Bhai Manjit Singh Khujala exemplified the beliefs and fight of the Sikh community by reactivating the Kharku movement following the Army assault in June 1984. Tragically, Bhai Manjit Singh was martyred by oppressors reminiscent of ancient Singhs. They brutally martyred him by severing his body parts one by one.
Birth and Family
Bhai Manjit Singh Khujala was born to mother Savinder Kaur and father S. Utam Singh in the village of Khujala, near Mehta, in Amritsar district. Bhai Manjit Singh had three siblings: Gurmeet Singh, Jagdish Singh, and Charanjit Kaur. The family does not possess the exact birth date of Bhai Manjit Singh, but it is known that he was born in the year 1962, coinciding with the Indo-China war. Bhai Manjit Singh received his education up to the eighth standard at the Government High School in Khujala village and later completed his high school studies in Batala with commendable grades.
Working-Class Household
From Bhai Manjit Singh’s education up to the eighth standard, his entire family relocated to Sri Amritsar. They settled in a rented house near Sultanwind village’s canal. Bhai Manjit Singh’s father, S. Uttam Singh, had previously served in the army before returning home to work as a laborer to sustain the family. The household’s livelihood relied on his labor, while Bhai Manjit Singh undertook the duties of reading Akhand Path Sahib. His elder brother found employment in a tailor shop, and the younger brother began working in a factory.
As a deeply religious family, all members made daily visits to Sri Darbar Sahib, Amritsar.
1978 Nirankari Massacre
In 1978, the Nirankari Massacre shook Bhai Manjit Singh and his younger brother Jagdish Singh. While attending daily prayers and Vaisakhi celebrations at Sri Darbar Sahib on April 13, they witnessed the dead bodies after a tragic shooting that led to the martyrdom of 13 Singhs by fake Nirankaris. Numerous other Singhs were wounded. The bodies of these martyrs were laid in the Guru Ramdas Saran courtyard for the Sikh Sangat’s darshan. Witnessing this devastation deeply affected the two brothers, especially Bhai Manjit Singh, who was merely 16-17 years old at the time. This incident left him distressed, expressing to his younger brother, “My mind is no longer focused on household responsibilities…”
Living as a Granthi Singh
His family faced financial hardship and lacked ancestral property. From a young age, he had a strong religious inclination. Upon attending school, he received Amritpan from the Damdami Taksal Jatha. He immersed himself in the biographies of the Ten Gurus and the courageous Singhs of the 18th century. Learning Gurbani recitation from Giani Ji at the Gurudwara Sahib in Khujala village, he began santhia of Guru Granth Sahib at a tender age. His captivating narration of Sikh Gurus’ lives and the valorous Gursikhs motivated and mesmerized the Sadh Sangat.
His life centered on spreading Sikhism. He ventured to Bihar-Orissa, working for a while with the Shiromani Gurdwara Parbandhak Committee to preach Sikhism. Reverently called ‘Giani Ji’ by everyone, he possessed a remarkable Gursikh appearance bestowed by Akal Purakh. Aged 20, he exhibited a striking demeanor—a full, beautiful beard, a thick mustache, large eyes, a broad forehead, and a turban expertly adorned on his head. In the presence of Sri Guru Granth Sahib Ji, he passionately narrated the historical context of Sikh martyrs and warriors, advocating for the essence of Sikhism. He eloquently promoted the legacy of the selfless sacrifice of Shaheed Baba Banda Singh Ji.
Bhindranwala Jatha
In 1983, while preaching Sikhism in Bihar and Orissa, Bhai Manjit Singh Khujala was drawn to the revolutionary ideals of Sant Baba Jarnail Singh Ji Khalsa Bhindranwala upon his return to Amritsar. He actively engaged in the Dharam Yudh Morcha movement and forged a close bond with Bhai Kanwar Singh Dhami, the Akaal Federation’s President. Through this association, Bhai Manjit Singh frequently joined Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwala and Bhai Amrik Singh Ji at a young age, eventually becoming a member of Sant Bhindranwala’s Jatha.
Deciding to remain at Sri Harmandir Sahib during the Dharam Yudh Morcha, Bhai Manjit Singh quickly gained recognition within the Jujharu group. The Sikh struggle against the oppressive policies of the Delhi rulers persisted, culminating in the events of 1984. The Indian Army was gearing up for a military assault on Sri Harmandir Sahib as part of their plan to suppress the Sikh movement under the guise of crushing it, leading to a tragic turn of events.
June 1984
Amid the siege of the Harmandir Sahib by the CRP on June 1, 1984, gunfire persisted for seven hours. Concerned about the situation, family members visited Guru Nanak’s Niwas to check on Bhai Manjit Singh Khujala. He had sensed the impending attack on the Harmandir Sahib. Despite the family’s concern for their son, the intensifying sectarian conflict kept them distant. He urged, “Please don’t keep coming here, go home… we’re unsure when the attack might occur…” Yet, their love for him kept the family persistently concerned.
