Numerous Singhs sacrificed for the Khalsa state’s establishment. Bhai Jugraj Singh Toofan, revered for his bravery, led the Sikh struggle. Toofan, meaning “Storm,” holds different connotations for the people and the Government. For the populace, Bhai Jugraj Singh Toofan symbolized a helper and a protective shield for the oppressed. However, for anti-Sikh traitors and rulers, he became a formidable force evoking fear. Toofan continued the legacy of those before him, inspiring Sikhs in their fight for freedom.
Birth and Family
Bhai Jugraj Singh Toofan, also known as Baba Toofan Singh Khalsa, was born in Cheema Khuddi, just five kilometers away from Sri Hargobindpur. His father was an ordinary farmer, and he was born on November 12, 1971, to Mata Harbans Kaur in Mahinder Singh’s house. Among five sisters, he was the only brother. His early education took place in Cheema Khuddi village, and he continued his studies at the Government High School in Sri Hargobindpur.
Gurbani lover
At six years old, he received Amrit Daat and began performing Gurbani and Kirtan. His love for Gurbani started early in his life. He excelled in reciting Gurbani so much that whenever a pathi Singh made a mistake while reading, he would step in, reciting flawlessly for hours and guiding them on the correct pronunciation. Due to this, everyone affectionately referred to him as ‘Baba ji’.
Enthusiast of weapons
Bhai Jugraj Singh’s strong dedication to Sikhi and his enthusiasm for weapons was apparent from an early age. Around 1980-81, at just 9 or 10 years old, he persistently urged his family to buy him an air gun, costing 550 rupees, even sacrificing meals for it. Once he acquired the toy gun, he used it first on a chicken as a target. His precision was remarkable, aiming accurately at birds perched on guava trees or electric wires. He would set targets by making small pencil marks on paper and then aiming at those marks.
June 1984
At the age of 13, Baba Jugraj Singh Ji witnessed the devastating attack on the Akal Takht by Indira Gandhi’s armed forces in 1984. This tragic event posed a severe challenge to the dignity and existence of the Sikh community. Bhai Sahib was deeply affected, and whenever the army convoy passed nearby, he would become agitated, urging his family”Give me the gun, we have to kill these goons who have demolished our Darbar Sahib”. It was challenging for his family to restrain him during those emotional moments.
Kesari turban
After the June 1984 attack, Bhai Sahib began wearing a Kesari (Yellow) turban. He was studying in the ninth grade at Hargobindpur High School when a senior education official visited the school one day. Despite the headmaster’s order to change his turban, Bhai Sahib refused. As a consequence, he was expelled from the school premises. Yet, he remained outside the gate to demonstrate that Sikhs with saffron turbans studied there. Consequently, Baba Ji had to leave the school, and he completed his tenth grade in 1986 through a private school in Udhanwal. He promptly joined the service of the Panth after passing the exam.
Arrest & Escape
In April 1986, towards the end of his 10th-grade exams, Bhai Jugraj Singh was eating melons in a field in Muradpur village when the CRP (Central Reserve Police) apprehended him without cause and forcibly took him in their jeep. They brutally beat him without any justification, nearly killing him. Despite being in critical condition, when taken to the Hargobind police station, officers there refused to admit the severely injured young boy. A medical examination revealed 29 injuries on Bhai Sahib’s body. He was then taken to a torture center in Amritsar, where they also declined to admit him. Eventually, he was admitted to Gurdaspur Jail for three months before being transferred to Sangrur Jail. At that time, he was around 15 years old. After spending around 7 to 8 months in Sangrur Jail, he was sent to the juvenile section of Hoshiarpur Jail.
During his time in jail, Bhai Jugraj Singh met numerous Kharku Singhs who were imprisoned under false charges or the NSA (National Security Act) by the Government. He gained a deeper understanding of Punjab’s issues and Sikh concerns from these senior Singhs. Despite advice from fellow inmates, including Jail Singhs, who highlighted his responsibility as the only brother to five sisters, Bhai Sahib was resolute about sacrificing himself for the Sikh Panth during this challenging time.
As April 1987 approached, at the age of fifteen and a half, he escaped from prison. Jugraj Singh transformed into Toofan Singh, symbolizing a storm that shook the Punjab and Indian governments to their core.
Taking Part in Movement
In April 1987, Bhai Jugraj Singh escaped from Hoshiarpur Jail and joined General Avtar Singh Brahma’s Jatha, who led the Khalistan Liberation Force (KLF) during that period. He participated in courageous and bold actions during the Kharku struggle, earning recognition from Bhai Avtar Singh Brahma, who honored him with the title of Baba Toofan Singh Khalsa. Even after General Brahma’s martyrdom, Bhai Jugraj Singh Toofan continued his dedicated service to the Khalistan Liberation Force, alongside Bhai Gurjant Singh Budh Singh Wala.
Hindus Protector
After the martyrdom of Bhai Manjit Singh Khujala, his turban was respectfully placed on Bhai Sahib’s head. Bhai Jugraj Singh Toofan was appointed as Lieutenant General, taking a firm stance against both government and non-government groups exploiting Sikh families and posing as Sikhs.
Baba Jugraj Singh made a public announcement, urging Hindus who had left the area out of fear to return to their homes, assuring their safety under his protection. He successfully facilitated the return of villagers such as Madan Lal, Ram Lubhaya, Kundan Lal, Purushottam Lal, and Rakha Ram from Cheema village. Visiting areas like Sri Hargobindpur and Harchowal, he personally assured every Hindu of their safety and ensured their protection.
Other Endeavors
Babaji assisted girls from his area who faced troubles due to greedy in-law families. He had a tradition of financially supporting the marriages of impoverished girls. Whenever he visited someone’s home for a meal, he made it a practice to assess the household’s condition and offer financial aid for their welfare.
Bhai Jugraj Singh Toofan took various actions against robbers, exploiters, and wrongdoers in the area, but specific details of these actions are as follows:
- Hari Singh Khujala, a notorious robber, was eliminated.
- Balwinder Singh Billa, the looter of Marhi Panuan, faced punishment at Sri Hargobindpur.
- Punishment was meted out to Kala Mazhbi of Dhariwal Sohiyan.
- Dr. Veer Singh from village Cheema Khuddi, involved in extorting money through fake letters in the name of the Kharku organization, faced consequences.
- Numerous robbers from Bhattiwal and Sakhowal were punished.
- Six black cats were eliminated while attempting to snatch Rs 25,000 from Surjit Singh Kaul of Dand Manesh.
- Stolen scooters, tape recorders, etc., were returned to the doctor in Mathola from the robbers in Dhariwal Sohiyan.
- The stolen scooter of Gurdeep Singh Vakil Bulpur was recovered from the robbers.
- Baba Ji intervened to release Karnail Singh Mehta’s land, which was put up for loan to arrange a demanded ransom amount, preventing the payment.
- Rs 3,200 looted from Shiv Singh of Cheema Khudi was recovered and returned.
- Baba Ji saved Bakshish Singh and Kuldeep Singh of Cheema Khuddi from robbers who intended to take one lakh rupees from them.
- Gold and Rs 1,000 stolen from Patwari Charan Singh of Cheeman Khuddi were returned by the robbers.
- After punishing the robbers in Buttar near Mehta village, Rs 50,000 was recovered.
- The robbers from Gagowal village were punished, and bicycles were returned to their rightful owners.
- Four Mazhabi looters of Langhianwali were apprehended, and upon being granted bail, they attempted to harm the complainant. Baba Ji took action against all four at Gaggar Bhana Nakhasu.
- Dharam Singh Qawali, Kulwant Singh Lil Kalan, Maan Singh Nanowal, Maan Singh Bahuria, and others were protected from robbers.
- Additionally, Mohinder Singh and Joginder Singh Majhabi of Kajampur, involved in harassing girls, along with Manjit Singh Tatla and Pamma-Tugalwal, both robbers and Shinda Dukki, a government informant, faced punishment.
The locals strongly believed that Baba Jugraj Singh never intentionally harmed innocent individuals. In cases where someone, including a policeman, was accidentally harmed or killed, Baba Ji would personally visit their family to seek forgiveness and often offered compensation. However, according to police records, they claimed that around 70 police officers, border security forces, home guards, and approximately 130 civilians were killed by him.
SSP Gobind Ram’s brutalities
Under the leadership of Bhai Jugraj Singh Toofan, his Kharku Singhs engaged in intense confrontations with security forces. They carried out guerrilla attacks on authorities alongside Bhai Sahib and his fellow Singhs. SSP Gobind Ram, the Chief of Police in District Batala, resorted to brutal tactics, beating District Gurdaspur’s Panchayat members with belts to locate Jugraj Singh. As Gobind Ram oppressed the people, their sympathy grew for Bhai Jugraj Singh Toofan. Gobind Ram declared his relentless pursuit of Jugraj, vowing not to let him stay in his territory even if he survived. He said you villagers hiding Jugraj Singh in your homes, you people…….***. Frustrated with Gobind Ram’s tyranny, many village Panchayats resigned from the governance of Punjab.
