Numerous individuals named Singh showcased remarkable bravery during the Kharku movement advocating for Khalistan. Among them, Bhai Sukhwinder Singh, hailing from Sangha village in the Tarn Tarn region, stands out for his extraordinary contributions. Bhai Sukhwinder Singh’s dedication to Khalistan led him to sell his own land and purchase weapons and engage in battles that made Indian forces fear his name.
Birth and Early Life
Bhai Sukhwinder Singh Sangha was born on February 3, 1965, in Sangha village, Tarn Taran district, to father Sardar Gulzar Singh and mother Bibi Mahinder Kaur. He was the eldest among three brothers – Balwinder Singh Billu, Khushdeep Singh Bittu, and Dilbag Singh – and had one sister named Ranjit Kaur. Sukhwinder Singh attended the village primary school until the fifth grade, followed by S.D. High School in Tarn Taran until the ninth grade, and completed his 10th Higher Secondary School education in Tarn Taran. He later graduated with a BA degree from Guru Arjan Dev College in Tarn Taran.
As a child, his favorite toy was a pistol, and he often took the lead in group activities. This leadership quality would become significant in his future endeavors. Sukhwinder Singh showed a strong interest in religious matters from an early age. Besides regularly reciting Nitnem, he memorized other Gurbani Paths and devotedly practiced Simran. He also developed a keen passion for playing Gatka, taking the lead and assuming responsibility during events, Gurpurbs, and Nagar Kirtan while in school and college.
AISSF College President and Sant Ji
At Guru Arjan Dev College in Tarn Taran, he served as the president of the All India Sikh Students Federation (AISSF) unit. During his college days, the ‘Dharm Yudh Morcha’ was underway in Punjab. This movement witnessed active participation from Sikh youth, inspired by the charismatic Sant Jarnail Singh Ji Khalsa Bhindranwale, the leader of Damdami Taksal. In 1982, Bhai Sukhwinder Singh Sangha frequently visited Darbar Sahib to listen to Sant Ji’s Parchar. As the Federation Unit President at Tarn Taran College, he engaged closely with Bhai Amrik Singh and other members of the Federation. His leadership was such that troublesome individuals in the college would flee upon hearing of “Pradhan Sahib’s” arrival.
Father’s Passing
During that time, Bhai Sukhwinder Singh Sangha ‘s father, Gulzar Singh, went out for household chores. Unfortunately, he got caught in a severe storm and ended up falling into a canal due to the strong wind. His lifeless body was discovered some distance away from the canal. Speculation circulated in the area suggesting foul play, insinuating that someone might have thrown Sardar Gulzar Singh into the canal. However, no concrete information supported these rumors. This incident deeply affected Bhai Sukhwinder Singh Sangha ‘s state of mind.
June 1984 and Arrest
Bhai Sukhwinder Singh Sangha held significant concerns about the future of the Sikh community and other pertinent issues. He had numerous discussions with Sant Bhindranwale, finding satisfaction for his concerns after these conversations. Following Bhai Amrik Singh’s directives, Bhai Sangha continued to manage the federation’s activities in college. He gave his voluntary arrest alongside Jathedar Kirpal Singh Panjwar and other Sikhs, during the ‘Dharm Yudh Morcha’ and was detained in Ferozepur Jail. During the Army’s assault on Darbar Sahib in June 1984, Bhai Sukhwinder Singh Sangha was at home.
Bhai Sangha was arrested in August 1984 and endured severe torture at Tarn Taran police station. The police interrogated him about the whereabouts of the brave Sikhs who emerged from Darbar Sahib during the Army’s attack, but Bhai Sangha had no knowledge about that. Punjab Police transferred him to an army camp, subjecting him to extreme torment. Eventually, he was sent to jail. While inside Amritsar Jail, he learned about Indira Gandhi’s assassination and the subsequent massacre of Sikhs across India. Bhai Sukhwinder Singh Sangha committed himself fervently to the cause of the struggle. He was granted bail in 1985.
Beginning of Kharku’s life
Upon his release from jail, he immediately began mobilizing the federation. During this period, he was closely associated with the Kharku Singhs, often under surveillance by government agencies. Aware of the constant threat of being falsely implicated and imprisoned, Bhai Sangha realized the urgency of the situation. He made a resolute decision not to languish in jail or stay passive at home but to engage in battlefield resistance. To fund this cause, Bhai Sukhwinder Singh Sangha sold his land to acquire weapons.
During that time, Bhai Ranjit Singh Rana Tharu held considerable respect in the Majha region. Bhai Sukhwinder Singh Sangha joined him in Kharku activities. His determination and wisdom swiftly earned him recognition among the people. Bhai Ranjit Singh Rana Tharu, Bhai Karj Singh Thande, and a group of 15-16 Singhs persistently strived for the achievement of Khalistan. Tragically, Bhai Tharu attained martyrdom in 1987.
Joining with Baba Manochahal
During that period, Baba Gurbachan Singh Manochahal was actively engaged in the battlefield of the Majha region, striving for the establishment of Khalistan. A Panthic Committee member, Baba Manochahal led the ‘Bhindranwala Tigers Force of Khalistan’ (BTFK), posing a significant challenge to the Indian government. The government had issued a bounty of 40 lakhs on Baba Manochahal’s head. Bhai Sukhwinder Singh Sangha ‘s alignment with such a prominent leader served as a significant event that propelled the Khalistani struggle forward.
In late 1987, Baba Manochahal appointed Bhai Sukhwinder Singh Sangha as the Lieutenant General of BTFK. In Baba Manochahal’s absence, Bhai Sukhwinder Singh Sangha assumed full responsibility for the Jathebandi. Fearless members of BTFK included Bhai Satnam Singh Chhina, Bhai Surjit Singh Penta, Bhai Swaranjit Singh Aladinpur, Balwinder Singh Ramdiwali, Bhai Bikramajit Singh Narla, Surjit Singh Behla, Bhai Bhupinder Singh Kamoke, Bhai Karaj Singh Thande, Bhai Buta Singh Sursinghwala, Bhai Satnam Singh Changiara, and Bhai Daya Singh Chohla Sahib.
Kharku Operations
Under Bhai Sukhwinder Singh Sangha ‘s leadership, there was a Jatha, comprised of approximately 80 courageous Singhs. They created disturbances for the opposing forces but adhered strictly to principles. These warriors were resolute and dedicated to their cause. Bhai Sangha enforced a strict rule: no involvement in personal disputes or intimidation of civilians with weapons. He emphasized, “We want people to see us as their brothers and sisters. If we cause harm, the government’s negative propaganda will succeed, and people won’t support us.” Bhai Sahib consistently motivated every fighter to win the hearts of the people.
Upon learning that those responsible for his father Gulzar Singh’s demise had fled the village in fear, Bhai Sahib found them out and said, “You may stay at home in peace. We have taken up arms for the freedom of the Sikh Panth, not for personal vendettas.” Bhai Sahib remained mindful that people might speculate that he became a Kharku seeking vengeance for his father’s death. To reassure this family, he assured them, “No harm will come to you as long as I am alive.”
Consequences for Robbers
To undermine the Sikh movement, several imposters disguised as Kharkus terrorized the people, manipulating them under the guise of police influence. Bhai Sangha, known for his approachable nature, garnered immense respect among the youth. Unlike distant leaders, Bhai Sukhwinder Singh Sangha connected closely with the community, allowing people to speak openly with him. Pawan Kumar, a Hindu from Mari Kamboke village, informed Bhai Sahib about receiving a demand for five lakhs rupees mentioning Bhai Sangha’s name. Grateful for the information, Bhai Sangha vowed, “We’ll expose those extorting who are robbing in our name.”
Bhai Sahib and his fellow Singhs devised a plan. They captured the robbers, dressed in traditional Sikh attire, from the very place they intended to collect the ransom. Upon investigation, it was revealed that they were all policemen. Bhai Sahib’s group eliminated eight robbers posing as Kharku Singhs. However, the newspapers falsely reported, ‘Eight patrolling commandos ambushed and killed by terrorists…search for terrorists ongoing…’
Pawan Kumar disclosed the truth, affirming that the Singhs eliminated the robbers, not the commandos. Impressed by the Singhs’ integrity, Pawan Kumar embraced Sikhism, became Bhai Balkar Singh, and joined the ‘Bhindranwala Tigers Force’. Under Bhai Sangha’s guidance, he performed commendable acts. Bhai Sangha instructed his fellow Singhs to not spare robbers and those seeking ransom. This led to increased respect for Bhai Sangha among the suffering people of Majha, plagued by robbers. The government perceived the growing admiration for Bhai Sangha and other Singhs among the people as a significant threat.
No Revenge on Policemen’s Kin
Bhai Rachpal Singh Ghuk, a Singh of Bhai Sangha, once took the lives of police officers’ family members in Narla village. Bhai Sahib was deeply troubled upon learning about this act committed by his group. During a chance encounter with Rachpal Singh Ghuk while en route to a hideout, Bhai Sahib expressed intense emotion, stating, “Singha, your actions have disgraced us. If you want to kill the policemen, then you should kill me first…..”