On June 3rd, the day of Shahidi Gurpurab of Guru Arjan Dev Ji, Brother Jagdish Singh prayed at the Harmandir Sahib and met Bhai Manjit Singh Khujala. By then, Sant Jarnail Singh Khalsa had been briefed about the imminent attack, and his Singhs were prepared for battle. Under the guidance of General Subeg Singh, the Singhs fortified their defenses. While constructing new fronts at the Langar Hall, Bhai Khujala advised, “Leave now; you don’t know when the attack might come…” His brother promptly returned home once the curfew was lifted.
On the night of June 3, while resting on the roof of their Sultanwind house, Bhai Manjit Singh Khujala’s family witnessed tanks and army vehicles passing along Sultanwind Road. Bhai Khujala’s father, Sr. Uttam Singh, a former army member, expressed surprise, remarking, “Tanks in the city…? It’s like a preparation for war with another country. Tanks inside the city…?”
As dawn approached on June 4, the army launched an attack on Sri Harmandir Sahib. Sant Bhindranwala and his fellow Singhs courageously defended against the invading army following Sikh traditions. Due to the curfew, every Sikh remained confined indoors. From their residence on Sultanwind Road (2-3 KM away from the Golden Temple), Bhai Manjit Singh Khujala’s family heard continuous shelling for three days, understanding the magnitude of the war encircling and within the Harmandir Sahib.
The shock came on June 6, 1984, when Bhai Manjit Singh returned home accompanied by Bhai Kanwar Singh Dhami and other Singhs. Amidst the army’s tank shelling, these Singhs emerged, breaking the wall from Guru Nanak’s Niwas’s rear to initiate guerrilla resistance. They briefly stayed at the house and departed once the curfew eased.
After June 84
Following the June ’84 attack, Bhai Manjit Singh emerged from Darbar Sahib to champion the Sikh cause. While Bhai Kanwar Singh traveled abroad, Bhai Manjit Singh Khujala collaborated with Bhai Sukhdev Singh Sakhira. Their mission was to locate surviving Singhs from the June 1984 assault, including individuals such as Jathedar Durga Singh, Baba Gurbachan Singh Manochahl, Bhai Kuldeep Singh Muchhal, Bhai Manbir Singh Chaheru, Bhai Mathra Singh, Bhai Tarsem Singh Kohar, Bhai Anok Singh Babbar, Waswan Singh Jafarwal, Bhai Gurdev Singh Usmanwala, Jathedar Avtar Singh Brahma, Giani Arur Singh, Baba Ranjit Singh Dayalgarh, and others.
These Singhs united and diligently worked to escalate the Sikh struggle, operating with utmost urgency and dedication.
Khalistan Armed Force
Bhai Manjit Singh Khujala, alongside his fellow Singhs, established the Khalistan Armed Force, initiating an armed resistance against the Indian government’s oppression in pursuit of the Khalsa state. Serving as the Director General of the Khalistan Armed Force, Bhai Manjit Singh Khujala played a significant role in its leadership. Later, Giani Aroor Singh, (Panthic Committee Member), united six organizations, forming the Khalistan Liberation Force. This force included notable figures such as Bhai Tarsem Singh Kohar and Bhai Kanwaljit Singh Deba, also known as Sher Singh Sher, dedicated to the cause of Khalsa Raj under the command of Giani Aroor Singh Dalla. They worked together as companions for the betterment of the Panth.
Arrest and escape
Bhai Sahib orchestrated several attacks on Indian security forces and eliminated opponents of the Sikh struggle. He sternly warned that anyone oppressing innocent Sikhs would face consequences; no enemies of Sikhism would be spared. However, The police arrested him on the tip of a Police informer.
Despite enduring severe torture to reveal information about his fellow Singhs, Bhai Manjit Singh remained resolute, refusing to disclose any details. He spent a year in jail, where his health deteriorated, leading to his transfer to Sri Guru Teg Bahadur Hospital in Amritsar for treatment. The area was heavily monitored by the police.
After a month in the hospital, aided by a friend, Bhai Manjit Singh seized an opportunity one night, exploiting the darkness to escape police custody. His absence from the hospital bed the next morning threw the police into a frenzy. In response, they raided Bhai Sahib’s Amritsar house and village, Khujala, arresting his entire family and taking them to the police station. The house remained open and deserted for many days, as the police confiscated all belongings.
Khalistan Liberation Force
Following his escape, Bhai Manjit Singh Khujala established contact with Giani Aroor Singh, Bhai Sher Singh Sher, and Bhai Manjit Singh Thatthi, initiating a campaign for the liberation of the Khalsa state under the Khalistan Liberation Force. Bhai Sahib was honored with the title of Lieutenant General in this pursuit of freedom.