Gobind Ram (SSP Batala) targeted Panthic Committee member Bhai Mahal Singh’s wife, Gurmeet Kaur, and Bhai Kulwant Singh’s wife, Bibi Gurdev Kaur, subjecting them to ruthless torture to extract information about their husbands. Gobind Ram beat them very badly. he became famous for urinating into a pot and saying to a Sikh woman prisoner, “You have drunk the Amrit of (Guru) Gobind Singh, now drink the amit of Gobind Ram”. He also forced Sikh women to consume cow dung by force. Professor Darshan Singh, a former Jathedar of Sri Akal Takht Sahib, had to raise his voice against the inhumane treatment of these women.
Assassination of Gobind Ram and his son
In the end, under the leadership of warrior Bhai Jugraj Singh Toofan, the Singhs orchestrated a bombing inside the government office located within the security fort. Witnessing public outrage, the Punjab government transferred Gobind Ram to the headquarters compound of the 75th battalion of the Punjab Armed Police in Jalandhar on September 10, 1989.
Three days later, on September 13, 1989, Kharkus assassinated Gobind Ram’s 18-year-old son, Rajan Bains, who was present during his father’s actions against Sikh women at the Police Station.
Bhai Jugraaj Singh Toofan successfully planted a bomb within Gobind Ram’s high-security PAP headquarters. The bomb was concealed in his room’s water air cooler. On January 10, 1990, at 12:12 p.m., the explosion occurred inside his office, resulting in the destruction of the office and adjoining rooms. Around 12-13 employees, including Gobind Ram, lost their lives in the blast. Bhai Jugraj Singh Toofan claimed responsibility for this Kharku action. Gobind Ram’s existence came to an abrupt end, and due to the severity of the blast, there was no ground left for his last rites; officials had to sweep him off the floor with a broom. His legacy of atrocities remained behind, while the Sikh community remembers Bhai Jugraj Singh with profound respect.
After Gobind Ram’s assassination
After the assassination of Gobind Ram, the police intensified their efforts to eliminate Bhai Jugraj Singh Toofan. They deployed their staff as Black cats (covert agents), equipped them with weapons, and infiltrated them into Bhai Toofan’s Kharku groups, seeking any opportunity to eliminate him. However, directly arresting Bhai Jugraj Singh was a formidable challenge beyond the capability of the police administration and security forces.
Bhai Jugraj Singh Toofan believed that confining himself to issuing mere statements was a betrayal to the Sikh struggle. He applied the teachings and practices of the martyred Kharku general, Bhai Labh Singh, during his days of martyrdom. Found in General Labh Singh’s pocket at the time of his martyrdom was a document suggesting that the community’s force should align with the Sikh struggle. It stressed the necessity to cease murders of Sikh families under the guise of being a police informant, and to abandon extortion and personal affairs. Prominent warriors like Bhai Bhupinder Singh Bhinda Kamoke, Bhai Kashmir Singh Maulvi (Lidhar), Bhai Bikramjit Singh Kamoke, Bhai Kanwarjit Singh Sultanwind, Bhai Nirmal Singh Mian Wind, and Bhai Jugraj Singh Toofan strictly adhered to General Labh Singh’s principle in their respective areas. The people found solace under their protection and sheltered these Singhs in their hearts and hideouts in their homes.
Anand Karaj
Before Bhai Sahib’s martyrdom, he entered into an Anand Karaj with Bibi Ranjit Kaur Sandhu, with whom he had a daughter named Simarjit Kaur. Bibi Ranjit Kaur Sandhu, a former national basketball player during her school days, became influenced by the Kharku movement and joined the armed struggle. The Kharku Singhs facilitated her marriage to Bhai Jugraj Singh in the presence of the Guru Granth Sahib. Following Bhai Toofan’s martyrdom, Bibi Ranjit Kaur tirelessly sought out those who informed the police about Bhai Jugraj Singh’s whereabouts, leading to his betrayal and martyrdom. Tragically, soon after Bhai Sahib’s martyrdom, Bibi Ranjit Kaur also met the same fate.
Last Days of Bhai Jugraj Singh Toofan
In Bhai Jugraj Singh Toofan’s final days, significant raids targeted potential hideouts. His fellow Singhs and local residents advised him, “Babaji, consider leaving this area for a while until things settle.” In response, Bhai Jugraj Singh expressed, “People can try to evade others out of fear, but escaping death is impossible. No matter where we hide, death is certain. It’s predetermined by God. It arrives when our last breath is due. Therefore, if I am alive, I will be among my people. Even in death, I’ll be amidst them. Whether martyrdom comes today or tomorrow, I have no worries. Achieving victory or martyrdom is my ultimate aspiration.”
Shaheedi –8 April 1990
On April 7, 1990, Bhai Jugraj Singh Toofan and his companions encountered security forces, including the BSF and Punjab Police, outside Samra village. Despite the confrontation, all the Singhs managed to break the siege and escape unharmed. However, the following day, on April 8, at 3:30 am, early morning Bhai Jugraj Singh Toofan, along with four fellow Singhs – Bhai Bakshish Singh Shira, Bhai Baljit Singh, Bhai Piyara Singh, and another Singh, sought refuge in a farmhouse in the village of Madi Buchian.
Upon reaching the farmhouse hideout, Bhai Jugraj Singh requested essential food items like salt, rice, and curd, citing illness preventing him from consuming regular meals. The family kindly provided tea to the other Singhs and prepared salted rice along with curd for Bhai Jugraj Singh. After their meal, all the Singhs fell into a deep sleep as their bodies were exhausted from the long journey and escape from the besieged Samra village.
As dawn broke, the surrounding farmland witnessed the quietness of slumber that enveloped the Singhs. Meanwhile, the son-in-law of the household rode his motorcycle and noticed the Punjab Police and BSF attempting to encircle the farmhouse. Quickly returning home, he woke the Singhs and alerted them about the police surrounding the premises, urging them to stand up and defend themselves.
Bhai Jugraj Singh, understanding the gravity of the situation, cautioned his fellow Singhs against firing shots to prevent the innocent family from harm. He directed them to arm themselves and prepare to confront the encircling forces outside the farmhouse. Bhai Sahib and his fellow Singhs prayed at the Guru’s feet that “True Patshah, this body is yours, take it for the nation whenever you want. We want to fight till martyrdom. We do not want to get in the hand of the enemy alive”. After their prayers, the Singhs raised the spirited Jaikara, “Bole So Nihal…..Sat Sri Akal….”
Bhai Jugraj Singh Toofan, accompanied by Bhai Bakhshish Singh and three other Singhs, tossed their weapons into the air and fired three shots. Positioned at the forefront, Bhai Jugraj Singh Toofan emerged from the house, while his fellow Singh stood behind. Bhai Jugraj Singh warned the police, stating, “If you wish to fight, come to the focal point. Many innocent lives may be lost here.” He trusted his A.K. 94 rifle for its accuracy in targeting security force personnel.
However, when he attempted to fire the A.K. 94 rifle, it failed to discharge. Upon inspection, Bhai Jugraj Singh noticed the rifle’s firing pin was missing, a successful enemy maneuver. Bhai Jugraj Singh instructed, “Singho, take the frontline and escape the siege. Whoever can, leave. The home guard turned out to be a traitor. He left to get my medicine, promising to return with fruits for my health, but never came back. He also tampered with the rifle. Singho, stay composed, resist capture by the enemy. Let’s either fight fiercely to escape or embrace martyrdom in battle.”
Upon exiting the house, Bhai Jugraj Singh and his companions sought refuge in a sugarcane field. According to their plan, three Singhs moved in one direction, while Bhai Jugraj Singh and Bhai Bakhshish Singh went the other way, all armed with AK-47 rifles. As they advanced through the sugarcane farm, a police officer hidden behind wheat bags ambushed them, resulting in Bhai Jugraj Singh being shot in the leg, rendering him incapacitated.
The police intensified the siege, hurling hand grenades that momentarily halted their advance upon explosion. Bhai Jugraj Singh said to Bhai Bakhshish Singh, “Now I will be a martyr and you defend yourself and go out.” Bhai Bakhshish Singh said, “Baba ji, we stay together in the whole struggle, even now we will be getting out together, otherwise both of us will be martyrs together. I cannot leave you in this condition.”
Carrying the injured Bhai Toofan, Bhai Bakhshish Singh guided them to the road where they encountered a passing tractor. Bhai Bakhshish Singh took down the tractor rider and put Bhai Jugraj Singh on the seat and drove the tractor away. A large number of police were also present ahead. The speeding tractor went to the bend and got stuck in the mud. The security forces, tightening their perimeter, unleashed a volley of gunfire, martyring Bhai Jugraj Singh Toofan as he remained at the tractor’s steering wheel.
During this moment, Bhai Bakhshish Singh sustained injuries from bullets, rendering one of his arms disabled. Despite his injuries, his indomitable spirit and determination to fight remained unwavering. He disembarked from the tractor and dashed towards the fields situated behind the nearby houses, brandishing an AK-47 with just one functional hand. As he fired back, the security forces persisted in their assault. Countless bullets rained in his direction, piercing the body of this valiant warrior until he was martyred.
Both warriors fulfilled their pledge of martyrdom together, immortalizing themselves in Sikh history’s Khalistan war after their martyrdom. Confronted by thousands of heavily armed Indian troops, their stand against such overwhelming odds highlighted their unwavering resolve. While the Indian army seemed an unstoppable force, capturing these lions alive proved an impossible feat. Their aim was either victory or martyrdom, a goal they achieved.