Upon hearing this, Bhai Ghuk was consumed by remorse and regret for his actions. Bhai Sahib consistently emphasized, “Brother, If one member of a family is in the police, then other members of that family are also our supporters…Not every policeman is our enemy. They are like our protective shield. If we make enemies of those around us, where will we seek refuge?” Bhai Sahib firmly believed that those policemen who committed atrocities should be held accountable, not their families. Despite continued persecution and killings of Singhs by the police, Bhai Sangha stood by his principles.
Encounter at Musse Village
On the night of 23 June 1989, Bhai Sangha and five Singhs stayed in the village of Musse along the Jhabal to Bhikkhiwind road. An informant tipped off SP Operation Avtar Singh Chichhar of Tarn Taran about the arrival of Kharku Singhs, including Bhai Sangha, at the village. The SP believed catching Bhai Sangha would be easy. Hence, before the dawn time of 24 June 1989, police and army forces surrounded Musse village, restricting exit for anyone. People were forbidden from leaving their homes, even for basic necessities like going washroom in open fields.
The Singhs decided to protect Bhai Sangha and exhibit their strength to the police. They positioned themselves in an attic, splitting into two teams. One team maneuvered over walls and sought refuge in a nearby house. The police, using loudspeakers, demanded the Singhs surrender and throw down their weapons. Instead, the Singhs opened fire, leaving the security forces helpless against the attic’s firepower.
Meanwhile, the other group of Singhs remained silent, observing an officer in khaki inspecting the attic and issuing instructions. It was SP Operation Avtar Singh Chhichar supervising the encounter with his special squad. As soon as he entered their firing range, the Singhs responded with gunfire, killing him and his gunmen instantly. The chaos among the forces boosted the Singhs’ morale. They unleashed intense firing, causing casualties and forcing many policemen to seek shelter. The Singhs displayed unwavering determination, leaving the Indian forces shaken.
Those responsible for fake encounters faced the harsh reality of confronting the Singhs in an actual battle. Despite a relentless 10-hour fight, the Singhs did not relent. Eventually, the Indian forces disregarded norms, launched a full-scale attack, and martyred Bhai Balwinder Singh Ghadka, Bhai Manjinder Singh Johal Raju Singh, Bhai Rachpal Singh Ghuk Narla, Bhai Kulwant Singh Bhura Kohna, and Bhai Kulwant Singh Saifalabad.
On June 25, 1989, newspapers reported a story claiming, “General Sukhwinder Singh Sangha of Bhindranwala Tigers Force was killed in a confrontation involving five militants, SP, CRP on Operation Taran Taran, and Punjab Police jawans. A fierce 10-hour battle ensued…”. However, Bhai Sangha had actually escaped. The Kharkus prioritized saving their General Sukhwinder Singh Sangha as signified the government’s defeat. They resolved to become martyrs to protect him. Successfully Surviving of Bhai Sangha created a wave of joy among the people, prompting prayers for Bhai Sahib’s long life through Akhand Paths. The government then intensified its mission to eliminate him.
Tarn Taran Darbar Sahib’s CRPF Seige
The CRP stationed at the four doors of Tarn Taran Darbar Sahib caused distress to pilgrims, particularly Sikh youth, subjecting them to humiliating searches. Sikh youngsters who visited were detained, and tortured, and later they were made to appear dead in a fake encounter. This caused widespread fear among the locals, making Sikhs hesitant to visit Darbar Sahib Taran Taran without apprehension. Observing the situation, Bhai Sangha resolved to end this oppression.
On December 28, 1989, a decision was made during a BTFK meeting. Bhai Ravel Singh Fauji, Bhai Bikramajit Singh Narla, Baljit Singh Khela, Bhai Balwinder Singh Jawanda, Bhai Balwinder Singh Mand, Bhai Manjit Singh, and others executed a surprise attack. The Bihari soldiers, responsible for the injustice, faced the Singhs’ retaliation. The attack was swift, planned, and happened in broad daylight. The Singhs swiftly eliminated CRP personnel and seized their weaponry, showcasing their fearlessness. Following this, these checkpoints ceased to operate, further elevating Bhai Sangha’s prominence in the region.
Tur village incident
In the incident at Tur village, Bhai Sahib was found surrounded in a hideout when the police suddenly arrived to search the area. Suspecting someone might have informed the police, Bhai Sahib remained hidden in a room, hoping the officers would depart. However, they insisted on searching the same room. When the house owner opened the door and left, Bhai Sahib acted swiftly, firing shots that resulted in the immediate demise of three officers, causing the rest to flee. Recognizing the potential repercussions for the family, Bhai Sahib took them to safety on a tractor, ensuring their protection. Later, he helped the family resettle securely. Many households supporting Bhai Sangha trusted his commitment to stand by them during difficult times. In instances where Kharku warriors were martyred or encountered by the police, Bhai Sangha reassured every supporter that the Kharku warriors would stand by them unfalteringly.
BTFK Jathebandi’s Division
The Bhindranwala Tigers Force faced a significant split under Baba Gurbachan Singh Manochahal’s leadership, Suddenly, an unforeseen event occurred, causing a significant division within the organization. During Baba Manochahal’s absence in Pakistan, Bhai Sangha and Bhai Mahinder Singh assumed responsibility for the entire Jathebandi. The government executed a successful maneuver that had a significant impact.
A resident from Rataul village sought Bhai Sangha’s help against a robber. Known for his disdain towards robbers, Bhai Sangha promised aid whenever they were spotted. As per the complainant’s family, robbers were expected on the same day, that Bhai Sangha and his fellow Singhs set up a trap. During the encounter, one individual was killed, and another managed to escape. It later emerged that the deceased person was not a robber but Baba Manochahal’s brother, Mahinder Singh. The one who fled was Bhai Balwinder Singh Ramdiwali. This unfortunate event resulted in the accidental martyrdom of one of their own fellow Singhs.
Several doubts surfaced within the Jathebandi due to the unfortunate incident. Observers began associating the prior minor dispute between Bhai Mahinder Singh and Bhai Sangha with this murder, leading some to speculate that the act might have been intentional. However, Baba Manochahal later disclosed the entire truth, revealing the government’s scheme. The government anticipated that Baba Manochahal’s supporters would turn against Bhai Sangha, but Baba Manochahal’s astuteness prevented this outcome.
While Baba Gurbachan Singh Manochahal harbored no animosity towards Bhai Sangha, his followers were deeply passionate. Bhai Sangha and Baba Manochahal had differing ideologies on several matters. Instead of engaging in conflict, the two warriors retained their loyal comrades and established separate factions. Consequently, in February 1990, the ‘Manochahal’ and ‘Sangha’ groups emerged within the Bhindranwala Tigers Force of Khalistan. Despite their separation, Baba Manochahal supported Bhai Sangha by providing weapons and assistance. The new faction under Bhai Sangha’s leadership expanded into Malwa and became known as the BTFK Sangha Group.
Panthic Committee and Bhai Sangha
In June 1990, Bhai Sangha’s faction, the BTFK Sangha, became a part of Sohan Singh’s Panthic Committee. Other groups like Babbar Khalsa, Khalistan Commando Force (Panjwar), Khalistan Liberation Force (Budh Singh Wala), and Sikh Students Federation (led by Bhai Daljit Singh Bittu) were also integrated into this committee.
Encounters with the police
The government was determined to eliminate Bhai Sangha by any means necessary. His group became a nemesis for corrupt policemen, criminals, and troublemakers, yet was a supportive figure for ordinary citizens. In the Tarn Taran area, the local populace leaned toward Khalistan due to the eradication of the oppressive ‘Alam Sena’. Government agencies directed extensive resources against Bhai Sangha, employing various tactics. Money was freely distributed among police informants. Police Cats, touts, and informers were granted significant freedom to monitor Bhai Sangha’s every move. Consequently, Bhai Sangha found himself besieged in several locations such as Gill, Tur, Malmohri, Tarn Tarn Bypass, and Pandori Gollan, managing to evade capture each time.
Merger of ‘Dush Sodh Commando Force’
Several groups were actively involved in the pursuit of Khalistan. Due to the efforts of Bhai Jagdish Singh Zahura, the ‘Dusht Sodh Commando Force’ united with the Bhindranwala Tigers Force of Khalistan (Sangha). Bhai Sukhder Singh Sangha honored the members of the ‘Dusht Sodh Commando Force’. Following this union, many fierce fighters like Bhai Ranjit Singh Happy Bihala (Hoshiarpur), Bhai Prem Singh Atalgarh, Bhai Jasvir Singh Lali Sikri, Baba Daljit Singh Chupp, Baba Davinder Singh Singhpur, Bhai Gurmej Singh Bihala, Bhai Kulwinder Singh Pinki Damunda all from Doaba area joined Bhai Sahib. Under Bhai Sangha’s leadership, they commenced their struggle for Khalistan’s attainment. Consequently, the BTFK Sangha group made significant strides in Doaba, including Majha and Malwa regions. During this time, Bhai Sukhwinder Singh Sangha expanded his influence in the Mahalpur area, establishing the main base in the village of Singhpur.