Khuda case
In 1986, a group of Hindutva gangsters launched an attack on the Sikh Sangat during the Nagar Kirtan procession of Sri Guru Nanak Dev Ji in Hoshiarpur. The procession was held to commemorate the Parkash Purab of Sri Guru Nanak Dev Ji. The Sikhs were faced with pelted bricks and stones, accompanied by the use of disrespectful language against the revered Panj Piyare Sahibans. This act displayed Hindutva hooliganism, fueled by the government’s indifference. Despite witnessing the chaos, the Punjab Police remained silent and passive, refusing to file any case against the Hindu terrorists.
The Sikh community was deeply hurt by this attack during the Nagar Kirtan. The Akali-led government in Punjab, claiming to represent the Sikh community, failed to take legal action against the perpetrators. Chief Minister Surjit Sinh Barnala’s government, in its supposed representation of Sikh interests, resorted to false encounters and torture, targeting Sikh youth. The government seemed biased, utilizing law enforcement to oppress Sikhs while overlooking offenses by others. This injustice demanded a response.
In November 1986, an incident near Khudda village in Hoshiarpur involved an attack on a bus, resulting in the deaths of 24 bus passengers (Hindus). The following day, a letter attributed to the Khalistan Liberation Force, named Bhai Manjit Singh Khujala, was published in the Jagbani newspaper, linking the unfortunate incident to fanatical Hinduism displayed during the Hoshiarpur Nagar Kirtan.
Bhai Manjit Singh Khujala clarified that they did not advocate harming any innocent individual. However, if someone targeted Sikh pride, whether through government actions or as a majority, those responsible should be prepared to face justice by Kharku Singhs. The Hindustani media might sensationalize the incident, accusing Kharkus of harming innocent Hindus, but they consistently failed to report on Sikh persecution by the government. The day after this declaration, the police took away Bhai Manjit Singh Khujala’s father, Sr. Uttam Singh, without any subsequent updates on his whereabouts. Despite this adversity, Bhai Manjit Singh Khujala continued to serve the Sikh community with unwavering dedication.
Arrest and Shaheedi –10 February 1987
On February 10, 1987, acting on information from a police informant, Bhai Manjit Singh Khujala was arrested at Amritsar bus stand while unarmed. Subsequently, he was taken to Mall Mandi, a notorious torture center in Amritsar, where, under the supervision of SSP Suresh Arora, he underwent severely inhumane torture.
Journalists in Amritsar gathered disturbing details from inside police sources regarding the torture inflicted upon Bhai Manjit Singh Khujala. According to journalist Mohinder Singh, both of Bhai Manjit Singh Khujala’s hands were severed from the wrist, a fact corroborated by his family members. It would not be an exaggeration to say that the police caused his death through a methodical and gruesome process of cutting him piece by piece (like Band Band Katna). This brutal treatment indicated the police officers’ frustration, as despite the intense torture, Bhai Manjit Singh Khujala did not divulge any secrets of the organization or provide any information.
Reportedly, a tire was placed around Bhai Manjit Singh’s neck while he was alive and set on fire. Later that night, he was taken to Saran Amanat Khan village under Gharinda police station and allegedly killed in a fake encounter around 9 o’clock. Bhai Manjit Singh’s brother, Jagdish Singh Khujala, also faced police harassment and spent an extensive period in jail.
After martyrdom
Following Bhai Manjit Singh Khujala’s martyrdom, his brother approached Shiromani Committee Secretary Sardar Bhan Singh and Jathedar Gurcharan Singh Tohra (SGPC President) for assistance. Despite their efforts, the police declined to release Bhai Sahib’s body, reinforcing the evidence that his hands and body parts were indeed severed. Bhai Manjit Singh Khujala valiantly sacrificed his life in the pursuit of national independence. Even as the police brutally severed his hands in the final moments, he remained undeterred, as those very hands had reformed numerous wrongdoers while fulfilling his duty to the nation.
The Sri Akhand Path Sahib Bhog in honor of Shaheed Bhai Manjit Singh Khujala was conducted at Manji Sahib Diwan Hall in Amritsar by the SGPC. The ceremony was attended by various Sikh dignitaries, senior SGPC officials, and Baba Joginder Singh Ji (Father of Sant Bhindranwale).
Bhai Jugraj Singh Tufan
Subsequently, at a secret location, another Bhog Ceremony was organized, where a significant number of Kharku Singhs gathered to pay tribute to the departed Kharku general, Bhai Manjit Singh. During this ceremony, Bhai Manjit Singh’s brother, Jagdish Singh, presented Bhai Jugraj Singh Tufan with Bhai Manjit Singh’s turban. Bhai Jugraj Singh Tufan pledged to carry on Bhai Manjit Singh Khujala’s unfinished work and persist in the struggle until his own martyrdom.