Police Cheif statement
According to KPS Gill, Bhai Jugraj Singh Toofan ranked second in the militant hierarchy of KLF after Bhai Gurjant Singh Budh Singh Wala. The security forces celebrated the death of Bhai Jugraj Singh in a police encounter this year, noting the discovery of dangerous weapons in his possession, including an A.K. 94 assault rifle with a loaded drum magazine, AK-47 rifles, grenades, and ammunition. Allegedly wanted in over 150 murder cases, including those involving 30 BSF, Punjab Police, and Home Guard members, Jugraj Singh was accused of assassinating BSF Commandant Davinder Singh and Assistant Commandant Lachman Singh, and an ASI. The police officials mentioned an incident at 8:30 in the morning, an encounter with security forces when they attempted to stop a tractor, a shootout ensued, resulting in the deaths of Jugraj Singh and his partner Bakhshish Singh.
After martyrdom
Bhai Baljit Singh, Bhai Pyaara Singh, and another Kharku Singh managed to escape from the police encounter, while Bhai Jugraj Singh and Bakhshish Singh became martyrs in the village of Mari Buchian. The bodies of the martyred Singhs were held by the police. The news of Bhai Jugraj Singh Toofan’s martyrdom quickly spread across the area. Locals gathered at the Sri Hargobindpur police station to retrieve the bodies of their beloved Bhai Jugraj Singh Toofan and Bhai Bakhshish Singh. Batala police chief Goyal transported the bodies of the martyred Singhs in a police vehicle, stating they were being taken to Gurdaspur, but instead, they were taken to Amritsar Hospital for post-mortem examination.
Around five thousand Sikh women protested against the police in front of the Sri Hargobindpur police station. A crowd gathered in Sri Hargobindpur on tractor trolleys, causing vandalism and setting fire to roadways buses. It marked the first instance in the Sikh struggle where there was widespread anger against the government, leading to manual cremation demands. The police had to enforce a curfew in Shri Hargobindpur, yet people continued to gather outside the police station. The government, from Chandigarh to Delhi, grew concerned as Hindu people of all genders joined Sikhs in demanding the bodies of the Khalistani Kharku, a sight unseen before in the Khalistan struggle.
Funeral
Ultimately, facing the intense anger of the people, the police handed over bodies to the public. The bodies were placed on the pyre for the final rites. However, when orders arrived from higher authorities, the bodies were taken back from the cremation ground and given to the families. A gathering was held at Gurdwara Nanaksar Verka Amritsar, where thousands paid their respects to Shaheed Baba Jugraj Singh Toofan and Bhai Bakhshish Singh Sheera. A procession carried the martyred bodies from Amritsar Kotwali to Gurudwara Nanaksar Verka.
Thousands of Hindu and Sikh individuals respectfully laid flowers and garlands upon the bodies of Shaheed Baba Jugraj Singh Toofan and Shaheed Bhai Bakhshish Singh. This unprecedented scene marks the first of its kind in the history of the Khalistan movement, symbolizing a significant symbolic victory for the Khalistan struggle against the Indian government.
Martyrdom Ceremony
In honor of the martyrs, Sahib Sri Guru Granth Sahib Ji’s Akhand Paths were organized in every gurdwara, city, neighborhood, and village. In Cheema Khuddi village, a temporary shed was erected across six acres of land on the day of the main ceremony, yet over three lakh people overflowed from the space and gathered in open fields to join in prayer. The spot where the martyr fell was revered, and the landowner dedicated one and a half acres to establish a Gurdwara in the martyr’s memory.
Sikh and Hindu communities, unitedly paid homage to the warrior martyrs, offering heartfelt devotion and flowers. The entire village participated in the Guru Ka Langar. Prominent figures like Baba Thakur Singh Ji of Damdami Taksal, Simranjit Singh Mann, Bapu Joginder Singh Khalsa Rode (Father of Sant Jarnail Singh Ji Khalsa), Dhian Singh Mand MP, Bibi Rajinder Kaur Bulara MP, Bibi Bimal Kaur Khalsa MP, Sucha Singh MP, Satinderpal Singh MP, Rajdev Singh MP, and Justice Ajit Singh Bains (advocates for human rights), along with the Panj Singh Sahiban, paid floral tributes to Shaheed Baba Jugraj Singh Toofan and Bhai Bakhshish Singh.
Many Hindu leaders also joined the martyrdom event. Darshan Lal Chopra, President of Bharatiya Janata Party of Hargobindpur, expressed that Baba Jugraj Singh Toofan protected us as a shield, today we are feeling alone without this warrior. He stressed that honoring Baba Jugraj Singh is to follow his path and fulfill his unfinished mission.
Source: June84.com archive,
Information by family,
Kharku Yodhe (2016), Bhai Maninder Singh Bajja
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ
ਉਂਝ ਤਾਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਤੀ ਰ ਵਾਸਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਅਸਹਿ ਤੇ ਅਕਹਿ ਹਨ, ਜਿੰਨਾਂ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਸਿੱਖ ਜੁਝਾਰੂ ਸੇਧ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣਗੇ । ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਜੁਝਾਰੂ ਜਰਨੈਲ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਚੀਮਾ ਖੁੱਡੀ ਦਾ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉਰਫ਼ ਤੂਫ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਨੇਕਦਿਲੀ, ਬਹਾਦਰੀ, ਸੁਝ-ਬੂਝ ਤੇ ਸ਼ਰਾਫ਼ਤ ਦੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਦੰਦ-ਕਥਾਵਾਂ ਬਣ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੇ “ਤੂਫ਼ਾਨ” ਦੇ ਅਰਥ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਹੋਰ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਵਾਸਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹਨ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਲੋਕਾਈ ਦਾ ਮਦਦਗਾਰ ਬਣਿਆ, ਨਿਹੱਥੇ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਢਾਲ ਬਣਿਆ। ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਗ਼ੱਦਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿਰੋਧੀ ਹਾਕਮਾਂ ਲਈ ਭੈਅ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਬਣ ਕੇ ਵਿਚਰਿਆ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਉਰਫ਼ ਬਾਬਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦਾ ਜਨਮ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਪਿੰਡ ਚੀਮਾ ਖੁੱਡੀ ਵਿਖੇ ਸਾਧਾਰਨ ਜ਼ਿਮੀਂਦਾਰ ਪਿਤਾ ਸ. ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਹਰਬੰਸ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ 12 ਨਵੰਬਰ 1970 ਵਿਚ ਹੋਇਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਪੰਜਾਂ ਭੈਣਾਂ ਦੇ ਇਕਲੌਤੇ ਭਰਾ ਸਨ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਤਕ ਪਿੰਡ ਚੀਮਾ ਖੁੱਡੀ ਤੋਂ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਗੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਤੋਂ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਸੀਏ
ਆਪ ਨੇ 6 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਅਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨ ਲਗ ਪਏ। ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਲਗਨ ਸੀ। ਪਾਠ ਕਰਨ ਵਿਚ ਏਨੀ ਸੁੱਪਤਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਲੋਂ ਗਲਤੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਠਾ ਕੇ ਆਪ ਹੀ 4-4 ਘੰਟੇ ਸੁਧ ਪਾਠ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਤੇ ਪਾਠੀਆਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਉਚਾਰਨ ਕਰਕੇ ਦੱਸਦੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਭ ਲੋਕ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ‘ਬਾਬਾ ਜੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ੌਕੀਨ
ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਲਗਨ ਤੇ ਖਾਲਸਾਈ ਅਣਖ ਜਨਮ ਤੋਂ’ ਹੀ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਸੀ । ਸਾਲ 80-81 ਵਿਚ ਜਦੋਂ’ ਇਹ 9/10 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੀ ਜਿਦ ਕਰਕੇ ਤੇ ਅੰਨ-ਪਾਣੀ ਛੱਡ ਕੇ ਘਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਏਅਰ ਗੰਨ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਜੋ ਕਿ 550 ਰੁਪਏ ਦੀ ਮਿਲੀ ਸੀ। ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਿਸ਼ਾਨਾ 4-5 ਕਿਲੋ ਦੇ ਕੁੱਕੜ ਨੂੰ ਬਣਾਇਆ । ਨਿਸ਼ਾਨੇ- ਬਾਜ਼ ਏਨੇ ਸਨ ਕਿ ਅਮਰੂਦ ਤੇ ਬੈਠੇ ਪੰਛੀ ਦੇ ਮਿਥੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਉਤੇ ਹੀ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਲਗਦਾ । ਬਿਜਲੀ ਦੀਆਂ ਤਾਰਾਂ ਉਤੇ ਬੈਠੇ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਲਗਦੇ । ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਲੱਗਾਉਣ ਲਈ ਕਾਗਜ ਦੇ ਟਾਰਗਟ ਉਤੇ ਪੈਨਸਿਲ ਨਾਲ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਅਤੇ ਉਸ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਫੁੰਡਦੇ।
ਜੂਨ 1984
ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਨੂੰ ‘ਸੱਪਣੀ ਇੰਦਰਾ’ ਦੀ “ਸੂਰਬੀਰ ਫੌਜ’ ਨੇ 1984 ਵਿਚ ਟੈਂਕਾਂ ਤੇ ਤੋਪਾਂ ਨਾਲ ਉਡਾ ਕੇ, ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਪੈਗ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ 13 ਸਾਲ ਦੇ ਸਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖੀ ਜ਼ਜ਼ਬੇ ਨੂੰ ਏਨੀ ਸੱਟ ਵੱਜੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਫੌਜ ਆਦਿ ਦੀ ਗੋਡੀ ਨੇੜਲੀ ਸੜਕ ਤੋਂ ਲੰਘਦੀ ਤਾਂ ਆਪ ਆਪੇ ਤੋਂ’ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਤੇ ਸੜਕ ਵਲ ਨੂੰ ਭੱਜ ਤੁਰਦੇ ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਬੰਦੂਕ ਦਿਓ, ਸਾਡੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਢਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਹੈ ਤੇ ਘਰ ਵਾਲੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਫੜ ਕੇ ਰੱਖਦੇ।
ਕੇਸਰੀ ਦਸਤਾਰ
ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਜੀ ਕੇਸਰੀ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਲਗ ਪਏ । ਸੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਦੀ ਨੌਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿਚ ਪੜਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਕ ਦਿਨ ਕਿਸੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਨੇ ਆਉਣਾ ਸੀ । ਹੈਡਮਾਸਟਰ ਨੇ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਗੜੀ ਬਦਲ ਕੇ ਆ । ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਣ ਤੇ ਹੈਡਮਾਸਟਰ ਨੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਡ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਆਪ ਗੇਟ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਬੈਠ ਗਏ ਤਾਂ ਜੋ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ‘ਏਥੇ ਕੇਸਰੀ ਦਸਤਾਰਾਂ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ।’ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਕੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਉਧਨਵਾਲ ਦੇ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਸਕੂਲ ਰਾਹੀਂ 1986 ਵਿਚ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਇਮਤਿਹਾਨ ਦੇਂਦੇ ਸਾਰ ਹੀ ਪੰਥ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਜੁਟ ਗਏ।
“ਹੋਣਹਾਰ ਬਿਰਵਾਨ ਕੇ ਹੋਤ ਚਿਕਨੇ-ਚਿਕਨੇ ਪਾਤ।’
ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਅਤੇ ਫਰਾਰੀ
ਦਸਵੀਂ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਖਤਮ ਹੁੰਦੇ ਹੋ ਅਪ੍ਰੈਲ 1986 ਵਿਚ ਹੋ, ਪਿੰਡ ਮੁਰਾਦਪੁਰ ਇਕ ਖੇਤ ਵਿਚ ਖ਼ਰਬੂਜੇ ਖਾ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਫਿਰਕੂ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਨੇ ਫੜ ਲਿਆ ਤੇ ਜੀਪ ਦੇ ਪਿਛੇ ਬਨ ਕੇ ਸੁੱਟਿਆ। ਮਰਨ ਕਿਨਾਰੇ ਕਰਕੇ ਥਾਣਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਲੈ ਗਏ ਤਾਂ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਨੀਮ ਮੁਰਦਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਨਾਂਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਮੇਡੀਕਲ ਮੁਲਾਹਜ਼ਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਤੇ ਰਿਪੋਰਟ ਅਨੁਸਾਰ, ਸਰੀਰ ਉਤੇ 29 ਸੱਟਾਂ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਤਸੀਹਾ ਕੇਂਦਰ ਲੈ ਕੇ ਗਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੀ ਨਾ ਲਿਆ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਥੇ ਇਹ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਰਹੇ। ਫੋਰ ਸੰਗਰੂਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਘਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਉਮਰ ਕਰੀਬ 15 ਸਾਲ ਸੀ। 7/8 ਮਹੀਨੇ ਰਖ ਕੇ ਸੰਗਰੂਰ ਤੋਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਦੀ ਬੱਚਾ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਘੱਲ ਦਿੱਤੇ ਗਏ।
ਜੇਲ੍ਹ ਦੌਰਾਨ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਮੇਲ ਸੀਨੀਅਰ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਐਨ.ਐਸ.ਏ. ਜਾਂ ਹੋਰਨਾ ਝੂਠੇ ਕੇਸਾਂ ਤਹਿਤ ਬੰਦੀ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਪਾਸੋਂ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮਸਲਿਆਂ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਗਿਆਨ ਲਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਤੈਨੂੰ ਘਰ ਰਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੂੰ ਆਪਣੀ 5 ਭੈਣਾਂ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਭਰਾ ਹੈਂ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਆਪ ਜੀ ਉਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਇਸ ਔਖੀ ਘੜੀ ਵਿਚ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਜਨੂੰਨ ਸਵਾਰ ਸੀ। ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਸਾਢੇ ਪੰਦਰਾਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਜੇਲ੍ਹ ਤੋਂ’ ਭਗੌੜੇ ਹੈ ਗਏ ਅਤੇ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਤੁਫਾਨ ਸਿੰਘ ਤੁਫਾਨ ਬਣ ਕੇ ਐਸਾ ਤੁਫਾਨ ਲਿਆਂਦਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਅੰਨ੍ਹੀਆਂ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਕੁਦਣਾ
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਅਪ੍ਰੈਲ 1987 ਵਿਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਸਰਗਰਮ ਜਥੇਬੰਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਜਨਰਲ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੇ ਸਾਥੀ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਅਜਿਹੇ ਬਹਾਦਰੀ ਭਰੇ ਦਲੇਰਾਨਾ ਕਾਰਨਾਮੇ ਕੀਤੇ, ਜਿੰਨਾਂ ਸਦਕਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਦੇ ਉਪਨਾਮ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤਾ । ਜਨਰਲ ਬ੍ਰਹਮਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਆਪ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਿਬਰੇਸ਼ਨ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਨਾਲ ਡਿਪਟੀ ਚੀਫ ਰਹੇ।
ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਰਾਖਾ
ਭਾਈ ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪੱਗ ਆਪਦੇ ਸਿਰ ਉਤੇ ਰਖੀ ਗਈ ਸੀ । ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਕੇ. ਐਲ. ਐਫ. ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈੰਟ ਜਨਰਲ ਦਾ ਔਹਦਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ । ਆਪ ਨੇ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜਬਰੀ ਫ਼ਿਰੌਤੀਆਂ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਸਿੱਖੀ ਭੇਸ ਵਿਚ ਵਿਚਰਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਸਰਕਾਰੀ ਟੋਲਿਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਸਟੈਂਡ ਲਿਆ।
ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚੋਂ’ ਜਿਹੜੇ ਹਿੰਦੂ ਡਰ ਕਾਰਨ ਚਲੇ ਗਏ ਹਨ, ਵਾਪਸ ਆ ਜਾਣ ਤੋਂ ਉਹ ਰਾਖੀ ਦਾ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਪਿੰਡ ਚੀਮਾਂ ਦੇ ਮਦਨ ਲਾਲ, ਰਾਮ ਲੁਭਾਇਆ, ਕੁੰਦਨ ਲਾਲ, ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ ਲਾਲ ਤੇ ਰਖਾ ਰਾਮ ਨੂੰ ਆਪ ਵਾਪਸ ਲਿਆਇਆ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ – ਹਰਚੋਵਾਲ ਆਦਿ ਵਿਚ ਜਾ ਕੇ ਹਰ ਹਿੰਦੂ ਨੂੰ ਯਕੀਨ ਦਿਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰੇਗਾ । ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ ਵੀ ।
ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਹੋਰ ਸੇਵਾਵਾਂ
ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਦੀਆਂ ਉਹਨਾਂ ਲੜਕੀਆਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਵਸਾਇਆ ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਲਚੀ ਸਹੁਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੰਗ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਗਰੀਬ ਲੜਕੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਕੇ ਮਾਇਆ ਦੇਣਾ, ਬਾਬਾ ਜੀ ਦਾ ਦਸਤੂਰ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਜੱਦ ਵੀ ਕਿਸੇ ਪਰਿਵਾਰ ਘਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਛਕਣ ਜਾਂਦੇ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਲੋੜ ਅਨੁਸਾਰ ਮਾਇਆ ਦੇ ਜਾਂਦੇ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਜਿੰਨਾਂ ਲੁਟੇਰਿਆਂ, ਟਾਉਟਾ, ਪਾਪੀਆਂ ਆਦਿ ਵਿਰੋਧ ਜਿਹੜੇ ਐਕਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
- ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਖੁਜਾਲਾ ਲੁਟੇਰਾ ਸੀ, ਨੂੰ ਸੋਧਿਆ
- ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ, ਮਾੜੀ ਪੰਨੂਆਂ ਦਾ ਲੁਟੇਰਾ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਹਰਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਪਾਸ ਸੋਧਿਆ ।
- ਧਾਰੀਵਾਲ ਸੋਹੀਆਂ ਦਾ ਕਾਲਾ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਸੋਧਿਆ।
- ਚੀਮਾਂ ਖੁੱਡੀ ਦਾ ਡਾ. ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਚਿੱਠੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਲੁੱਟਦਾ ਸੀ ਤੇ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਨਾਮ ਵਰਤਦਾ ਸੀ।
- ਭੱਟੀ ਵਾਲ ਤੇ ਸਖੋਵਾਲ ਦੇ ਕਈ ਲੁਟੇਰੇ।
- 6 ਬਲੈਕ ਕੋਟਾ ਨੂੰ ਉਸ ਵੇਲੇ ਸੋਧਿਆ ਜਦੋਂ” ਉਹ ਦੰਡ ਮਨੇਸ਼ ਦੇ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੌਲ 25000 ਰੁਪਏ ਖੋਹਣ ਆਏ।
- ਧਾਰੀਵਾਲ ਸੋਹੀਆਂ ਦੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਸਕੂਟਰ, ਟੇਪ ਰਿਕਾਰਡ ਆਦਿ ਮਠੋਲਾ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਕਰਵਾਇਆ।
- ਗੁਰਦੀਪ ਸਿੰਘ ਵਕੀਲ ਬੁਲਪੁਰ ਦਾ ਸਕੂਟਰ ਵਾਪਸ ਕਰਵਾਇਆ ।
- ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੇ ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਮਹਿਤਾ ਤੋਂ ਡੇਢ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਮੰਗੇ। ਜਿਸ ਨੇ ਚਾਰ ਕਿਲੇ ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ ਰਖੀ । ਬਾਬਾ ਜੀ ਜ਼ਮੀਨ ਛੁਡਵਾਈ ਤੇ ਰਕਮ ਨਾ ਦੇਣ ਦਿੱਤੀ ।
- ਚੀਮਾਂ ਖੁੱਡੀ ਦੇ ਸ਼ਿਵ ਸਿੰਘ ਤੋਂ’ ਲੁੱਟੇ ਗਏ 3200 ਰੁਪਏ ਵਾਪਸ ਕਰਵਾਏ।
- ਚੀਮਾਂ ਖੁੱਡੀ ਦੇ ਬਖਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਦਾ ਇਕ ਲੱਖ ਰੁਪਇਆ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੇ ਬਚਾਇਆ।
- ਚੀਮਾਂ ਖੁੱਡੀ ਦੇ ਪਟਵਾਰੀ ਚਰਨ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਖੋਹਿਆ ਸੋਨਾ ਤੇ 1000 ਰੁਪਇਆ ਵਾਪਸ ਕਰਵਾਇਆ।
- ਪਿੰਡ ਬੁੱਟਰ ਮਹਿਤਾ ਵਿਚ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧਾ ਲਾ ਕੇ, 50 ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਮੁੜਵਾਏ।
- ਪਿੰਡ ਗਾਗੋਵਾਲ ਦੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧਾ ਲਾ ਕੇ ਸਾਇਕਲ ਵਾਪਸ ਕਰਵਾਏ।
- ਲੰਘਿਆਂਵਾਲੀ ਦੇ 4 ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਲੁੱਟ ਕਰਦੇ ਫੜੇ ਗਏ ਤੇ ਜ਼ਮਾਨਤ ਤੇ ਆ ਕੇ ਮੁਖ਼ਬਰ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨ ਆ ਗਏ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗਗੜਭਾਣੇ ਨਖਾਸੂ ਪਾਸ ਲਿਜਾ ਕੇ ਸੋਧਿਆ।
- ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਕਵਾਲੀ, ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਲੀਲ ਕਲਾਂ, ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਨਾਨੌਵਾਲ, ਮਾਨ ਸਿੰਘ ਬਹੁਰੀਆ ਆਦਿ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ
- ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਖ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਛੇੜਨ ਵਾਲੇ ਮਹਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਜਹਬੀ ਵਾਸੀ ਕਾਜਮਪੁਰ, ਮਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਤਤਲਾ -ਲੁਟੇਰਾ, ਪੰਮਾ -ਤੁਗਲਵਾਲ ਲੁਟੇਰਾ, ਸ਼ਿੰਦਾ ਦੁੱਕੀ (ਸਰਕਾਰੀ ਕੈਟ) ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੋਧਾ ਲਾ ਕੇ ਇਲਾਕੇ ਭਰ ਵਿਚ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ।
ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਅਟਲ ਨਿਸ਼ਚਾ ਸੀ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਸੇ ਬੇਗੁਨਾਹ ਦਾ ਕਤਲ ਨਹੀ ਕੀਤਾ ਸਗੋਂ ਜੋ ਕੋਈ ਇਤਫ਼ਾਕ ਨਾਲ ਜਾਂ ਗਲਤੀ ਨਾਲ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਾ ਵੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਉਸਦੇ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਮੁਆਫ਼ੀ ਮੰਗਦੇ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਭੇਟ ਕਰਕੇ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਿਕਾਰਡ ਵਿਚ 70 ਦੇ ਕਰੀਬ ਪੁਲਸ, ਬਾਡਰ ਸਕਿਉਰਟੀ ਫੋਰਸ ਤੇ ਹੋਮਗਾਰਡ ਆਦਿ ਅਤੇ 130 ਦੋ ਕਰੀਬ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਦੱਸਿਆ।
ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੇ ਜੁਲਮ
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪੁਰੇ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਉਸ ਦੇ ਖਾੜਕੂ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਦੇ ਨੱਕ ਵਿਚ ਦਮ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਉੱਤੇ ਗੁਰੀਲਾ ਹਮਲੇ ਜਾਰੀ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲਿਸ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ (ਐੱਸ.ਐੱਸ.ਪੀ.) ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੂੰ ਸੱਥਾਂ ‘ਚ ਲੰਮਿਆਂ ਪਾ-ਪਾ ਕੇ ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਪਟਿਆਂ ਨਾਲ ਕੁਟਵਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਫੜਾਉਂਦੇ ਨਹੀਂ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਜਿਵੇਂ-ਜਿਵੇਂ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਕੁਹਾੜਾ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਲੋਕ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੇ ਹਮਦਰਦ ਹੁੰਦੇ ਗਏ।
ਐੱਸ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਨੇ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਬਚ ਵੀ ਗਿਆ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦੇਵਾਂਗਾ। ਪਿੰਡ ਵਾਲਿਓਂ ! ਤੁਸੀਂ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰਾਂ ਵਿਚ ਲੁਕਾਉਂਦੇ ਹੋ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ…….ਹੋ। ਹਕੂਮਤ ਦੇ ਨਸ਼ੇ ਵਿਚ ਹਰਨਾਕਸ਼ ਬਣੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਨੂੰ ਮੌਤ ਤੇ ਰੱਬ ਦੋਵੇਂ ਭੁੱਲ ਗਏ ਸਨ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਕਈ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਇਤਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਗਵਰਨਰ ਨੂੰ ਅਸਤੀਫ਼ੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ।
ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ (ਐੱਸ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਬਟਾਲਾ) ਨੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਮੈਂਬਰ ਭਾਈ ਮਹਿਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਗੁਰਮੀਤ ਕੌਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਬੀਬੀ ਗੁਰਦੇਵ ਕੌਰ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅੰਨ੍ਹਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਮੇਰੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰੋ। ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਨੇ ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਕੁੱਟਦਾ ਹੋਇਆ ਇਕ ਬਾਟੇ ਵਿਚ ਆਪਣਾ ਪੇਸ਼ਾਬ ਪਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, “ਤੁਸੀਂ (ਗੁਰੂ) ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ (ਜੀ) ਦਾ ਅਮ੍ਰਿਤ ਪੀਤਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਆ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦਾ ਅਮ੍ਰਿਤ ਪਿਓ” । ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਨੇ ਧੱਕੇ ਨਾਲ ਸਿਖ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੰਹ ਵਿਚ ਗੋਹਾ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹਨਾਂ ਬੀਬੀਆਂ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਤਸ਼ੱਦਦ ਵਿਰੁੱਧ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਜੱਥੇਦਾਰ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨੀ ਪਈ।
ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਸੋਧਾ
ਆਖ਼ਰ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫ਼ਤਰ ਅੰਦਰ ਬੰਬ ਨਾਲ ਉਸ ਦੇ ਚੀਥੜੇ ਉਡਾ ਦਿੱਤੇ। ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਨੂੰ 10 ਸਤੰਬਰ 1989 ਨੂੰ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ 75 ਬਟਾਲੀਅਨ ਪੀ.ਏ.ਪੀ. ਹੈਡ ਕੁਆਰਟਰ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਬਾਅਦ 13 ਸਤੰਬਰ 1989 ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦਾ ਅੱਲੜ 18 ਸਾਲਾਂ ਮੁੰਡਾ ਰਾਜਨ ਬੈਂਸ ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਥਾਣੇ ਵਿਚ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਬੇਪਤੀ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸੀ, ਨੂੰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸੋਧਾ ਲੱਗਾਇਆ।
ਉਥੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਅਤਿ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਲੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਪੀ.ਏ.ਪੀ. ਹੈੱਡ ਕੁਆਰਟਰ ਅੰਦਰ ਹਵਾ ਵਾਲੇ ਕੂਲਰ ਵਿਚ ਬੰਬ ਫਿਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 10 ਜਨਵਰੀ 1990 ਦੇ ਦਿਨ ਦੁਪਹਿਰ ਦੇ 12 ਵਜ ਕੇ 12 ਮਿੰਟ ਉਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿਚ ਹੀ ਬੰਬ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਉਡਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਦਫ਼ਤਰ ਤੇ ਨਾਲ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵੀ ਉੱਡ ਗਏ ਤੇ 12-13 ਦੇ ਲਗਭਗ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਵੀ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੇ ਨਾਲ ਮਾਰੇ ਗਏ । ਇਸ ਖਾੜਕੂ ਕਾਰਨਾਮੇ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਲਈ।
ਅੰਤਮ ਰਸਮਾਂ ਲਈ ਮਿੱਟੀ ਵੀ ਨਾ ਰਹੀ, ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਇਕ ਪਲ ਵਿਚ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਚੀਥੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨੇ ਝਾੜੂ ਨਾਲ ਇਕੱਠਾ ਕੀਤਾ। ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਈ ਉਸ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮਾਂ ਦੀ ਦਾਸਤਾਨ । ਜਦਕਿ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਬੜੀ ਸ਼ਰਧਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਮ ਦੇ ਸੋਧੇ ਉਪਰੰਤ