Guardian of Hindus
As the militant movement gained momentum, fear began to grip the Hindu community. Bhai Sukhwinder Singh Sangha and his comrades earnestly pondered the significance of Hindus leaving Punjab, recognizing its detrimental impact on Sikhs residing outside the region. Bhai Sahib strongly advocated the stance that “Our battle is solely against those who pose a threat to Sikhs, not against individuals based on their Hindu faith.” He emphasized that their struggle was not directed against any particular caste, religion, or ethnicity. Their mission was to confront those who opposed Sikhism and Sikh interests. Regardless of their background, be it Sikh, Hindu, or any other, they wouldn’t spare those acting against Sikh principles. However, they vowed to respect those who peacefully practiced their faith, regardless of where they resided.
Police Informer and Government
Bhai Sukhwinder Singh Sangha became a prime target for the government, resulting in a substantial 22 lakh rupees reward on his head. KPS Gill and Ajit Singh Sandhu led a mission to eradicate Bhai Sangha. Police headquarters in Tarn Taran strategized new tactics, compiling exhaustive lists of his activities and hideouts. ‘Sangha. Sangha. Sangha…’ echoed among every policeman, informer, and agent.
During this time, Bhai Sahib’s relatives faced displacement, some were in police custody, while others fled to safety. Amidst this turmoil, confrontations persisted between the police and Bhai Sangha. In a significant incident, Bhai Sahib abducted a police officer’s children to secure the release of a fellow Singh. Once freed, the children lauded the Kharkus for their treatment. Even Bhai Sukhwinder Singh Sangha’s revered mother found herself in police custody, but following this event, the officers treated her with greater respect.
Shaheedi –3 Nov 1990
The inevitability of death touches everyone, but martyrdom is an honor for a select few. Bhai Sangha, part of the line of Sikh martyrs, held a dream of fighting and achieving martyrdom. Every move he made was closely monitored by police informers. The government had put a substantial bounty of 22 lakhs on Bhai Sangha’s head, yet they couldn’t capture him. Ultimately, Bhai Sahib found himself under siege in the village of Bhullar.
On the early morning of November 3, 1990, the police surrounded the village based on solid information about Bhai Sukhwinder Singh Sangha ‘s presence. The police and army had cordoned off the area extensively. In the ensuing standoff, five Singhs faced the Indian Army armed with modern weaponry. The police were anxious to end the operation swiftly, fearing reinforcements from other Kharkus. Senior officers stressed that this time, they couldn’t allow Bhai Sangha to escape as he had eluded them before.
The Singh warriors bravely faced the first attack of armored vehicles and bullet-proof tractors, which they survived successfully. However, they soon ran out of ammunition, while the government forces had a seemingly endless supply. The government strategy aimed to exhaust the Kharkus’ ammunition. The intense fight continued for an extended period, bullets raining down as the encounter unfolded in farmlands. Amid this, Singh sought refuge at a water pump house on a farm that also housed a cattle feeding trough.
Realizing that the Singhs needed a diversion, the other fighters attempted to draw the attention of the forces away from Bhai Sangha. However, the forces saw through this ploy. Bhai Sukhwinder Singh Sangha positioned himself near the cattle fodder trough. A local boy named Balwant Singh was trapped there, and Bhai Sangha ensured his safety before the firing commenced. When their ammunition ran out, Bhai Sahib resorted to consuming cyanide, choosing martyrdom. The forces continued firing at the lifeless body, and subsequently, other Singhs met the same fate in the fields.
The newspapers from November 4, 1990, reported the martyrdom of Bhai Sangha alongside Lieutenant General Bhai Bikarmajit Singh Narla, Bhai Manjit Singh alias Madho Singh, Bhai Baljit Singh Khela, and Bhai Nirmaljit Singh alias Rameshpal Singh Patiala.
Punjab Shutdown
After the martyrdom of Bhai Sukhwinder Singh Sangha, both the Shiromani Akali Dal (Mann) and other factions called for a ‘Punjab Shutdown’ on November 8, 1990. The response to this call was immense. A martyrdom ceremony was organized on November 12, 1990, to honor these brave Singhs, and thousands of Sikhs gathered to pay their respects to the martyrs.
Bhai Nirmal Singh Chohla’s Kavishri
The Kavishri performed by Bhai Nirmal Singh Chohla, dedicated to Bhai Sukhwinder Singh Sangha and his companions, gained immense popularity. This Kavishri included heartfelt prayers from the Sangat after the Mussa village battle, “Sada Jawani Maan Sanghya, Lorhh Kom nu Teri” (long live Bhai Sangha, Panth needs you), and post-martyrdom expressions like “Blood of Bhai Sangha has been shed, A great warrior.” The police were deeply troubled by this poem, resulting in the arrest of Bhai Nirmal Singh Chohla. He endured unbearable torture, including the severance of his tongue, eventually leading to his death.
Bhai Rachpal Singh Chhandra
After Bhai Sangha’s martyrdom, Bhai Rachpal Singh Chhandra took over as the leader of the Jathebandi. The Bhindranwala Tigers Force vowed to eliminate the responsible officials within a month after the martyrdom of Bhai Sangha and other Singhs, and they fulfilled this promise.
Operation of SP Operation
In Bhai Sangha’s martyrdom, the SP of Taran Taran, Harjit Singh, played a significant role. He was a target for elimination by the Bhindranwala Tigers Force, but before they could act, Bhai Major Singh Shaheed U.P., Deputy Chief of the Khalistan Commando Force (Panjwar), carried out the mission. As promised by the Singhs, within 21 days of Bhai Sukhwinder Singh Sangha’s martyrdom, Bhai Major Singh planted a roadside bomb. When SP Harjit Singh’s vehicle passed, the bomb detonated, killing him and his five gunmen. This incident served as the Singhs’ retribution.
Two Shaheed Brothers
Bhai Balwinder Singh Billu, the younger brother of Bhai Sukhwinder Singh Sangha, was taken away during the Shaheedi Samagam of Bhai Rachpal Singh Chhandra, who became the leader of the group after Bhai Sangha’s martyrdom. The Ludhiana police took him, and since then, there’s been no trace of him. Bhai Balwinder Singh had filled to contest in the MLA elections in 1991, but the government abruptly canceled the election the night before the polls. Similarly, another brother, Khushdeep Singh Bittu, disappeared along with Baba Major Singh, under the command of SSP Ajit Singh Sandhu.
–Khalistani Jarnail (2017), by Sarbjit Singh Ghuman
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ
ਉਂਝ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਾਇਮੀ ਲਈ ਚੱਲੇ ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਦੁੱਤੀ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕੀਤੇ, ਪਰ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਏਰੀਆ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸੰਘੇ ਦੇ ਵਾਸੀ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ ਦੀ ਐਸੀ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਮਿਸਾਲ ਕਾਇਮ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਸਦਾ ਨਾਜ਼ ਕਰਦੀ ਰਹੇਗੀ। ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਕਾਇਮੀ ਲਈ ਇਸ ਯੋਧੇ ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੈਲ਼ੀ ਤਕ ਵੇਚ ਕੇ ਹਥਿਆਰ ਖਰੀਦੇ ਤੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਖਫਣ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਨੂੰ ਉਹ ਹੱਥ ਵਿਖਾਏ ਕਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਥਰ-ਥਰ ਕੰਬਦੀਆਂ ਸਨ।
ਜਨਮ ਸਥਾਨ
ਆਪ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ‘ਸੰਘਾ’ ਜਿਲ੍ਹਾ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵਿਖੇ ਪਿਤਾ ਸ. ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਮਾਤਾ ਬੀਬੀ ਮਹਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ 3 ਫਰਵਰੀ 1965 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਰਾ ਤੇ ਇੱਕ ਭੈਣ ਸੀ ਤੇ ਆਪ ਉਹ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਸੀ। ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲੂ, ਖ਼ੁਸ਼ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ, ਦਿਲਬਾਗ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭੈਣ ਦਾ ਨਾਂ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਸੀ। ਪੰਜਵੀਂ ਤਕ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ, ਫਿਰ ਨੌਵੀਂ ਤਕ ਉਹ ਐਸ.ਡੀ. ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਦਸਵੀਂ ਹਾਇਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਕਾਲਜ, ਤਰਨਤਾਰਨ ਤੋਂ ਬੀ.ਏ. ਕੀਤੀ।
ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਮਨਪਸੰਦ ਖਿਡੌਣਾ ਪਿਸਤੌਲ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਵਕਤ ਹਮੇਸ਼ਾ ਇੱਕ ਧੜੇ ਦੇ ਮੋਹਰੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਜਰਨੈਲੀ ਦਾ ਇਹੀ ਗੁਣ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਆਇਆ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਰੁਚੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਨ। ਨਿਤਨੇਮ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਬਾਣੀਆਂ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਕੰਠ ਕਰ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਸਿਮਰਨ ਦੇ ਬੜੇ ਪਾਬੰਦ ਸਨ। ਗਤਕੇ ਦਾ ਬੜਾ ਸ਼ੌਂਕ ਸੀ। ਸਕੂਲ-ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਸਮਾਗਮਾਂ, ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਤੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਮੌਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਜਿਥੇ ਮੋਹਰੀ ਹੋ ਕੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸੰਭਾਲਦੇ, ਓਥੇ ਗਤਕਾ ਵੀ ਖੇਡਦੇ।
ਫ਼ੇਡਰੇਸ਼ਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਅਤੇ ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ
ਉਹ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਯੂਨਿਟ ਦੇ ਪਰਧਾਨ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਕਾਲਜ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ ਸੀ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ’ ਭਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅਦੁੱਤੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਕਰਕੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨੀ ਇਸ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈ ਰਹੀ ਸੀ। 1982 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਸੁਣਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਕਾਲਜ ਦੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਯੂਨਿਟ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਤੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਮੇਲ-ਜੋਲ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਬਦਮਾਸ਼ ਟਾਈਪ ਮੁੰਡਿਆਂ ਤੇ ਮਜਨੂੰਆਂ ਨੂੰ ਇੰਨਾ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਪਤੀੜਾਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸੀ ਕਿ, “ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਾਹਿਬ ਆ ਗੇ ਨੇ….“।
ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ
ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ. ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਘਰੇਲੂ ਕੰਮ ਬਾਹਰ ਗਏ ਤਾਂ ਵਾਪਸੀ ਮੌਕੇ ਬੜਾ ਤੇਜ ਝੱਖੜ ਝੁਲਿਆ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨੇਰੀ ਦੇ ਜ਼ੋਰ ਕਰਕੇ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਡਿੱਗ ਪਏ । ਮਗਰੋਂ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਫ਼ੀ ਦੂਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਮਿਲੀ। ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲਦੀ ਰਹੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਸ. ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰ ਕੇ ਨਹਿਰ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲੱਗਿਆ। ਇਸ ਹਾਦਸੇ ਦਾ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਨ ਉੱਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਅਸਰ ਹੋਇਆ।
ਜੂਨ 1984 ਅਤੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ
ਬੇਚੈਨੀ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਚਨ-ਬਿਲਾਸ ਸੰਤਾਂ ਨਾਲ ਹੋਏ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਤਹਿਤ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਜਵੜ ਦੇ ਜਥੇ ਨਾਲ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਸਮੇਤ ‘ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ’ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਰਹੇ। ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਤਬਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਫੌਜਾਂ ਚਾੜ੍ਹੀਆਂ, ਓਦੋਂ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਆਪਣੇ ਘਰ ਹੀ ਸਨ।
ਅਗਸਤ 1984 ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਉੱਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਮਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੇ ਹੋਏ ਜੁਝਾਰੂ ਕਿੱਥੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਕੀ ਦੱਸਦਾ? ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੌਜ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਥੇ ਫੌਜੀ ਕੈਂਪ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਅੰਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੇਲ੍ਹ ਅੰਦਰ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇੰਦਰਾ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਭਰ ਅੰਦਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਸੁਣਿਆ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾਉਣ ਦਾ ਤਹੱਈਆ ਕਰ ਲਿਆ। 1985 ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ਹੋ ਗਈ।
ਖਾੜਕੂ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਬਾਹਰ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ ਦੀ ਲਾਮਬੰਦੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਮਿਲਵਰਤਨ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਹਕੂਮਤੀ ਏਜੰਸੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੈੜ ਨੱਪਦੀਆਂ ਫਿਰਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਸਮਝ ਗਏ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਕੇਸ ਪਾ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹੁਣ ਜੇਲ੍ਹ ਬੈਠਣ ਜਾਂ ਘਰ ਬੈਠਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਮੈਦਾਨੇ-ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜੂਝਣ ਦਾ ਵੇਲਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ ਧਰ ਕੇ ਹਥਿਆਰ ਖ਼ਰੀਦ ਲਏ।
ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ ਠਰੂ ਦਾ ਮਾਝੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਖਾੜਕੂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਤੇ ਪਰਪੱਕਤਾ ਕਰਕੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ ਠਰੂ, ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਆਦਿਕ 15-16 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਐਕਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। 1987 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਠਰੂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ।
ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨਾਲ ਮੇਲ
ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਮਾਝੇ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦਾ ਬੱਬਰ ਸ਼ੇਰ ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਪੈੜਾਂ ਪਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ‘ਜਥੇਬੰਦੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ’ ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਵਿਚ ਹਊਆ ਸਮਝਦੀ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ 40 ਲੱਖ ਇਨਾਮ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਜਰਨੈਲ ਨਾਲ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘੇ ਦਾ ਮੇਲ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਸੰਘਰਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਘਟਨਾ ਸੀ।
1987 ਦੇ ਅਖੀਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੂੰ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦਾ ਨੈਫ਼ਟੀਨੈਂਟ ਜਰਨਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਗ਼ੈਰ ਹਾਜ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਸਿਰ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਛੀਨਾ, ਭਾਈ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੈਂਟਾ, ਭਾਈ ਸਵਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਲਾਦੀਨਪੁਰ, ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਦੀਵਾਲੀ, ਭਾਈ ਬਿਕਰਮਾਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਰਲਾ, ਭਾਈ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਕੰਮੋਕੇ, ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ, ਭਾਈ ਬੂਟਾ ਸਿੰਘ ਸੁਰਸਿੰਘ ਵਾਲਾ, ਭਾਈ ਸਤਨਾਮ ਸਿੰਘ ਚੰਗਿਆੜਾ, ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਹਿਲਾ, ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਚੋਹਲਾ ਸਾਹਿਬ ਵਰਗੇ ਸਿੱਖ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਸਦਕਾ ਭਿੰਡਰਾਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦੀ ਬੜੀ ਧਾਕ ਸੀ।
ਖਾੜਕੂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ
ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ 80 ਦੇ ਲਗਭਗ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜਥਾ ਸੀ। ਜੋ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀਆਂ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਬਿਪਤਾ ਪਾਈ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਇਹ ਸਾਰੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਸੂਰਮੇ ਸਨ, ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਨਿਸਚੇ ਪ੍ਰਤੀ ਸਪਸ਼ਟ ਅਤੇ ਵਚਨਬੱਧ ਸਨ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਵੱਲੋਂ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਦੇ ਨਿਜੀ ਝਗੜੇ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਧੌਂਸ ਦੇ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਣਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ- “ਲੋਕ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤ-ਭਰਾ ਸਮਝਣ, ਜੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਧੱਕਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪਰਚਾਰ ਸੱਚ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਲੋਕ ਸਾਥੋਂ ਦੂਰ ਚਲੇ ਜਾਣਗੇ।” ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹਰ ਇੱਕ ਜੁਝਾਰੂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਦਿਲ ਜਿੱਤਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਣਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ।
ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ. ਗੁਲਜ਼ਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਤਲ ਡਰਦੇ ਪਿੰਡ ਛੱਡ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਤਰੱਦਦ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਭਾਲ ਕੇ ਕਿਹਾ- “ਤੁਸੀਂ ਅਰਾਮ ਨਾਲ ਘਰ ਰਹੋ… ਅਸੀਂ ਕੌਮ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ…ਨਿੱਜੀ ਰੰਜਸ਼ਾਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਨਹੀਂ…।” ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਦਾ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਲੋਕ ਕਹਿਣਗੇ ਕਿ ਸੰਘਾ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਪਿਓ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਖਾੜਕੂ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਮੇਰੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਤੁਹਾਡੀ ਕੋਈ ਹਵਾ ਵੱਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖ ਸਕਦਾ…।’
ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਲਈ ਕਾਲ਼
ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੁਟੇਰੇ ਖਾੜਕੂ ਭੇਸ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਸ਼ੈਅ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਮਿਲਾਪੜੇ ਸੁਭਾਅ ਵਾਲੀ ਸਖਸ਼ੀਅਤ ਸੀ। ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਜਿਹੜੇ ਜਰਨੈਲ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਟੁੱਟ ਕੇ ਜਿਊਂਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਕੀਕਤਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਪਰ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨਾਲ ਹਰ ਕੋਈ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਮਾੜੀ ਕੰਬੋਕੀ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਿੰਦੂ ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਭੇਜੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਹੁਣ ਅਸੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਾਂਗੇ ਕਿ ਸਾਡੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਫ਼ਿਰੋਤੀਆਂ ਤੇ ਲੁੱਟਾਂ-ਖੋਹਾਂ ਕੌਣ ਕਰਦਾ ਹੈ…?”