Source: Kaumi Parwane (2016), by Bhai Baljit Singh Khalsa
Kharku Yodhe (2016), Bhai Maninder Singh Bajja
Sant Sipahi Magzine, March 1991
Singh Garj Magzine
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ
ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅੰਤਲੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਲੜੇ ਗਏ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਕੌਮੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਖੁਜਾਲਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਗੂੜ੍ਹੇ ਅੱਖਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਘਲੂਘਾਰਾ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਪਿੱਛੋਂ ਜੁਝਾਰੂ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਮੁੜ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਨੁਮਾਇੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਜਿੰਨਾਂ ਵਿਚ ਨਾਮ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ। ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁਰਾਤਨ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕੱਟ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ
ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ, ਨੇੜੇ ਮਹਿਤਾ, ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਪਿਤਾ ਸ. ਉਤਮ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਮਾਤਾ ਸਵਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਜਨਮੇ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਹੋਰੀਂ ਕੁੱਲ ਚਾਰ ਭੈਣ ਭਰਾ ਸਨ:- ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ, ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਖੁਜਾਲਾ), ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ । ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਜਨਮ ਦੀ ਪੱਕੀ ਤਰੀਕ ਤਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਕੋਲ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਏਨਾ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ ਸੰਨ 1962 ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ, ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਚੀਨ ਜੰਗ ਹੋਈ ਸੀ। ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਅੱਠਵੀਂ ਕਲਾਸ ਤਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਖੁਜਾਲਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ‘ਚੋਂ ਕੀਤੀ। ਦਸਵੀਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਚੰਗੇ ਨੰਬਰਾਂ ਵਿਚ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ।
ਕਿਰਤੀ ਪਰਿਵਾਰ
ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅੱਠਵੀਂ ਕਲਾਸ ਤਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆ ਗਿਆ। ਇਥੇ ਉਹ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਪਿੰਡ ਦੀ ਨਹਿਰ ਦੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰ. ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਪਹਿਲਾਂ ਕੁਝ ਚਿਰ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਸਨ, ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਘਰ ਆ ਕੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰ ਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਪਿਤਾ ਦੇ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੀ ਘਰ ਦਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਚਲਦਾ ਸੀ, ਜਦਕਿ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦੀਆਂ ਰੌਲਾਂ ਲਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਦਰਜ਼ੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ਜਦਕਿ ਨਿੱਕਾ ਭਰਾ ਇੱਕ ਫ਼ੈਕਟਰੀ ‘ਚ ਕਮ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਸਿੱਖੀ ਰੰਗਤ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਜਾਣਾ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਨੇਮ ਸੀ।
1978 ਦਾ ਸਾਕਾ
13 ਅਪ੍ਰੈਲ 1978 ਨੂੰ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ, ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਲਈ ਗਏ ਸਨ ਕਿ ਨਰਕਧਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਚਲਾਈ ਗੋਲੀ ਨਾਲ 13 ਸਿੰਘ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਕਈ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਰਾਂ ਵਾਲੇ ਵਿਹੜੇ ‘ਚ ਸੰਗਤ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਰੱਖੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਮਿਰਤਕ ਦੇਹਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਨੇੜਿਓਂ ਵੇਖੀਆਂ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੀਆਂ ਫ਼ਿਜ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਥਕ ਜਜ਼ਬਾ ਤੇ ਜੋਸ਼ ਦਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਰੰਗ ਘੁਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੀ ਉਮਰ 16-17 ਸਾਲ ਦੀ ਹੀ ਸੀ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਤੇ ਇਸ ਸਾਕੇ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਸਰ ਹੋਇਆ। ਉਹ ਉਦਾਸ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਨਿੱਕੇ ਭਰਾ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿਰਫ ਏਨਾ ਹੀ ਕਿਹਾ:- “ਮੇਰਾ ਮਨ ਹੁਣ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ-ਕਾਰ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ…।
ਗ੍ਰੰਥੀ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜੀਵਨ
ਆਪ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮਾਇਕ ਹਾਲਾਤ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਜੱਦੀ ਜਾਇਦਾਦ ਸੀ। ਆਪ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਖਿਆਲਾਂ ਦੇ ਸਨ। ਸਕੂਲ ‘ਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਜਥੇ ਤੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਇਤਿਹਾਸ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦੀ ਸੰਥਿਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਹੀ ਸੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਕੇ, ਸਿੱਖੀ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਣ ਲਈ ਚੰਗੀ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਗੁਰਸਿੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਤਾਂ ਸਰੋਤੇ ਕੀਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ।
ਆਪ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਰਚਾਰ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸੀ। ਆਪ ਕੁਝ ਚਿਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਹੇਤ ਬਿਹਾਰ – ਉੜੀਸਾ ਤੱਕ ਗਏ। ਆਪ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ ਸੀ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਰੂਪ ਵੀ ਇਲਾਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਸੀ। ਸੋਹਣੀ ਭਰਵੀਂ ਦਾਹੜੀ ਵਾਲਾ, ਕੁੰਢੇ ਮੁਛਹਿਰੇ, ਮੋਟੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਚੌੜਾ ਮੱਥਾ, ਸਿਰ ਤੇ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ 20 ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਗੱਭਰੂ, ਮੰਤਰ ਮੁਗਧ, ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ, ਮੁਰੀਦਾਂ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪ੍ਰਸੰਗ ਬੜੇ ਹੀ ਵੈਰਾਗ ਨਾਲ ਸੁਣਾਉਂਦੇ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਪਿਛੋਕੜ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਜਾਨਬਾਜੀ, ਸਿਦਕ ਦਿਲੀ ਤੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸੋਹਣੇ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪਰਚਾਰਦੇ ਸਨ।
ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਜਥਾ
ਸੰਨ 1983 ਵਿਚ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਉੜੀਸਾ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਏ ਤਾਂ ਸੰਤ ਬਾਬਾ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਤੋਂ ਪਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਵਿਚ, ਆਪਾ ਵਾਰਨ ਲਈ ਜੁੱਟ ਗਏ। ਇਥੇ ਆਪ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਅਕਾਲ ਫੇਡਰੇਸ਼ਨ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਭਾਈ ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਆਪ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਕਾਫ਼ੀ ਨੇੜਤਾ ਬਣ ਗਈ । ਇਸ ਤਰਾਂ ਹੀ ਆਪਦਾ ਨਿੱਕੀ ਉਮਰੇ ਹੀ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਅਮਰੀਕ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸੰਗਤ ‘ਚ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ, ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਜਥੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣ ਗਏ।
ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਵਿਚ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੱਕਾ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਛੇਤੀ ਹੀ ਉਹ ਜੁਝਾਰੂ ਜਥੇ ਵਿੱਚ ਜਾਣੇ ਪਛਾਣੇ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇਹ ਧਰਮ ਯੁੱਧ, ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਅੱਗੇ ਵੱਧਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਅਖ਼ੀਰ 1984 ਦਾ ਵਰ੍ਹਾ ਚੜ੍ਹ ਪਿਆ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਕੁਚਲ ਦੇਣ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤੀ ਨੂੰ ਅਮਲ ‘ਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ, ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।
ਜੂਨ 84
1 ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਘੇਰਾਬੰਦੀ ਕਰੀ ਬੈਠੀ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਨੇ ਸੱਤ ਘੰਟੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾਈ, ਓਦੋਂ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾਲ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ‘ਚ ਜਾ ਕੇ ਮਿਲੇ। ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੂੰ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਨੁਭਵ ਸੀ। ਉਸ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਪੰਥਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਪੈ ਚੁੱਕੀ ਪੀਢੀ ਸਾਂਝ ਦੇ ਵਿੱਚ ਪਰਿਵਾਰਕ ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਵਲਗਣ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ:- “ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਇਥੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਨਾ ਆਓ ਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਜਾਓ… ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਹਮਲਾ ਹੋ ਜਾਣੈ… ।” ਪਰ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਫਿਰ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਮੋਹ ਤਿਆਗਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ।
3 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੁਰਪੁਰਬ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਭਰਾ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਆਇਆ ਫਿਰ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ। ਹੁਣ ਤਕ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜਾਂਬਾਜ਼ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਹਮਲੇ ਬਾਰੇ ਸਾਰੀ ਸੂਚਨਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਜਨ: ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਹੇਠ ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਲੰਗਰ ਹਾਲ ਤੇ ਨਵੇਂ ਮੋਰਚੇ ਉਸਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਖੁਜਾਲਾ ਨੇ ਕਿਹਾ: “ਤੁਸੀਂ ਹੁਣ ਚਲੇ ਜਾਓ, ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਦੋਂ ਅਟੈਕ ਹੋ ਜੇ…।” ਆਪਦਾ ਭਰਾ ਕਰਫਿਊ ‘ਚ ਢਿੱਲ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਿਆ।
ਤਿੰਨ ਜੂਨ ਦੀ ਰਾਤ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਛੱਤ ਤੇ ਸੁੱਤੇ ਸਨ, ਜਦੋਂ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਰੋਡ ਤੋਂ ਫੌਜੀ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਟੈਂਕ ਲੰਘਦੇ ਵੇਖੇ। ਭਾਈ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰ. ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਫੌਜ ਦੇ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਵੇਖ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਏ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ:- “ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਟੈਂਕ…? ਇਹ ਤਾਂ ਐਂ ਤਿਆਰੀ ਆ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਐ…। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਟੈਂਕ…?”
4 ਜੂਨ ਦਾ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਫੌਜ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲ਼ਿਆਂ ਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾਵਰ ਫੌਜ ਦਾ ਸਿੱਖੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਡਟ ਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕੀਤਾ। ਕਰਫਿਊ ਲੱਗਾ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਹਰ ਇੱਕ ਸਿੱਖ ਘਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਦੀਆਂ ਕੰਨ ਪਾੜਨੀਆਂ ਅਵਾਜ਼ਾਂ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ ਰੋਡ ਸਥਿਤ ਘਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪੂਰੇ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਸੁਣਦਾ ਰਿਹਾ। ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਇਹ ਸਮਝ ਚੁੱਕਾ ਸੀ ਕਿ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅੰਦਰ ਘਿਰੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਡਾਢੀ ਪਰਖ ਦੀ ਘੜੀ ਹੈ।
6 ਜੂਨ 1984 ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਏ, ਜਦ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਘਰ ਆ ਪਹੁੰਚੇ। ਉਹ ਇਕੱਲੇ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਈ ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸਨ। ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਟੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਗੋਲਾਬਾਰੀ ਅਰੰਭ ਕਰ ਦੇਣ ਪਿੱਛੋਂ ਇਹ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਗੁਰੀਲਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਅਰੰਭ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸਿਓਂ ਕੰਧ ਪਾੜ ਕੇ ਨਿਕਲ ਆਏ ਸਨ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਥੋੜ੍ਹਾ ਚਿਰ ਹੀ ਰੁਕੇ ਤੇ ਕਰਫਿਊ ‘ਚ ਢਿੱਲ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਹਰਨ ਹੋ ਗਏ।
ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼
ਜੂਨ 84 ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਹਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਆਪ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਕੰਵਰ ਸਿੰਘ ਵਿਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਗਏ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦਾ ਮੇਲ ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਖੀਰਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘੱਲੂਘਾਰੇ ਵਿਚੋਂ ਬਚੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕੀਤੀ, ਜੱਥੇਦਾਰ ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ, ਭਾਈ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਮੁੱਛਲ, ਭਾਈ ਮਨਬੀਰ ਸਿੰਘ ਚਹੇੜੂ, ਭਾਈ ਮਥਰਾ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ, ਭਾਈ ਅਨੋਖ ਸਿੰਘ ਬੱਬਰ, ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਜਫਰਵਾਲ, ਭਾਈ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਉਸਮਾਨਵਾਲਾ, ਜੱਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਗਿਆਨੀ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ, ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ ਆਦਿ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ, ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕਰਨ ਲਈ ਜੰਗੀ ਪੱਧਰ ‘ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸ
ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਲਈ ਹਿੰਦ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ | ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਆਰਮਡ ਫੋਰਸ ਦੇ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਜਨਰਲ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਗਿਆਨੀ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ (ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ) ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਸਦਕਾ 6 ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਏਕਤਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ, ਆਪ ਗਿਆਨੀ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਲਈ ਭਾਈ ਤਰਸੇਮ ਸਿੰਘ ਕੁਹਾੜ, ਭਾਈ ਕੰਵਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇਬਾ, ਉਰਫ਼ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰ ਸਾਥੀ ਸਨ ਤੇ ਇਕੱਠੇ ਰਹਿ ਕੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਫਰਾਰੀ
ਭਾਰਤੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ‘ਤੇ ਕਈ ਹਮਲੇ ਕੀਤੇ । ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੋਧਾ ਲਾਇਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਐਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਸਿੱਖਾਂ ਸਿਰ ਭਾਜੀ ਚਾੜ੍ਹੇਗਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਉਂਦੇ ਸਮੇਤ ਭਾਜੀ ਮੋੜੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਿਸੇ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਇਤਲਾਹ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਫੜਾਉਣ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬੜਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਆਪ ਸਿਦਕ ਵਿਚ ਅਡੋਲ ਰਹੇ । ਇਕ ਸਾਲ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਰਹੇ, ਬੀਮਾਰੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਸਨ ਤਾਂ ਇਲਾਜ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਹਸਪਤਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ । ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਪਹਿਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ।
ਇਕ ਮਹੀਨਾ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਕ ਦਿਨ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਿਆਂ ਹੀ ਇਕ ਸਾਥੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹਥਕੜੀਆਂ ਅਤੇ ਬੇੜੀਆਂ ਸਮੇਤ ਰਾਤ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਦਾ ਫਾਇਦਾ ਉਠਾ ਕੇ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਦਿਨ ਚੜ੍ਹੇ ਹਸਪਤਾਲ ਦੇ ਬੈਡ ਉੱਤੇ ਖਾੜਕੂ ਭਾਈ ਖੁਜਾਲਾ ਨੂੰ ਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਈ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੁਜਾਲਾ ਛਾਪਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਫੜ ਕੇ ਥਾਣੇ ਲੈ ਗਏ। ਕਈ ਦਿਨ ਘਰ ਦੇ ਬੂਹੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਹੀ ਰਹੇ। ਪੁਲਿਸ ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਵੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਈ।
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ
ਇਸ ਫਰਾਰੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਗਿਆਨੀ ਅਰੂੜ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਸ਼ੇਰ ਸਿੰਘ ਸ਼ੇਰ, ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਠੱਠੀਆਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਝੰਡੇ ਹੇਠ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜਨ ਲੱਗੇ। ਆਪ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿਚ ਲੈਫਟੀਨੈੰਟ ਜਨਰਲ ਥਾਪਿਆ ਗਿਆ।
ਖੁੱਡਾ ਕਾਂਡ
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਗੁਰਪੁਰਬ ‘ਤੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ‘ਤੇ 1986 ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਗੁੰਡਾ ਗਰਦਾਂ ਨੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਖੇ ਹਮਲਾ ਕੀਤਾ । ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਟਾਂ ਪੱਥਰ ਮਾਰੇ । ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੇ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਬੋਲ ਬੋਲੇ । ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਹਕੂਮਤੀ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਦਾ ਨੰਗਾ ਨਾਚ ਨੱਚਿਆ । ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਬੇਵਸ ਮੂਕ ਦਰਸ਼ਕ ਬਣ ਕੇ ਵੇਖਦੀ ਰਹੀ। ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਿੰਦੂ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੇਸ ਦਰਜ ਨਾ ਕੀਤਾ । ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਗੁਰਪੁਰਬ ‘ਤੇ ਕੱਢੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ‘ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਲੂੰਧਰੇ ਗਏ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਖੌਤੀ ਪੰਥਕ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਕਾਨੂੰਨੀ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਜੁਰਅਤ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਅਖੌਤੀ ਪੰਥਕ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਬਰਨਾਲਾ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਪ੍ਰਭੂਆਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਹ-ਕੋਹ ਕੇ ਤੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇ ਕੇ ਝੂਠੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿਚ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸੁਰਜੀਤ ਸਿਹੁੰ ਬਰਨਾਲਾ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਸਿਰਫ ਸਿੱਖਾਂ ਉਪਰ ਸਖ਼ਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨ ਸੀ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਸਭ ਕੁਝ ਮਾਫ਼ ਸੀ। ਇਸ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਵਿਰੁੱਧ ਕਿਸੇ ਨੇ ਤਾਂ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਣਾ ਹੀ ਸੀ।
ਨਵੰਬਰ 1986 ਵਿਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਦਹਿਸ਼ਤਗਰਦੀ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਤੇ ਸਬਕ ਸਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕੁਝ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਕ ਬੱਸ ਨੂੰ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖੁੱਡਾ ਪਾਸ ਘੇਰ ਲਿਆ ਤੇ ਰੋਹ ਵਿਚ ਆਏ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ 24 ਬੱਸ ਮੁਸਾਫ਼ਰ (ਹਿੰਦੂ) ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਜੱਗਬਾਣੀ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਲੈਟਰਪੈਡ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਲਈ ਸੀ ਤੇ ਹਕੀਕਤ ਵੀ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਖੁੱਡਾ ਬੱਸ ਕਾਂਡ ਦੀ ਮੰਦਭਾਗੀ ਘਟਨਾ ਦਾ ਅਸਲ ਪਿਛੋਕੜ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ‘ਤੇ ਜਨੂੰਨੀ ਹਿੰਦੂਸ਼ਾਹੀ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਹੈਂਕੜਸ਼ਾਹੀ ਕੀਤੀ ਸੀ, ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਸਿਰ ਭਾਜੀ ਚਾੜ੍ਹੇਗਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸੇ ਦੇ ਨਿਉਂਦੇ ਨੂੰ ਕਬੂਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦਾ ਐਲਾਨ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਦਾ ਖੂਨ ਵਹਾਉਣ ਵਿਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਜੇ ਕੋਈ ਹਕੂਮਤ ਜਾਂ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰੇ, ਤੇ ਜੇ ਕਿਤੇ ਫਿਰ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਕਾਬੂ ਆ ਜਾਣ ਤਾਂ ਫਿਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਮੀਡਿਆ ਪਿੱਟ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਨਿਰਦੋਸ਼ ਹਿੰਦੂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਆ ।