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਾਂ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਇਸ ਖਾੜਕੂ ਸੂਰਮੇ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਪੱਬਾਂ ਭਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਸਮੇਤ ਆਪਣੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਬਲੈਕ ਕੈਟ ਬਣਾ ਕੇ ਭਾਈ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀਆਂ ਖਾੜਕੂ ਸਫ਼ਾਂ ਵਿਚ ਰਲਾ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਮੌਕਾ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ। ਸਿੱਧੇ ਹੱਥੀਂ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਨਾ ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ।
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਬਿਆਨਾ ਤਕ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਗ਼ੱਦਾਰੀ ਸਮਝਦਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਖਾੜਕੂ ਜਰਨੈਲ ਭਾਈ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵੇਲੇ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਭਵ ਅਤੇ ਅਮਲਾਂ ਨੂੰ ਹਕੀਕਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ। ਜਰਨੈਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਵੇਲੇ ਜੇਬ ਵਿਚੋਂ ਮਿਲੇ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇ, ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ, ਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਕਤਲਾਂ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਰੋਕਿਆ ਜਾਵੇ । ਜਬਰੀ ਫ਼ਿਰੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਨਿਜੀ ਮਾਮਲਿਆਂ ਤੋਂ ਤੌਬਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ।
ਜਰਨਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਆਪਣੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿਚ ਸਖ਼ਤੀ ਨਾਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਭੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਭਿੰਦਾ ਕੰਮੋਕੇ, ਭਾਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ ਮੌਲਵੀ (ਲਿੱਧੜ), ਭਾਈ ਬਿਕਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਕੌਮੋਕੇ, ਭਾਈ ਕੰਵਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੁਲਤਾਨਵਿੰਡ, ਭਾਈ ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਮੀਆਂ ਵਿੰਡ, ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ, ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਖਾੜਕੂ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਲੋਕਾਂ ਸੁਖ ਦਾ ਸਾਹ ਲਿਆ ਅਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘਾਂ ਲਈ ਜੰਗਲ,/ਛਿਪਣ ਗਾਹ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲਾਂ ਅੰਦਰ ਪਨਾਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ
ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਬੀਬੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਸੰਧੂ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਆਪਦੇ ਘਰ ਇਕ ਪੁਤਰੀ ਸਿਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਵੀ ਹੋਇਆ । ਬੀਬੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਸੰਧੂ ਪੜਾਈ ਸਮੇਂ ਇਕ ਨੈਸ਼ਨਲ ਬਾਸਕਟ ਬਾਲ ਪਲੇਅਰ ਰਹੇ ਸਨ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂ ਲਹਿਰ ਤੋਂ ਪਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਲਹਿਰ ਵਿਚ ਆਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਿੰਘਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਬੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਸਕਣ ਜਿੰਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕਰਵਾਈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਜਲਦ ਹੀ ਬੀਬੀ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ।
ਆਖਰੀ ਦਿਨ
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀਆਂ ਠਾਹਰਾਂ ‘ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਛਾਪੇ ਮਾਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ, ਤੁਸੀਂ ਕੁਝ ਚਿਰ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਤੋਂ ਪਾਸੇ ਹੋ ਜਾਵੋ, ਇਹ ਵੇਲਾ ਲੰਘ ਜਾਵੇ। ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਤਾਂ ਡਰ ਕੇ ਪਾਸੇ ਹੋ ਕੇ ਵੇਲਾ ਲੰਘਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬੰਦਾ ਭੱਜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਬਚ ਸਕਦਾ। ਭਾਵੇਂ ਜਿਥੇ ਮਰਜ਼ੀ ਚਲੇ ਜਾਈਏ, ਮੌਤ ਅਟੱਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਵਾਸਾਂ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ‘ਤੇ ਇਹ ਆ ਕੇ ਹੀ ਰਹਿਣੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਜੇ ਜਿਉਂਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਜੀਵਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਮਰਨਾ ਵੀ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਰਹਿ ਕੇ ਹੀ ਹੈ। ਸ਼ਹੀਦੀ ਭਾਵੇਂ ਅੱਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਕੱਲ, ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਫਤਹਿ ਜਾਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮੇਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ।
ਸ਼ਹੀਦੀ –8 ਅਪ੍ਰੈਲ 1990
7 ਅਪ੍ਰੈਲ 1990 ਨੂੰ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸਮਸਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਾਹਰ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ, ਬੀ.ਐੱਸ.ਐੱਫ਼. ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਘੇਰਾ ਤੋੜ ਕੇ ਨਿਕਲਣ ਵਿਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ। 8 ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੜਕੇ 3-30 ਵਜੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆਪਣੇ ਹੋਰ ਚਾਰ ਸਾਥੀਆਂ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਸ਼ਿਰਾ (ਮਾੜੀ ਬੁੱਚੀਆਂ), ਭਾਈ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਪਿੰਡ ਮਾੜੀ ਬੁੱਚੀਆਂ ਦੀ ਬਹਿਕ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ । ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਭਾਉ ਲੂਣ, ਚੌਲ ਤੇ ਦਹੀਂ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਬੀਮਾਰ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਪਰਸ਼ਾਦਾ ਨਹੀਂ ਛਕਦੇ। ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦੂਜੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪਿਆ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਲੂਣ ਵਾਲੇ ਚੌਲ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਦਹੀਂ ਨਾਲ ਛਕਾ ਦਿੱਤੇ । ਸਾਰੇ ਪਰਸ਼ਾਦਾ ਪਾਣੀ ਛਕ ਕੇ ਸੌਂ ਗਏ।
ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਦੂਰ-ਦੁਰੇਡੇ ਤੋਂ ਤੁਰ ਕੇ ਆਉਣਾ ਤੇ ਉਸੇ ਰਾਤ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕਰਕੇ ਘੇਰੇ ਸਮਾਸ ਪਿੰਡ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਆਉਣਾ, ਸਰੀਰ ਥੱਕੇ ਸਨ, ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਸੌਂ ਗਏ। ਚਿੱਟਾ ਦਿਨ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ, ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਅਜੇ ਸੁੱਤੇ ਸਨ। ਬਾਹਰ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿਕ ਸੀ। ਉਸ ਘਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜਵਾਈ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਮੋਟਰ-ਸਾਈਕਲ ਸਟਾਰਟ ਕਰ ਕੇ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਿਆ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਬੀ.ਐੱਸ.ਐੱਫ਼. ਦਾ ਬਹਿਕ ਨੂੰ ਘੇਰਾ ਪਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪ੍ਰਾਹੁਣਾ ਪੁਲਿਸ ਵੇਖ ਕੇ ਵਾਪਸ ਘਰ ਪਰਤ ਆਇਆ ਤੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ, ਬਹਿਕ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਹੈ । ਉੱਠੋ ਤੇ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕਰ ਲਵੋ ।
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਸਾਥੀ ਸਿੰਘੋ, ਘੇਰਾ ਵਾਕਿਆ ਸਖ਼ਤ ਹੈ। ਪਰ ਆਪਾਂ ਬਹਿਕ ਵਿਚੋਂ ਗੋਲੀ ਨਹੀਂ ਚਲਾਉਣੀ, ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਬੇਦੋਸ਼ਾ ਮਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ । ਹਥਿਆਰ ਸੰਭਾਲੋ ਤੇ ਬਹਿਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕਰੋ । ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਵਿਚ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ “ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਇਹ ਦੇਹ ਤੇਰੀ ਅਮਾਨਤ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਚਾਹੋ ਕੌਮ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਲਵੋ । ਮੈਦਾਨ-ਏ-ਜੰਗ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਕਰਵਾਇਓ । ਜਿਉਂਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾ ਆਉਣ ਦੇਣਾ।” ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਬੋਲੇ ਸੋ ਨਿਹਾਲ, ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦਾ ਜੈਕਾਰਾ ਗਜਾ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਤੇ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਹਵਾ ਵਿਚ ਉੱਚੇ ਉਤਾਂਹ ਸੁੱਟ ਕੇ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਬੋਚੇ। ਅੱਗੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਤੇ ਪਿੱਛੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਬਹਿਕ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੇ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਓ, ਜੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫੋਲਕ ਪੁਆਇੰਟ ਵੱਲ ਆ ਜਾਉ, ਇਥੇ ਕਈ ਬੇਦੋਸ਼ੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹਿਣਗੀਆਂ । ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਥਿਆਰ ਏ. ਕੇ. 94 ਰਾਈਫ਼ਲ ਉੱਤੇ ਬੜਾ ਭਰੋਸਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੇ ਫ਼ਾਇਰ ਅੱਗੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸ ਦੇ ਜਵਾਨ ਪਾਸਾ ਵੱਟਣ ਵਿਚ ਹੀ ਭਲਾ ਸਮਝਦੇ ਸਨ।
ਜਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ, ਜੋ ਘੇਰਾ ਪਾਈ ਬੈਠੀਆਂ ਸਨ, ਉਪਰ ਏ.ਕੇ. 94 ਰਾਈਫਲ ਦਾ ਫ਼ਾਇਰ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਗੋਲੀ ਨਾ ਚਲੀ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਜਦੋਂ ਹਥਿਆਰ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਚੋਂ ਪਿੰਨ ਗ਼ਾਇਬ ਸੀ। ਦੁਸ਼ਮਣ ਚਾਲ ਚਲਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸਿੰਘੋ, ਨਿਖੜ ਕੇ ਮੋਰਚੇ ਮੱਲ ਲਵੋ ਅਤੇ ਜਿਸ ਸਿੰਘ ਤੋਂ ਘੇਰਾ ਤੋੜ ਕੇ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨਿਕਲ ਜਾਉ। ਹੋਮਗਾਰਡ ਵਾਲਾ ਗ਼ੱਦਾਰ ਨਿਕਲਿਆ ਜੇ, ਜਿਹੜਾ ਮੇਰੀ ਦਵਾਈ ਲੈਣ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ ਮੈਂ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਫਲ ਲਈ ਆਵਾਂਗਾ। ਉਹ ਮੁੜਿਆ ਨਹੀਂ, ਰਾਈਫ਼ਲ ਦੀ ਪਿੰਨ ਕੱਢਣ ਦੀ ਕਰਤੂਤ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਹੈ। ਸਿੰਘੋ, ਘਬਰਾਉਣਾ ਨਹੀਂ, ਜਿਉਂਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ । ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਲੋਹੇ ਦੇ ਚਣੇ ਚਬਾਓ ਤੇ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪਾਓ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਚ ਕੇ ਨਿਕਲਿਆ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਸਿੰਘ ਨਿਕਲ ਜਾਵੇ।
ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸਾਥੀ ਕਮਾਦ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਦੀ ਹੋ ਤੁਰੇ। ਰਣਨੀਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਤਿੰਨ ਸਿੰਘ ਇਕ ਪਾਸੇ ਨੂੰ ਤੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਇਕ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰੇ। ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਕੋਲ ਏ. ਕੇ. 47 ਰਾਈਫ਼ਲਾਂ ਸਨ। ਕਮਾਦ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਅੱਗੇ ਵੱਧੇ ਤਾਂ ਵੱਢੀ ਕਣਕ ਦੀਆਂ ਬੰਨਿਆਂ ਭਰੀਆਂ ਪੰਡਾਂ ਦੇ ਓਹਲੇ ਲੁਕੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਈਆਂ। ਗੋਲੀ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਲੱਤ ਵਿਚ ਵੱਜੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਲੱਤ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਗਈ ।
ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਘੇਰਾ ਤੰਗ ਕਰੀ ਆਉਂਦੇ ਸਨ। ਹੱਥ-ਗੋਲੇ ਸੁੱਟੇ, ਜਿੰਨਾਂ ਦੇ ਫਟਣ ‘ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਅੱਗੇ ਵਧਣੋਂ ਰੁਕ ਗਏ। ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਮੈਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਵਾਂਗਾ ਤੇ ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਬਚਾਅ ਕਰ ਕੇ ਨਿਕਲ ਜਾਹ।” ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬਾਬਾ ਜੀ, ‘ਕੱਠੇ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਹੁਣ ਵੀ ‘ਕੱਠੇ ਹੀ ਰਹਾਂਗੇ, ਜੇ ਨਿਕਲੇ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਨਿਕਲਾਂਗੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ‘ਕੱਠੇ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਵਾਂਗੇ। ਮੈਂ ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਛੱਡ ਕੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ।”’
ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਜਖਮੀਂ ਭਾਈ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਸੜਕ ‘ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਗਿਆ। ਅੱਗੇ ਟਰੈਕਟਰ ਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੇ ਟਰੈਕਟਰ ਸਵਾਰ ਨੂੰ ਉਤਾਰ ਕੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੀਟ ‘ਤੇ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ਭਜਾ ਲਿਆ। ਅੱਗੇ ਵੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਸੀ। ਤੇਜ਼ ਰਫਤਾਰ ਟਰੈਕਟਰ ਮੋੜ ‘ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਰੁੜੀ ਵਿਚ ਫਸ ਗਿਆ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਘੇਰਾ ਤੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ ਤੇ ਟਰੈਕਟਰ ‘ਤੇ ਬਰਸਟ ਮਾਰਿਆ ਜੋ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲੱਗਾ ਤੇ ਉਹ ਟਰੈਕਟਰ ਦੇ ਸਟੇਅਰਿੰਗ ‘ਤੇ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਇਸ ਵੇਲੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਲੱਗਣ ਨਾਲ ਫੱਟੜ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਇਕ ਬਾਂਹ ਨਕਾਰਾ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਪਰ ਸੁਰਮੇ ਦਾ ਦਿਲ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ ਇਰਾਦਾ ਸੀ। ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਟਰੈਕਟਰ ਤੋਂ ਉਤਰ ਕੇ ਦੌੜ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਮਕਾਨਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਖੇਤਾਂ ਵੱਲ ਚਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਕ ਹੱਥ ਨਾਲ ਏ.ਕੇ. 47 ਨਾਲ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸ ਦੀਆਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੇਧ ਨੂੰ ਆ ਰਹੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਹਾਦਰ ਯੋਧੇ ਦਾ ਸਰੀਰ ਛਲਣੀ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ।
ਦੋਵੇਂ ਸੁਰਮੇ ਇਕੱਠੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਪੂਰਾ ਕਰ ਗਏ । ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਆਹਲਾ ਕਿਸਮ ਦੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਨਾਲ ਦੋਵੇਂ ਸੂਰਮੇ ਜੂਝਦੇ ਰਹੇ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਕੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿਚ ਅਮਰ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਟਿੱਡੀ ਦਲ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਆਖ਼ਰ ਦੋ ਸਿੰਘ ਉਹ ਵੀ ਇਕ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰ, ਕਿੰਨਾ ਕੇ ਚਿਰ ਅੜਦੇ ? ਪਰ ਜਿਉਂਦੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਫੜਨਾ ਕਿਸੇ ਮਾਈ ਦੇ ਲਾਲ ਦੇ ਵੱਸ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਿੰਘ ਦਾ ਫਤਹਿ ਜਾਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਸੀ, ਉਹ ਪੂਰਾ ਕਰ ਗਏ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ ਕੇ.ਪੀ.ਐੱਸ. ਗਿੱਲ ਦਾ ਬਿਆਨ
ਕੇ.ਪੀ.ਐੱਸ. ਗਿੱਲ, ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਪੰਜਾਬ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ, ਭਾਈ ਗੁਰਜੰਟ ਸਿੰਘ ਬੁੱਧ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਤੋਂ ਖਾੜਕੂ ਸਫ਼ਾਂ ਵਿਚ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਸਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਪਰਾਪਤੀ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹਥਿਆਰ ਮਿਲੇ ਹਨ, ਜਿੰਨਾਂ ਵਿਚ ਏ. ਕੇ. 94 ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫ਼ਲ ਮਿਲੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਉਪਰ ਡਰੰਮ ਮੈਗ਼ਜ਼ੀਨ ਫਿਟ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਵਿਚ 100 ਗੋਲੀਆਂ ਭਰੀਆਂ ਜਾਦੀਆਂ ਸਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਏ.ਕੇ. 47 ਰਾਈਫ਼ਲਾਂ, 2 ਮਾਊਜ਼ਰ, 1 ਦਰਜਨ ਹੱਥ ਗੋਲੇ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿਚ ਗੋਲੀ ਸਿੱਕਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਇਕ ਏ.ਕੇ. 47 ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫ਼ਲ ਵਿਚ 1 ਮਿੰਨੀ ਰਾਕਟ ਲਾਂਚਰ ਅਤੇ ਇਕ ਟੈਲੀਸਕੋਪਿਕ ਯੰਤਰ ਫਿਟ ਸੀ।
ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਕੇ.ਪੀ.ਐੱਸ. ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬਟਾਲਾ ਦੇ ਐੱਸ.ਐੱਸ.ਪੀ. ਗੋਇਲ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ 30 ਬੀ.ਐੱਸ.ਐੱਫ਼., ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ, ਹੋਮਗਾਰਡ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ਸਣੇ 150 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਤਲ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸੀ। ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੀ.ਐੱਸ.ਐੱਫ਼. ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਅਸਿਸਟੈਂਟ ਕਮਾਂਡੈਂਟ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇਕ ਏ.ਐੱਸ.ਆਈ. ਨੂੰ ਵੀ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਵੇਰੇ 8-30 ਵਜੇ ਜਦੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਇਕ ਟਰੈਕਟਰ ਰੋਕਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ‘ਤੇ ਸਵਾਰ ਦੋ ਦਹਿਸ਼ਤਪਸੰਦਾਂ ਨੇ ਰੁਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸੁਰੱਖਿਆ ਫੋਰਸਾਂ ਦੇ ਜਵਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ‘ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਨੇ ਵੀ ਜਵਾਬੀ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ ਤੇ ਦੋਹਾਂ ਪਾਸਿਆਂ ਤੋਂ ਇਕ ਘੰਟੇ ਤਕ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੋਵੇਂ ਮਾਰੇ ਗਏ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ
ਪਿੰਡ ਮਾੜੀ ਬੁੱਚੀਆਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚੋਂ ਭਾਈ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਇਕ ਹੋਰ ਖਾੜਕੂ ਬਚ ਨਿਕਲਣ ਵਿਚ ਸਫ਼ਲ ਹੋ ਗਏ, ਉਹ ਪਿੰਡਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦੇ ਗਏ ਕਿ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਰਾ (ਪਿੰਡ ਮਾੜੀ ਬੁੱਚੀਆਂ) ਵਿਚ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਬੀ.ਐੱਸ.ਐੱਫ਼. ਨਾਲ ਹੋਏ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ । ਪੁਲਿਸ ਤੋਂ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇਹਾਂ ਖੋਹ ਲਈਆਂ ਜਾਣ ।
ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਗਈ। ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਭਾਈ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੀਰ ਲੈਣ ਲਈ ਵਹੀਰਾਂ ਘਤ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਥਾਣੇ ਅੱਗੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਬਟਾਲਾ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਮੁਖੀ ਗੋਇਲ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੁਲਿਸ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇਹ ਕਹਿ ਗਿਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਲੈ ਕੇ ਚਲੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਪੋਸਟ ਮਾਰਟਮ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਹਸਪਤਾਲ ਲੈ ਗਏ।
ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਥਾਣਾ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਸਿਆਪਾ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹਜੂਮ ਟਰੈਕਟਰਾਂ ਟਰਾਲੀਆਂ ‘ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਵਿਚ ਇਕੱਠਾ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੀਆਂ ਬੱਸਾਂ ਨੂੰ ਭੰਨਿਆ ਤੋੜਿਆ ਤੇ ਅੱਗ ਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਹੱਥੀਂ ਸਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅੰਦਰ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਹ ਦਾ ਤੂਫ਼ਾਨ ਆ ਗਿਆ। ਪੁਲਿਸ ਪ੍ਰਸ਼ਾਸਨ ਨੂੰ ਸੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਵਿਚ ਕਰਫ਼ਿਊ ਲਾਉਣਾ ਪਿਆ, ਪਰ ਲੋਕ ਥਾਣੇ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਜੁੜ ਰਹੇ ਸਨ। ਆਖ਼ਰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਤਕ ਹਕੂਮਤ ਚਿੰਤਤ ਸੀ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨੀ ਖਾੜਕੂ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਮਰਦ ਤੇ ਔਰਤਾਂ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਸਨ । ਇਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਆਇਆ ਸੀ।
ਅੰਤਿਮ ਸੰਸਕਾਰ
ਆਖ਼ਰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੋਹ ਦੇ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅੱਗੇ ਪੁਲਿਸ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦੇਣੀਆਂ ਪਈਆਂ। ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਕਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਚਿਖਾ ਲੱਕੜਾਂ ਉਪਰ ਰੱਖ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਐਨ ਉਸ ਮੌਕੇ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਹੁਕਮ ਆ ਜਾਣ ‘ਤੇ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਘਾਟ ਤੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਗੱਡੀ ਵਿਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਅਤੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਸ਼ੀਰਾ ਦੇ ਅੰਤਮ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਗਏ । ਜਲੂਸ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇਹਾਂ ਨੂੰ ਥਾਣਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੋਤਵਾਲੀ ਤੋਂ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਨਾਨਕਸਰ ਵੇਰਕਾ ਵਿਖੇ ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ।
ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ, ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਬਸਤਰ ਅਤੇ ਫੁੱਲਾਂ ਦੇ ਹਾਰ ਚੜ੍ਹਾਏ। ਇਹ ਅਲੌਕਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਲਹਿਰ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਆਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਦੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹਕੂਮਤ ਉਪਰ ਪਹਿਲੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਜਿੱਤ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੇਗੀ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ
ਦੋਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਵਿਚ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅਖੰਡ ਪਾਠਾਂ ਦੇ ਭੋਗ ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ, ਸ਼ਹਿਰ, ਮੁਹੱਲੇ, ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਪਾਏ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਚੀਮਾ ਖੁੱਡੀ ਵਿਚ ਜਿਸ ਦਿਨ, ਇਸ ਸੂਰਬੀਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਮੁੱਖ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਦਾ ਭੋਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਛੇ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਪੰਡਾਲ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਤੋਂ ਉਪਰ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਅੱਪੜੀ ਸੰਗਤ, ਇਸ ਪੰਡਾਲ ਵਿਚ ਸਮਾ ਨਾ ਸਕੀ ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੈਦਾਨ ਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਅਰਦਾਸ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਜਿਸ ਥਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਖੂਨ ਡੁੱਲ੍ਹਦਾ ਰਿਹਾ, ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਪਵਿਤਰ ਸਮਝ ਕੇ ਥਾਂਵਾਂ ਨੂੰ ਸੁਰਖਿਅਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਜਿਸ ਥਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਾਮ ਪੀਤਾ, ਖੇਤ ਦੇ ਮਾਲਕ ਨੇ ਸ਼ਰਧਾ ਵਜੋ’, ਸ਼ਹੀਦ ਲਈ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਡੇਢ ਕਿੱਲਾ ਜ਼ਮੀਨ ਅਰਪਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।
ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਸਿੱਖ-ਹਿੰਦੂ, ਮਰਦਾਂ-ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਸਮੂਹ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹਰਮਨ ਪਿਆਰੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸ਼ਹੀਦ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕੀਤੇ । ਸਮੂਹ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਕਾ ਲੰਗਰ ਅਤੁੱਟ ਵਰਤਿਆ। ਸਮਾਗਮ ਉਤੇ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਥੇ ਸਮੇਤ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰੀ, ਸ. ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ, ਬਾਪੂ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰੋਡੇ (ਪਿਤਾ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖ਼ਾਲਸਾ), ਸ. ਧਿਆਨ ਸਿੰਘ ਮੰਡ ਐੱਮ.ਪੀ., ਬੀਬੀ ਰਾਜਿੰਦਰ ਕੌਰ ਬੁਲਾਰਾ ਐੱਮ.ਪੀ., ਬੀਬੀ ਬਿਮਲ ਕੌਰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਐੱਮ.ਪੀ., ਬਾਪੂ ਸੁੱਚਾ ਸਿੰਘ ਐੱਮ.ਪੀ., ਸ. ਸਤਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਐੱਮ.ਪੀ., ਸ. ਰਾਜਦੇਵ ਸਿੰਘ ਐੱਮ.ਪੀ., ਜਸਟਿਸ ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਬੈਂਸ, ਮਨੁੱਖੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਰਾਖੇ, ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਤੇ ਭਾਈ ਬਖ਼ਸ਼ੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ।
ਇਸ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਹਿੰਦੂ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦਪੁਰ ਦੇ ਭਾਰਤੀ ਜਨਤਾ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਪਰਧਾਨ ਦਰਸ਼ਨ ਲਾਲ ਚੋਪੜਾ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮਾਗਮ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਤੂਫ਼ਾਨ ਨੇ ਸਾਡੀ ਢਾਲ ਬਣ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਕੀਤੀ, ਅੱਜ ਇਸ ਸੁਰਮੇ ਦੇ ਬਾਝੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ-ਆਪ ਨੂੰ ਇਕੱਲੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ । ਬਾਬਾ ਜ਼ੁਗਰਾਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾਂਜਲੀ ਇਹੋ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨਕਸ਼ੇ-ਕਦਮਾਂ ਉੱਤੇ ਚਲ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਅਧੂਰੇ ਕਾਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰੀਏ।
ਸਰੋਤ: June84.com ਆਰਕਾਈਵ,
ਪਰਿਵਾਰ ਵਲੋਂ ਮਿਲੀ ਜਾਣਕਾਰੀ,
ਖਾੜਕੂ ਯੋਧੇ (2016), ਭਾਈ ਮਨਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਾ