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਐਸੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਕਛਹਿਰੇ, ਚੋਲੇ ਤੇ ਗੋਲ ਪੱਗਾਂ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਆਏ ਲੁਟੇਰੇ ਓਸੇ ਘਰ ਹੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਏ, ਜਿਥੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਫ਼ਿਰੌਤੀ ਲੈਣੀ ਸੀ। ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਗੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਪੁਲਸੀਏ ਹੀ ਸਨ। ਉਹ ਕਾਬੂ ਆਏ ਅੱਠ ਲੁਟੇਰੇ ਪੁਲਸੀਏ, ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੱਡੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ। ਪਰ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰ ਛਪੀ- ‘ਗਸ਼ਤ ਕਰ ਰਹੇ ਅੱਠ ਕਮਾਂਡੋ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਘਾਤ ਲਾ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ…ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਜਾਰੀ ਹੈ…।’
ਪਰ ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਹਕੀਕਤ ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਨਸ਼ਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਹ ਲੁਟੇਰੇ ਸੋਧੇ ਹਨ। ਪਵਨ ਕੁਮਾਰ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਤੋਂ ਏਨਾ ਪਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਕੇ ਸਿੰਘ ਸਜ ਗਿਆ ਤੇ ਭਾਈ ਬਲਕਾਰ ਸਿੰਘ ਬਣ ਕੇ ‘ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਖਾੜਕੂ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਕਈ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕੀਤੇ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਕਿ ਲੁਟੇਰੇ ਤੇ ਫ਼ਿਰੌਤੀਆਂ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਅਨਸਰਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮਾਝੇ ਦੇ ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਹੜੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਦੁਖੀ ਸਨ, ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਦੇਣ ਲੱਗੇ। ਹਕੂਮਤ ਨੂੰ ਭਾਸਦਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਸਤਿਕਾਰ ਬੇਹੱਦ ਘਾਤਕ ਹੈ।
ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਟੱਬਰ ਨਹੀਂ ਮਾਰਨੇ
ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਾਥੀ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਘੁੱਕ ਨੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਨਾਰਲੇ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਮਾਰ ਸੁੱਟੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਬੜਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੇ ਇਹ ਕੀ ਰਾਹ ਫੜ ਲਿਆ। ਠਾਹਰਾਂ ‘ਤੇ ਲੱਭਦਿਆਂ-ਲੱਭਦਿਆਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਦਿਨ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਘੁੱਕ ਨੂੰ ਜਾ ਮਿਲੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਏਨੇ ਜ਼ਜਬਾਤੀ ਹੋ ਗਏ, ਕਹਿੰਦੇ- “ਸਿੰਘਾ। ਤੇਰੀ ਹਰਕਤ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਨੀਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ…ਆਪਾਂ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਟੱਬਰ ਹੀ ਮਾਰਨੇ ਨੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰ ਦੇ…।“
ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਭਾਈ ਘੁੱਕ ਪਛਤਾਵੇ ਨਾਲ ਭਰ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਕੀਤੀ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ- “ਭਾਈ। ਜੇ ਇੱਕ ਟੱਬਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮੈਂਬਰ ਪੁਲਿਸ ਵਿੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਟੱਬਰ ਦੇ ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਸਾਡੇ ਵੀ ਸਮਰਥਕ ਹਨ….ਹਰ ਪੁਲਿਸ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨੂੰ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਇਹ ਲੋਕ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਜੰਗਲ ਹਨ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਚਾਰੇ-ਪਾਸੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣਾ ਲਏ ਤਾਂ ਫਿਰ ਜਿਉਣਾ ਕਿੱਥੇ ਹੈ…?” ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਜਿਸ ਪੁਲਸੀਏ ਨੇ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਾਨੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਸਿੰਜਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ…। ਉਸ ਦੇ ਜੁਰਮ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਉਸ ਦੇ ਟੱਬਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਭਾਵੇਂ ਪੁਲਸੀਏ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਟੱਬਰ ਚੁੱਕਣੇ ਤੇ ਮਾਰਨੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ, ਪਰ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਸਦਾ ਹੀ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ।
ਮੂਸੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ
ਝਬਾਲ ਤੋਂ ਭਿੱਖੀਵਿੰਡ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਪਿੰਡ ਹੈ ‘ਮੂਸੇ’। ਇਥੇ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਆਪਣੇ ਪੰਜ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਸਮੇਤ 23 ਜੂਨ 1989 ਦੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਠਹਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਲ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਇੱਕ ਮੁਖ਼ਬਰ ਰਾਹੀਂ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਛਰ ਕੋਲ ਪਹੁੰਚ ਗਈ। ਐਸ.ਪੀ. ਛਿੱਛਰ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਸੁਖਾਲਾ ਹੀ ਕੰਮ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ 24 ਜੂਨ 1989 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਫੌਜ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੂਸੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜਾ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਬਾਹਰ ਨਾ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਲੋਕ ਜੰਗਲ-ਪਾਣੀ ਲਈ ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੇ ਸੀ, ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਪਿੰਡੋਂ ਨਾ ਨਿਕਲਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਘਰ-ਘਰ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਓਧਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵੀ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਬਚਾਉਣਾ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਇਹਨਾਂ ਪੁਲਸੀਆ ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਲੇ ਹੱਥ ਵਿਖਾਉਣੇ ਹਨ। ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ ਇੱਕ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸਨ, ਜਿਥੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੋ ਟੀਮਾਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ। ਇੱਕ ਟੀਮ ਕੰਧਾਂ ਟੱਪ ਕੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਹੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਟਿਕਾਣਾ ਮੱਲ ਕੇ ਬਹਿ ਗਈ। ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਲਾਊਡ ਸਪੀਕਰ ‘ਤੇ ਅਪੀਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਫ਼ਾਇਰ ਖੋਲ ਦਿੱਤਾ। ਚੁਬਾਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਆ ਰਹੀ ਫਾਇਰਿੰਗ ਸਾਹਮਣੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਬੇਵਸ ਸਨ।
ਓਧਰ ਰਣਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਦੂਜੇ ਗਰੁੱਪ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਮੋਸ਼ ਰਹੇ। ਦੂਜੇ ਗਰੁੱਪ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਖ਼ਾਕੀ ਵਰਦੀ ਵਾਲਾ ਅਫਸਰ ਉਹਨਾਂ ਵਾਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਚੁਬਾਰੇ ਦੀ ਨਿਰਖ-ਪਰਖ ਕਰ ਕੇ ਹਦਾਇਤਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਛਰ ਸੀ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਖਾਸ ਦਸਤੇ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੀ ਦੇਖ-ਰੇਖ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਉਹ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰੇਂਜ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗੰਨਮੈਨ ਮੌਕੇ ‘ਤੇ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਹਨਾਂ ਮੋਤਾਂ ਨੇ ਫੋਰਸਾਂ ਵਿੱਚ ਖਲਬਲੀ ਮਚਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਹੌਂਸਲੇ ਬੁਲੰਦ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਐਸੀ ਤਾਬਤੋੜ ਫਾਇਰਿੰਗ ਹੋਈ ਕਿ ਕਹਿੰਦੇ- ਕਹਾਉਂਦੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਦੇ ਛੱਕੇ ਛੁੱਟ ਗਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਹ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਵਿਖਾਈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨੀ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ।
ਨਕਲੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਜਦ ਅਸਲੀ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 10 ਘੰਟੇ ਲੰਮੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸਿਦਕ ਨਾ ਛੱਡਿਆ। ਆਖ਼ਰ ਭਾਰਤੀ ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਨੇਮ-ਕਨੂੰਨ ਤੋੜ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੜਕਾ, ਭਾਈ ਮਨਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੋਹਲ ਰਾਜੂ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਘੁੱਕ ਨਾਰਲਾ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਭੂਰਾ ਕੋਹਨਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਸੈਫ਼ਲਾਬਾਦ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ।
25 ਜੂਨ 1989 ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਛਪੀ- “ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਖਾੜਕੂ ਮੂਸੇ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਹਲਾਕ, ਐਸ. ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਤੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਵੀ ਹਲਾਕ ਹੋ ਗਏ, ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਮੁਕਾਬਲਾ 10 ਘੰਟੇ ਚਲਿਆ….।” ਜਿਸ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹੀ, ਸੁੰਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਝੂਠਾ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਤੇ ਹਕੀਕਤ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਈ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਵਰ੍ਹਦੀ ਗੋਲੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮੁਕਾਬਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਜੱਥੇਦਾਰ ਸੰਘਾ ਬਚ ਜਾਣ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਜਿਹੇ ਹੋਰ ਸਿਪਾਹੀ ਵੀ ਭਰਤੀ ਕਰ ਕੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਅੱਗੇ ਤੋਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹੋ ਗਈ ਤਾਂ ਜੱਥੇਦਾਰ ਮਗਰੋਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਲੱਕ ਟੁੱਟ ਜਾਣਾ ਹੈ।
ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਕੇ ਵੀ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਬਚਾ ਲਈਏ ਤਾਂ ਸੌਦਾ ਮਾੜਾ ਨਹੀਂ। ਸਿੰਘ ਸੋਚਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜੱਥੇਦਾਰ ਦਾ ਬਚਣਾ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਹਾਰ ਹੀ ਹੋਵੇਗੀ । ਨਾਲੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੌਕੇ ਇਹ ਪਿਰਤ ਪਵੇਗੀ ਕਿ ਜੱਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਚਾਹੇ ਖ਼ੁਦ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ ਪਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟਣਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕਰ ਕੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਝੂਠੀ ਸੀ। ਉਹ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਇਸ ਸੱਚੀ ਖ਼ਬਰ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਲਈ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਵੀ ਕਰਵਾਏ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਤਾਂ ਮਾਝੇ ਦਾ ਬੱਚਾ-ਬੱਚਾ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਲਈ ਜਾਨ ਵਾਰਦਾ ਸੀ। ਓਧਰੋਂ ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨ ਮੰਨ ਲਿਆ ਸੀ।
ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਦੁੱਤੀ ਕਾਰਨਾਮਾ
ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਚਾਰੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਉੱਤੇ ਤਾਇਨਾਤ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਦੇ ਹਿੰਦੂ ਸਿਪਾਹੀ, ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਤੰਗ-ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਨੂੰ ਉਹ ਸ਼ੱਕੀ ਸਮਝਦੇ ਤੇ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦੇ ਬਹਾਨੇ ਜ਼ਲੀਲ ਕਰਦੇ। ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਆਏ ਸ਼ਰਧਾਲੂ- ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਥੇ ਕਾਬੂ ਕਰ ਕੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਫਿਰ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਰਿਆ ਵਿਖਾ ਦਿੰਦੇ। ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਬੜੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੇ। ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਹਵਾ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਕੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੇ ਇਸ ਜ਼ੁਲਮ ਨੂੰ ਠਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਆਖ਼ਰ 28 ਦਸੰਬਰ 1989 ਦਾ ਦਿਨ ਮਿਥਿਆ ਗਿਆ। ‘ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ’ ਦੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਭਾਈ ਰਵੇਲ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ, ਭਾਈ ਬਿਕਰਮਾਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਰਲਾ, ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੇਲਾ, ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜਵੰਦਾ, ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੰਡ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਆਦਿਕ ਨੇ ਅਚਨਚੇਤ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ ਤੇ 4 ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਵਾਲੇ ਬੁੜ੍ਹਕਣਾ ਦਿੱਤੇ। ਬੇਦੋਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਬਿਹਾਰੀਏ, ਸਿੰਘਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਬਕਰੀ ਬਣ ਗਏ। ਹਮਲਾ ਏਨਾ ਅਚਾਨਕ ਤੇ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਸੀ ਕਿ ਸਿੰਘ ਜਾਂਦੇ-ਜਾਂਦੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਗੋਲੀ-ਸਿੱਕਾ ਵੀ ਲੈ ਗਏ। ਇਹ ਹਮਲਾ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਬੇਖੋਫ਼ ਤੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਬਿਰਤੀ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਇਹ ਚੋਕੀਆਂ ਬੰਦ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਹੋਰ ਵੀ ਚੜ੍ਹਤ ਵੱਧ ਗਈ।
ਤੁੜ ਪਿੰਡ ਦੀ ਵਾਰਤਾ
ਤੁੜ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਠਾਹਰ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬੈਠੇ ਸਨ ਕਿ ਅਚਨਚੇਤ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਚੈਕਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਡਟ ਗਏ ਕਿ ਆਪੇ ਪੁਲਿਸ ਚਲੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਨੇ ਉਸੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ੀ ਲੈਣ ਦੀ ਜਿਦ ਕੀਤੀ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਘਰ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬੂਹਾ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪਰ੍ਹੇ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਐਡੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ 3 ਜਣੇ ਮੌਕੇ `ਤੇ ਗੱਡੀ ਚੜ੍ਹ ਗਏ ਤੇ ਬਾਕੀ ਤਿੱਤਰ ਹੋ ਗਏ। ਜਿਹੜੇ ਸੋਚਦੇ ਸੀ ਕਿ ਜਾਂਦੇ ਹੀ ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਫੜ ਲਿਆਵਾਂਗੇ, ਉਹ ਫਿਰ ਭੱਜੇ ਜਾਂਦੇ ਡਾਹ ਨਾ ਦੇਣ।
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਮਝ ਗਏ ਕਿ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਮਤ ਆਵੇਗੀ। ਸੋ, ਉਹਨਾਂ ਟਰੈਕਟਰ `ਤੇ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ਤੇ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਮਗਰੋਂ ਕਿਸੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਘਰ ਵੱਸਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸਾਕੇ ਹੋਏ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਠਾਹਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਹਰ ਘਰ ਨਿਸ਼ਚਿੰਤ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣਗੇ। ਕਈ ਥਾਂ ਖਾੜਕੂ ਵੀਰ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਗਰੋਂ ਜਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਜਾਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਟੱਬਰ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਬੜੀ ਦੁਰਗਤੀ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਹਰ ਹਮਾਇਤੀ ਨੂੰ ਇਹ ਭਰੋਸਾ ਬਨ੍ਹਵਾਇਆ ਕਿ ਜੁਝਾਰੂ ਯੋਧੇ ਹਰ ਕੀਮਤ ‘ਤੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਹਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦੋ-ਫਾੜ
ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੀ ਸੁਚੱਜੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਜਥੇਬੰਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪਰਾਪਤੀ ਲਈ ਨਿਤ ਨਵੇਂ ਮੁਕਾਮ ਹਾਸਲ ਕਰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਚਨਚੇਤ ਇੱਕ ਐਸਾ ਭਾਣਾ ਵਾਪਰਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਨੂੰ ਦੋ-ਫਾੜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੇ ਸਕੇ ਭਰਾ ਭਾਈ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਵਿਚ ਹੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਸਾਰਾ ਭਾਰ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਅਤੇ ਭਾਈ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਿਰ ਆ ਪਿਆ। ਹਕੂਮਤੀ ਨੀਤੀ ਤਹਿਤ ਇੱਕ ਚਾਲ ਚਲੀ ਗਈ, ਜੋ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਈ।
ਰਟੌਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਸਖ਼ਸ਼ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਲੁਟੇਰਾ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਤਾਂ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਦਾ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਵੈਰੀ ਸੀ। ਸੋ, ਉਹਨਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੁਟੇਰੇ ਆਉਣ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਦੱਸਿਓ। ਟੱਬਰ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਜਿਸ ਦਿਨ ਲੁਟੇਰੇ ਆ ਰਹੇ ਸੀ, ਓਸ ਦਿਨ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜਾਲ ਵਿਛਾ ਲਿਆ। ਇਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੰਦਾ ਤਾਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਦੂਜਾ ਭੱਜ ਗਿਆ। ਮਗਰੋਂ ਗੱਲ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਿ ਜੋ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਉਹ ਕੋਈ ਲੁਟੇਰਾ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦਾ ਭਰਾ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹੈ ਤੇ ਜੋ ਭੱਜ ਗਿਆ, ਉਹ ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਦੀਵਾਲੀ ਹੈ। ਸਿੰਘਾਂ ਹੱਥੋਂ ਆਪਣਾ ਹੀ ਵੀਰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਗੱਲ ਨਾਲ ਜਥੇਬੰਦੀ ਅੰਦਰ ਕਈ ਸ਼ੱਕ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਈ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਤੇ ਹੋਈ ਮਾਮੂਲੀ ਬਹਿਸ ਨੂੰ ਇਸ ਕਤਲ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਕੰਮ ਜਾਣ- ਬੁਝ ਕੇ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਠਰ੍ਹੰਮੇ ਨਾਲ ਸਾਰੀ ਹਕੀਕਤ ਨਸ਼ਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਚਾਲ ਨੰਗੀ ਹੋ ਗਈ। ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਚਾਲ ਸੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਭੜਕ ਕੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰ ਦੇਣਗੇ, ਪਰ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਬੜੀ ਤਿੱਖੀ ਸੂਝ-ਬੂਝ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
ਭਾਵੇਂ ਭਾਈ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਕੋਈ ਬਦਲਾ-ਲਊ ਭਾਵਨਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ ਸੀ, ਪਰ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਬੜੇ ਤੱਤੇ ਸਨ। ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਤੇ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਵਿੱਚ ਵਿਚਾਰਧਾਰਕ ਵਖਰੇਵੇਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਦੂਸ਼ਣਬਾਜ਼ੀ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਦੋਹਾਂ ਯੋਧਿਆਂ ਨੇ ਆਪੋ-ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਪਾਤਰ ਸਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰੱਖ ਕੇ ਅੱਡ-ਅੱਡ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਬਣਾ ਲਈਆਂ। ਇੰਝ ਫਰਵਰੀ 1990 ਵਿੱਚ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ‘ਮਾਨੋਚਾਹਲ’ ਤੇ ‘ਸੰਘਾ’ ਗਰੁੱਪ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ। ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਦਾ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਉੱਤੇ ਏਨਾ ਭਰੋਸਾ ਤੇ ਪਿਆਰ ਸੀ ਕਿ ਅੱਡ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਆਦਿਕ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਗਰੁੱਪ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਆਇਆ, ਉਸ ਨੇ ਮਾਲਵੇ ਵੱਲ ਖੂਬ ਪਸਾਰਾ ਕੀਤਾ।
‘ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ (ਸੰਘਾ)’ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਣ ਕੇ ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਨੇ ਭਾਈ ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਰਲਾ ਨੂੰ ਡਿਪਟੀ ਚੀਫ ਥਾਪਿਆ। ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਜੁਝਾਰੂ ਸਨ। ਹਕੂਮਤ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੇ ਸਿਰ ਦਾ 22 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇਨਾਮ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਵਿਉਂਤਾਂ ਬਣਦੀਆਂ। ਹਕੂਮਤ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਗਰੁੱਪ ਦੇ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਉਲਝਦੇ? ਪਰ ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਜੇ ਦੋ ਭਾਈ ਅੱਡ ਹੋ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਸਾਡਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਇੱਕ ਹੈ।
ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਤੇ ਭਾਈ ਸੰਘਾ
ਜੂਨ 1990 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਜਥੇਬੰਦੀ ‘ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ’ ਨੂੰ ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਬੱਬਰ ਖ਼ਾਲਸਾ, ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (ਪੰਜਵੜ), ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ (ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ), ਸਿੱਖ ਸਟੂਡੈਂਟਸ ਫ਼ੈਡਰੇਸ਼ਨ (ਭਾਈ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ) ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ।
ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਟੱਕਰਾਂ
ਹਕੂਮਤ ਹਰ ਹੀਲੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਉੱਤੇ ਤੁਲ ਗਈ ਸੀ। ਕੈਟਾਂ, ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੇ ਸਮਾਜ ਵਿਰੋਧੀ ਅਨਸਰਾਂ ਲਈ ਕਾਲ ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਦਾ ਗਰੁੱਪ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ‘ਭਾਈ’ ਸੀ। ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਹਲਕੇ ਵਿੱਚ ‘ਆਲਮ ਸੈਨਾ’ ਦੇ ਕੈਟਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਾਇਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਆਮ ਲੋਕ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਏਜੰਸੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਹੀਲੇ-ਵਸੀਲੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਝੋਕ ਦਿੱਤੇ। ਮਣਾਂ-ਮੂੰਹੀ ਰੁਪਈਏ ਵੰਡੇ ਗਏ। ਕੈਟਾਂ, ਟਾਊਟਾਂ ਤੇ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਹਰ ਸਰਗਰਮੀ ਦਾ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਕਈ ਥਾਈਂ ਘੇਰਾ ਵੀ ਪਿਆ। ਗਿੱਲ ਦਾ ਘੇਰਾ, ਤੁੜ ਦਾ ਘੇਰਾ, ਮਲਮੋਹਰੀ ਦਾ ਘੇਰਾ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਬਾਈਪਾਸ ਦਾ ਘੇਰਾ, ਪੰਡੋਰੀ ਗੋਲਾਂ ਦਾ ਘੇਰਾ; ਹਰ ਥਾਂ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ।
‘ਦੁਸ਼ਟ ਸੋਧ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ ਦਾ ਰਲੇਵਾਂ
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਈ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮ ਸਨ। ਭਾਈ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਜਹੂਰਾ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ ‘ਦੁਸ਼ਟ ਸੋਧ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ ਦਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ (ਸੰਘਾ) ‘ਚ ਰਲ਼ੇਵਾਂ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ‘ਦੁਸ਼ਟ ਸੋਧ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ’ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਬਣਦਾ ਮਾਣ-ਤਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਰਲ਼ੇਵੇਂ ਮਗਰੋਂ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੈਪੀ ਬਿਹਾਲਾ (ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ), ਭਾਈ ਪ੍ਰੇਮ ਸਿੰਘ ਅਟੱਲਗੜ, ਭਾਈ ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਲਾਲੀ ਸੀਕਰੀ, ਬਾਬਾ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚੁੱਪ, ਬਾਬਾ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਿੰਘਪੁਰ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੇਜ ਸਿੰਘ ਬਿਹਾਲਾ, ਭਾਈ ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪਿੰਕੀ ਡਮੁੰਡਾ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਜੁਝਾਰੂ ਸੂਰਮੇ ਦੁਆਬਾ ਏਰੀਏ ‘ਚ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਜੂਝਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸ ਮਗਰੋਂ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦੀ ਮਾਝੇ ਅਤੇ ਮਾਲਵੇ ਵਾਂਗ ਦੁਆਬੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਚੜ੍ਹਤ ਬਣ ਗਈ। ਇਹ ਉਹ ਦਿਨ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਮਾਹਲਪੁਰ ਏਰੀਏ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪਿੰਡ ਸਿੰਘਪੁਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੁੱਖ ਟਿਕਾਣਾ ਸੀ।
ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਰਾਖਾ
ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਦੇ ਸਿਖਰ ਵੱਲ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਭੋਲੇ-ਭਾਲੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚ ਦਹਿਸ਼ਤ ਫੈਲ ਗਈ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੁਕਤੇ ਤੇ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਹਿਜਰਤ ਕਰ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਜਾਣਾ ਉਹਨਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਘਾਤਕ ਹੈ, ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੱਸਦੇ ਹਨ।
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਸਪੱਸ਼ਟ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ- “ਸਾਡੀ ਲੜਾਈ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖੀ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵੈਰੀ ਹਨ ਤੇ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਹਿੰਦੂ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਹਾਂ। ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਜਾਤ, ਧਰਮ ਜਾਂ ਨਸਲ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨਹੀਂ। ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਫਰਜ਼ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖੀ ਤੇ ਸਿੱਖ-ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ਼ ਹਨ। ਉਹ ਲੋਕ ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਹੋਣ, ਹਿੰਦੂ ਹੋਣ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ਣਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਵਿਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਕੰਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਜਿਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਘੁੰਮਣ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਹਵਾ ਵੱਲ ਨਹੀਂ ਵੇਖੇਗਾ….।”
ਕੈਟ-ਟਾਊਟ ਤੇ ਹਕੂਮਤ
ਓਧਰ ਹਕੂਮਤ ਲਈ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਇੱਕ ਐਸਾ ਹਊਆ ਬਣ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਸੂਰਮੇ ਦੇ ਜਿਊਂਦੇ-ਜੀ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਨਾਮ 22 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਕੈਟਾਂ-ਟਾਊਟਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲਚ ਤੇ ਝਿੜਕਾਂ ਬਰਾਬਰ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸੂਹ ਲਿਆਓ। ਕੇ.ਪੀ.ਐਸ. ਗਿੱਲ ਤੇ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਮਿਸ਼ਨ ਮੰਨ ਲਿਆ। ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਹੈੱਡਕਵਾਰਟਰ ਵਿੱਚ ਨਿਤ-ਨਵੀਆਂ ਗੋਂਦਾਂ ਗੁੰਦੀਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਹਰ ਸਰਗਰਮੀ, ਹਰ ਠਾਹਰ ਦੀਆਂ ਲਿਸਟਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ। ਹਰ ਪੁਲਸੀਏ, ਹਰ ਕੈਟ, ਹਰ ਟਾਊਟ ਦੀ ਜੁਬਾਨ ‘ਤੇ ਇੱਕੋ ਲਫ਼ਜ਼ ਸੀ- ‘ਸੰਘਾ। ਸੰਘਾ।। ਸੰਘਾ।।।
ਇਹ ਉਹ ਦਿਨ ਸਨ, ਜਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਘਰੋਂ- ਬੇਘਰ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਕੋਈ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਸੀ ਤੇ ਕੋਈ ਜਾਨ ਲੁਕੋਣ ਲਈ ਦੂਰ ਦੁਰਾਡੇ ਭੱਜਾ ਫਿਰਦਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਵਿਚਕਾਰ ਟੱਕਰ ਸਿੱਧਮ-ਸਿੱਧੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕਿਸੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਛੁਡਵਾਉਣ ਲਈ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਸੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਚੁਕਵਾਏ। ਜਦ ਕੰਮ ਹੋ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਬੱਚੇ ਛੱਡੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਓਧਰ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸਤਿਕਾਰ ਯੋਗ ਮਾਤਾ ਵੀ ਪੁਲਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਮਗਰੋਂ ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵਧੀਆ ਸਲੂਕ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਮੋਤ ਇੱਕ ਅਟੱਲ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਹਰ ਇੱਕ ਨੇ ਮਰਨਾ ਹੈ, ਪਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਮੋਤ ਕਿਸੇ ਵਿਰਲੇ ਦੇ ਨਸੀਬ ਹੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਵੀ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਲੰਮੀ ਕਤਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀਰਾ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਨਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੌਤ ਮਿਲਣੀ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਰੀਝ ਸੀ ਕਿ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਹੈ।
ਕੈਟਾਂ-ਟਾਊਟਾਂ ਦੇ ਮੱਕੜ-ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਦੀ ਹਰ ਗੱਲ ਪੁਲਿਸ ਕੋਲ ਪੁੱਜਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਗ਼ੱਦਾਰ ਟੋਲਾ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਦੇ ਸਿਰ ਦੇ ਇਨਾਮ 22 ਲੱਖ ਲੈਣ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ। ਕਈ ਸੂਹਾਂ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲੀਆਂ, ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾ ਮਿਲੀ। ਆਖ਼ਰ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਪਿੰਡ ਭੁੱਲਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।
3 ਨਵੰਬਰ 1990 ਦੀ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਹਲਕੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਭੁੱਲਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਆਮਦ ਦੀ ਪੱਕੀ ਸੂਹ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕਟਕ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤੇ। ਫੌਜ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਘੇਰਾ ਮੀਲਾਂ ਤਕ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਨਹਿਰ ਵਗਦੀ ਸੀ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਖੇਤ ਸੀ। ਕਹਿਰਾਂ ਦੀ ਠੰਢ ਵਿੱਚ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਣ ਮਗਰੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਵੇਲਾ ਜਾਣ ਕੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਅਤੇ 5 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਇਹ ਅਨੋਖਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਪਿੰਡ ਭੁੱਲਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਹਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਸੀ ਕਿ ਕਾਰਵਾਈ ਛੇਤੀ ਮੁੱਕੇ, ਕਿਧਰੇ ਹੋਰ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਜੁਝਾਰੂ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣ ਨਾ ਆ ਜਾਣ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਸੀਨੀਅਰ ਅਧਿਕਾਰੀ ਦਬਕੇ ਮਾਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਕਈ ਵਾਰ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲ ਗਿਆ ਹੈ।
ਬਕਤਰਬੰਦ ਗੱਡੀਆਂ ਤੇ ਬੁਲੱਟ ਪਰੂਫ਼ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਪਹਿਲਾ ਹੱਲਾ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਐਡੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਨਾਕਾਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਤੋਤੇ ਉੱਡ ਗਏ। ਇਧਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਗੋਲੀ-ਸਿੱਕਾ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਫੋਰਸਾਂ ਕੋਲ ਅਮੁੱਕ ਗੋਲੀ ਸਿੱਕਾ ਸੀ। ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਇਹ ਨੀਤੀ ਰੱਖੀ ਕਿ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਦਾ ਗੋਲੀ-ਸਿੱਕਾ ਖ਼ਤਮ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਮੁਕਾਬਲਾ ਲੰਮਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਮੁਕਾਬਲਾ ਪੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬੰਬੀ ਕੋਲ ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਲਾ ਢਾਰਾ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਇਥੇ ਪੁੱਜ ਗਏ।
ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਬਾਕੀ ਸਿੰਘ ਅੱਡ ਜੋ ਜਾਣ ਤੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਅੱਡ ਕਰ ਦੇਈਏ। ਬਾਕੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾ ਕੇ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਗਰ ਲਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ ਤਾਂ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਹਟ ਜਾਵੇ। ਪਰ ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਇਹ ਚਾਲ ਸਮਝ ਲਈ। ਇਸ ਤੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੇ ਓਥੇ ਹੀ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਚਾਰੇ ਵਾਲੀ ਖੁਰਲੀ ਕੋਲ ਮੋਰਚਾ ਲਾ ਲਿਆ। ਖੇਤ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਓਥੇ ਹੀ ਫਸਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਨੇ ਪਰ੍ਹਾਂ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਗੋਲੀ-ਸਿੱਕਾ ਮੁੱਕ ਗਿਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਤੇ ਸਾਇਆਨਾਈਡ ਖਾ ਕੇ ਸਰੀਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ। ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਉੱਪਰ ਹੀ ਫੋਰਸਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾਗ਼ਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ। ਇੱਕ-ਇੱਕ ਕਰ ਕੇ ਬਾਕੀ ਸਿੰਘ ਵੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ।
4 ਨਵੰਬਰ 1990 ਦੀਆਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਦੇ ਨਾਲ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਬਿਕਰਮਾਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਰਲਾ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਰਫ ਮਾਧੋ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੇਲਾ, ਭਾਈ ਨਿਰਮਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਉਰਫ਼ ਰਮੇਸ਼ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਈ।
ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ
ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮਗਰੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਮਾਨ) ਵੱਲੋਂ ਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਧਿਰਾਂ ਵੱਲੋਂ 8 ਨਵੰਬਰ 1990 ਨੂੰ ‘ਪੰਜਾਬ ਬੰਦ’ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੁੰਗਾਰਾ ਮਿਲਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ 12 ਨਵੰਬਰ 1990 ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਹੋਇਆ। ਜਿਥੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ-ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ।
ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਚੋਹਲਾ ਦੀ ਕਵੀਸ਼ਰੀ
ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਚੋਹਲਾ ਵੱਲੋਂ ਗਾਈ ਗਈ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਨੇ ਜਿਥੇ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਨੂੰ ਅਮਰ ਕੀਤਾ, ਓਥੇ ਭਾਈ ਚੋਹਲਾ ਨੂੰ ਵੀ ਘਰ-ਘਰ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਵਿੱਚ ਮੂਸੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਗਰੋਂ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀਆਂ ਅਰਦਾਸਾਂ ਨੂੰ ‘ਸਦਾ ਜਵਾਨੀ ਮਾਣ ਸੰਘਿਆ, ਲੋੜ ਕੋਮ ਨੂੰ ਤੇਰੀ’ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਗਰੋਂ ਦਾ ਪਰਸੰਗ ‘ਉੱਚੀ ਸੋਚ ਤੇ ਰੌਸ਼ਨ ਦਿਮਾਗ ਵਾਲਾ ਸੰਘਾ ਕੌਮ ਲਈ ਖੂਨ ਵਹਾ ਗਿਆ ਹੈ’ ਕਮਾਲ ਹਨ। ਇਸ ਕਵੀਸ਼ਰੀ ਤੋਂ ਪੁਲਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਐਨੀ ਤੰਗੀ ਹੋਈ ਕਿ ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਚੋਹਲਾ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਅਕਹਿ ਤੇ ਅਸਹਿ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ। ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜੀਭ ਵੀ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤੇ ਖੋਫ਼ਨਾਕ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੌਦੜਾ
ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਮਗਰੋਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਦੀ ਦਸਤਾਰ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜੇ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਾਈ ਗਈ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਨੇ ਅਹਿਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਲਈ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਮਹੀਨੇ ਵਿਚ ਸੋਧਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਦਾ ਕਰ’ਤਾ ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਸ਼ੇਰਾਂ
ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਿੱਚ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਹਰਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਦਾ ਖਾਸ ਰੋਲ ਸੀ। ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦੇ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਤਾਕ ਵਿੱਚ ਸਨ ਹੀ, ਪਰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ (ਪੰਜਵੜ) ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਯੂ.ਪੀ. ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਕੰਡਾ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਵਾਅਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਪੂਰੇ 21 ਦਿਨ ਮਗਰੋਂ ਭਾਈ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੜਕ ਕਿਨਾਰੇ ਬੰਬ ਦੱਬ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਜਿਉਂ ਹੀ ਐਸ.ਪੀ. ਹਰਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਦੀ ਗੱਡੀ ਲੰਘੀ, ਜਿਪਸੀ ਉਡਾ ਦਿੱਤੀ। ਐਸ.ਪੀ. ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਹਰਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਦੇ ਨਾਲ 5 ਗੰਨਮੈਨ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਰੇ ਗਏ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੋਲ ਪੁਗਾਇਆ।
ਦੋ ਸ਼ਹੀਦ ਭਰਾਤਾ
ਭਾਈ ਸੰਘਾ ਦਾ ਇੱਕ ਭਰਾ ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲੂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਸੰਘੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਅਗਲੇ ਥਾਪੇ ਗਏ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਐਸਾ ਗਾਇਬ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅੱਜ ਤਕ ਕੋਈ ਥਹੁ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਾ। ਭਾਈ ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ 1991 ਵਿੱਚ ਐਮ.ਐਲ.ਏ. ਦੀ ਚੋਣ ਵੀ ਲੜੀ ਸੀ, ਪਰ ਵੋਟਾਂ ਤੋਂ ਇੱਕ ਰਾਤ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਉਹ ਵੋਟਾਂ ਕੈਂਸਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਭਰਾ ਖੁਸ਼ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਬਿੱਟੂ ਨੂੰ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਅਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਸੰਧੂ ਨੇ ਬਾਬਾ ਮੇਜਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਿਧਰੇ ਖਪਾ ਦਿੱਤਾ।
–ਖ਼ਾਲਸਿਤਾਨੀ ਜਰਨੈਲ (2017), ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਘੁਮਾਣ