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਹੀ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਪਿਤਾ ਸ੍ਰ. ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਉੱਘ-ਸੁੱਘ ਹੀ ਨਹੀਂ ਨਿਕਲੀ। ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਫਿਰ ਵੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਪੰਥਕ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ।
ਗਿਰਫਤਾਰੀ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ –10 ਫਰਵਰੀ 1987
10 ਫਰਵਰੀ 1987 ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਮੁਖ਼ਬਰ ਦੀ ਸੂਹ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਤੋਂ ਓਦੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਿਹੱਥੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਤੇ ਬਦਨਾਮ ਟਾਰਚਰ ਕੇਂਦਰ ਮਾਲ ਮੰਡੀ ਵਿਖੇ ਲਿਆਂਦਾ ਗਿਆ। ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਸੁਰੇਸ਼ ਅਰੋੜਾ ਦੀ ਸਰਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਸੂਰਮੇ ਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਦੌਰ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ।
ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਅੰਦਰਲੇ ਸੂਤਰਾਂ ਤੋਂ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਉੱਪਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਜਿਹੜੇ ਤੱਥ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਨਸਨੀਖ਼ੇਜ਼ ਹਨ। ਸ੍ਰ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਦੇਵੇਂ ਹੱਥ ਗੁੱਟ ਤੋਂ ਵੱਢ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਇਹੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਅਤਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਬੰਦ ਬੰਦ ਕੱਟ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਅਫਸਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਤੋਂ ਖਿਝ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਖਿਝ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ੱਕ ਇਹੀ ਸੀ ਕਿ ਕਹਿਰੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਕੋਈ ਭੇਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੁਝ ਬਰਾਮਦਗੀ ਹੀ ਕਰਵਾਈ ਸੀ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਉਂਦੇ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਟਾਇਰ ਪਾ ਕੇ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸੇ ਰਾਤ ਥਾਣਾ ਘਰਿੰਡਾ ਦੇ ਅਧੀਨ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਸਰਾਂ ਅਮਾਨਤ ਖਾਂ ਵਿਖੇ ਲਿਜਾ ਕੇ 10 ਫਰਵਰੀ 1987 ਨੂੰ ਰਾਤ ਦੇ 9 ਵਜੇ ਝੂਠਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲਾ ਬਣਾ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਪ ਦੇ ਭਰਾ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਬਹੁਤ ਤੰਗ ਕਰਦੀ ਰਹੀ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੀ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਜੇਲ੍ਹ ਕੱਟੀ ਹੈ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ
ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਸਕੱਤਰ ਭਾਈ ਭਾਨ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ੍ਰ. ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਟੋਹੜਾ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ। ਜੱਥੇਦਾਰ ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਟੋਹੜਾ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਮੰਗੀ, ਪਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵੱਢੇ ਜਾਣ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਰ ਪੁਖ਼ਤਾ ਹੋ ਗਈ।
ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਕੌਮੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੂਝਦੇ ਹੋਏ ਆਪਾ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਗਏ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅਖੀਰੀ ਸਮੇਂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਬੁੱਚੜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵੱਢ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੋ ਹਥਾਂ ਨਾਲ ਉਹ ਆਪਣੀ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਬਣਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਅਧੀਨ ਕਈ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਸੋਧ ਚੁਕੇ ਸਨ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਨਮਿਤ ਸ੍ਰੀ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਭੋਗ ਮੰਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀਵਾਨ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਭੋਗ ਉਪਰੰਤ ਬਾਬਾ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ।
ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੁਫਾਨ
ਇਕ ਹੋਰ ਗੁਪਤ ਥਾਂ ਉਤੇ ਪਾਠ ਦੇ ਭੋਗ ਪਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇਕੱਤਰ ਹੋ ਕੇ ਵਿਛੜੇ ਖਾੜਕੂ ਜਰਨੈਲ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਭੇਟ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਸ ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਦੀ ਪੱਗ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੁਫਾਨ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹੀ ਗਈ । ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਕਾਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦਾ ਭਾਈ ਜੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੁਫਾਨ ਨੇ ਪੁਣ ਲਿਆ ਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ।
ਸਰੋਤ: ਕੌਮੀ ਪਰਵਾਨੇ (2016), ਭਾਈ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ
ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ (2016), ਭਾਈ ਮਨਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਾ
ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਰਸਾਲਾ, ਮਾਰਚ 1991
ਸਿੰਘ ਗਰਜ ਰਸਾਲਾ
