦਰ ਆਪਣੇ ਤਿੰਨ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਪਿੰਡ ਰੋਡੇ ਤੋਂ ਸਵੇਰੇ-ਸਵੇਰ ਬੱਸ ਅੱਡਾ ਲੁਬਾਣਿਆਂ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਸੂਏ (ਪਾਣੀ ਵਾਲੀ ਨਿੱਕੀ ਕੱਸੀ ਨਹਿਰ) ‘ਤੇ ਪੱਟੜੀ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੁਝ ਨੌਜਵਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੇੜ ਚਾਦਰਾਂ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਹੱਥ ‘ਚ ਚਾਹ ਵਾਲੀ ਡੋਲਣੀ ਫੜੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਮੋਢੇ ‘ਤੇ ਕਹੀ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿਚ ਗੰਡਾਸਾ ਫੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਖੇਸਾਂ ਦੀਆਂ ਬੁੱਕਲਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਖੇਤਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਲਾਗੇ ਆਉਣ ‘ਤੇ ਲਲਕਾਰਿਆ, “ਓਏ, ਭੱਜ ਲਓ, ਜੇ ਭੱਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ! ਅਸੀਂ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਥੀ ਆ ਗਏ ਹਾਂ।”
ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਲਲਕਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ਉਹ ਹੋਸ਼-ਹਵਾਸ ਭੁੱਲ ਗਏ ਤੇ ਭੱਜ ਕੇ ਪਾਣੀ ਵਾਲੇ ਸੁੱਕੇ ਸੂਏ ਵਿਚ ਵੜ ਗਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ, ਜੋਗਿੰਦਰ ਰੋਡੇ ਸਰਪੰਚ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸੋਭਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਗੁਰਦੀਪ ਸਿਹੁੰ ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਕ ਮਿੱਠੂ ਸਿਹੁੰ ਭੱਜ ਜਾਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਭੱਜ ਕੇ ਮੁਕਤਸਰ ਥਾਣੇ ਗਿਆ ਤੇ ਮੁਣਸ਼ੀ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਦੱਸੀ।
ਸਰੋਤ: ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ
ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ਤਿਹਨਾਮਾ, ਜੁਲਾਈ 2015
ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕੱਟ ਮਰੇ (2010), ਭਾਈ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ
