Shaheed Bhai Karaj Singh Thande made a significant contribution among the courageous Singhs who fought for the dignity of Sikhs and the establishment of the Khalsa state. Unfortunately, despite his contributions, he has been overlooked by historians and the circumstances of that time. During Operation Black Thunder on May 15, 1988, within the premises of Sri Harmandir Sahib, he valiantly fought against the Indian government. He echoed Gurbani’s verse “Kabeer Muhi Maranae Kaa Chaao Hai Maro Ta Har Kai Dhuaar ||” embracing martyrdom while adhering to its essence.
Birth and Early Life
Shaheed Bhai Karj Singh Thande was born to Sardar Makhan Singh and (Shaheed) Mata Balbir Kaur in 1959 in Thande village, situated 4 km west of the district Amritsar. He was one of five siblings: Harbhajan Singh, Joginder Singh, Balwinder Singh, sister Harbhajan Kaur, and Bhai Karj Singh (Pehalwan), the youngest among them. His early education until the fifth standard was in Thande village school, and he completed his studies up to the tenth standard at the government high school in Fatehpur in 1976. Bhai Karj Singh exhibited physical strength from a young age and excelled in various sports, earning several accolades, particularly in kabaddi and wrestling. He was widely known as “Pehalwan” due to his prowess in these physical games.
Anand Karaj
Bhai Karaj Singh Thande entered into an Anand Karaj with Bibi Surjit Kaur from a devout Gursikh family residing in the nearby village of Guru Ki Wadali. They were blessed with two sons, Daler Singh and Surinder Singh. Inspired by the valorous acts of Shaheed Surinder Singh Sodhi, Bhai Karj Singh Thande honored his eternal memory by naming his younger son Surinder Singh.
June 84 – Dharmi Fauji
In 1978, at the age of 18-19, Bhai Sahib enlisted in the Army in the 14th Mahar Regiment. Alongside his military service, he excelled in sports, particularly in weightlifting and boxing, garnering several accolades. The events of June 1984 witnessed the devastating attack by Indian Prime Minister Indira Gandhi on revered Sikh sites such as Sri Darbar Sahib Harminder Sahib, Sri Akal Takht Sahib Amritsar, and 37 other Gurdwara Sahibs, resulting in the martyrdom of numerous Sikhs who had gathered to celebrate Gurpurab. The government’s brutal actions in Sri Harmandir Sahib and throughout Punjab compelled Bhai Karaj Singh Thande, like many other Sikh soldiers, to resign and mutiny the army.
Following his resignation, he underwent the Amrit Daat and embraced the life of a Guru’s Singh. During his service days, whenever Bhai Sahib had holidays, he devoted the entire time to serving Sant Bhindranwale. However, his departure from the army led to his arrest and confinement at Military Camp Sagar (Madhya Pradesh). Despite imprisonment for two months due to his status as a distinguished sportsman, he was reinstated into the military.
Kharku Struggle
Upon his reinstatement in the army after a two-month imprisonment, Bhai Sahib remained resolute in refusing to serve a government that oppressed Sikhs. He was deeply stirred by a desire for retribution against the Army’s assault on Sikh dignity and survival. Leaving his job, he returned to Punjab and joined the Khalistan Commando Force led by Lieutenant General Bhai Ranjit Singh Rana (Tharu), immersing himself in the fight for the Khalsa Raj establishment.
Following the martyrdom of Bhai Ranjit Singh Rana (Tharu), Bhai Sahib connected with Baba Gurbachan Singh Manochahal, the head of the Bhindranwala Tigers Force of Khalistan. Recognizing Bhai Sahib’s capabilities, bravery, and dedication to the Sikh cause, Baba Manochahal, himself an ex-army personnel, appointed him as the lieutenant general of the Jathebandi. He entrusted Bhai Sahib with the responsibility of training newly recruited Sikh youth in weaponry. Alongside training, Bhai Sahib instilled in them the values of sacrifice, courage, and preparedness for death, inspiring the Sikh youth to face death fearlessly.
Activities
Bhai Sahib was highly skilled in guerrilla warfare, a proficiency he honed during his tenure in the army. Through ambushes in villages like Bundala, Chicha, Sangana Bridge, and Fatehpur Bagh, he orchestrated attacks that resulted in the deaths of numerous CRP jawans and Police officials. These assaults often involved the destruction of CRP vehicles. In their conversations, the CRP frequently lamented that Waswan Singh consistently managed to evade the siege. Figures like Karaj Singh Fauji, Jathedar Brahm Singh (Avtar Singh Brahma), and Durga Singh Mota Baba were known for their frequent attacks. The CRP believed that these individuals found satisfaction primarily in engaging in encounters with them
Bhai Karaj Singh Thande specifically targeted police officers, security forces, and informers who were involved in the martyrdoms of Singhs and the fabrication of false police encounters.
Martyrdom of Mother
The government was alarmed by Bhai Karaj Singh Thande ‘s militant involvement. On February 24, 1987, individuals disguised as police officials in civil dress visited Bhai Karaj Singh’s mother at her home in Thande village, claiming them they had brought a message from her son. When she approached, three government assailants on a scooter, they had kept the scooter started. They shot her with a pistol. They would have killed anyone else present in the house.
The killing of Mother was not a courageous act; her only ‘fault’ was giving birth to a righteous warrior. Despite this tragedy, Bhai Karaj Singh Thande remained resolute, stating that if the government martyred his son, he would consider it the will of Guru Sahib. Nevertheless, he refused to surrender or relinquish the weapons he possessed for Khalistan’s freedom. Victory or martyrdom remained his ultimate aim. The retribution for his mother’s death would be sought by eliminating the real perpetrators responsible for her martyrdom.
The retribution for Mataji’s martyrdom was sought by eliminating the real culprits responsible for her death.
Operation Black Thunder
In January 1988, a significant shift occurred in the Kharku Sikh struggle known as Operation Black Thunder. Kharku Singhs began encamping within the Sri Darbar Sahib complex. Bhai Jagir Singh, a fervent Kharku leader, was emotionally driven. This period witnessed a surge in Kharkus wielding AK-47 assault rifles, fostering a spirit of martyrdom among them. Bhai Jagir Singh aimed to make Sri Darbar Sahib Amritsar the epicenter of the Sikh struggle, much like Sant Jarnail Singh Khalsa Bhindranwale’s vision. Accompanied by Bhai Nirvair Singh, he established the Khalistan office in room number 14 of Sri Darbar Sahib’s complex.
After the release of Bhai Jasvir Singh Rode, Jathedar of Sri Akal Takht Sahib, along with four Singh Sahibs, Kharku Singhs arrived at Sri Darbar Sahib, displaying their AK-47s for the first time by firing into the air. While the possession of AK-47s boosted the Kharku leaders’ strength, the absence of clear leadership akin to Sant Bhindranwale was acutely felt, a vacuum still evident today.
During this period at Sri Darbar Sahib, Bhai Surjit Singh Panta, Bhai Nishan Singh Kalanour, and Bhai Malkit Sangh exhibited strong zeal. The Kharkus within Sri Darbar Sahib were confident in their AK-47 firepower, pinning hopes on a robust response from armed Kharkus outside in case of an attack being launched on Sri Darbar Sahib. They believed the government wouldn’t risk provoking the Sikh community again by repeating the consequences of the June 1984 attack. However, this event in May 1988 lacked the profound influence of Sant Jarnail Singh Ji Khalsa Bhindranwale, the faith entrenched in Sikhs’ hearts, and the strategic expertise of General Subeg Singh’s warfare tactics.
Kharku leaders, including Baba Gurbachan Singh Manochahl and General Labh Singh, entrusted Bhai Karaj Singh Thande with a critical role within Sri Darbar Sahib to manage the situation and counter potential threats. They believed that Bhai Karaj Singh Thande, as a dedicated soldier, would respond resolutely to any attack on the Darbar Sahib, ensuring the safety of Darbar Sahib while embracing martyrdom instead of surrendering to the government. As Bhai Karaj Singh Thande entered the Sri Darbar Sahib complex, the Kharku Singhs, armed with limited weaponry, were capable of engaging only at close range. If the government had deployed the army as they did in June 1984, the Singhs would have been prepared to fiercely confront them.
Meanwhile, DIG SS Virk attempted to oversee the fortification of the Sri Darbar Sahib complex from the outside. However, as he approached the complex, Kharku Singh fired upon him, causing severe injury to his jaw. Although the militants assumed they had killed DIG Virk, he was injured and narrowly rescued by the CRP. This incident provided the government with an excuse to launch another attack on Sri Darbar Sahib. Consequently, CRP and special commando troops surrounded and seized positions in tall buildings surrounding the Sri Darbar Sahib complex. Using binoculars, long-range weapons, and snipers, the forces commenced firing on the Sri Darbar Sahib complex from a distance.
The Kharkus found themselves suddenly surrounded, caught off guard without complete preparation. Despite the government’s call for surrender, attempts made by some Kharku Singh to leave with pilgrims were foiled by the government’s CID. Tragically, warrior Kharkus like Bhai Surjit Singh Panta chose martyrdom by consuming a cyanide capsule. The siege persisted for ten days, during which the government sought surrender through intermediaries like Baba Uttam Singh Khadur Sahib Kar Sewa Wale, Bibi Surjit Kaur (wife of Bhai Vijaypal Singh), Singh Sahibans, and various religious figures. Eventually, the militants agreed to surrender.
Amidst this, Bhai Jagir Singh, the spokesperson for the Panthic Committee, was martyred by sniper fire from security forces at a distance. Inside room number 14 of the Khalistan office, led by Bhai Nirvair Singh, considered the second in command, the Kharkus decided to surrender. Additionally, individuals like Bhai Joga Singh chose to embrace martyrdom by consuming a cyanide capsule in the presence of Sri Guru Granth Sahib at Harmandir Sahib rather than surrender to the forces.
Shaheedi -18 May 1988
Bhai Karaj Singh Thande took a position at Bunga Jassa Singh Ramgaria. Eventually, the government resorted to destroying Ghanta Ghar Deori, Museum, Sri Akal Takht Sahib Deori, and Bungas through fire and bombing. Bhai Karaj Singh Thade, along with his comrades, sought shelter at Baba Deep Singh Ji’s bunga in South Diori within the Parikarma. Addressing his companions, he stated firmly, “I will not surrender to the enemy. I consider martyrdom within the Sachkhand Sri Harmandir Sahib as supreme.” Following this, Bhai Karaj Singh consumed a cyanide capsule. Usually, a person cannot even sign their name after consuming cyanide, but Bhai Karaj Singh did not show any effects after ingesting it. He then urged his fellow Singhs to shoot him.
Surrounded by his fellow Kharkus, Bhai Karaj Singh Thande ‘s situation perplexed everyone as the poison appeared to not affect him. Some Singhs suggested following Bhai Sahib’s orders and shooting him as a martyr. However, Jathedar Balwant Singh Nagoke intervened, stating that history should attest that Bhai Karaj Singh Thade was shot by the Kharkus themselves. In this agonizing situation, a verse from Gurbani resonated:
Kabeer Muhi Maranae Kaa Chaao Hai Maro Ta Har Kai Dhuaar ||
Kabeer, I long to die; let me die at the Lord’s Door.
According to this verse, Bhai Sahib attained martyrdom on 18th May 1988 during the battles at Sri Harmandir Sahib. Nonetheless, the valiant hero did not succumb to the enemy.
Aftermath
After the events of Operation Black Thunder in May 1988, the Sikh community experienced profound despair due to the self-surrender of the Kharkus. An individual from Sanghar village played a pivotal role in orchestrating the martyrdom of the Kharkus in Black Thunder. This individual was later assassinated by Bhai Gurmukh Singh Nagoke.
The sacrifices of Bhai Jagir Singh Bulara from the Panthic Committee, Bhai Joga Singh, Bhai Surjit Singh Panta, Bhai Dilbagh Singh Baga, Bhai Sukhdev Singh Tapiala, Bhai Kulwant Singh Nangal Pannuan, and Bhai Karj Singh Thade during Operation Black Thunder will forever be remembered by the Sikh community.
Gurmeet Singh, brother-in-law of Shaheed Bhai Karaj Singh Thande from ‘Guru Ki Badali’, the only son of his parents, was intercepted by the police while traveling from Fatehgarh Churian to Amritsar. He was subsequently martyred in a fake police encounter near Chak Skandar, Ramdas. The SSP of Majitha Police later informed the media that the individuals were terrorists killed in an encounter with the police. The Sikh organization commemorates the martyrdom day of Bhai Sahib Ji on 18th May.
Kharku Yodhe (2016), Bhai Maninder Singh Bajja
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ
ਸਿੱਖੀ ਸਵੈਮਾਣ ਖ਼ਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੂਰਬੀਰ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਦਾ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਹੈ। ਪਰ ਵਕਤ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਆ ਪਾ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆਂ ਹੀ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਸਾਕਾ ਕਾਲੀ ਗਰਜ 15 ਮਈ 1988 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹਕੂਮਤ ਦਾ ਡਟਕੇ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਯੋਧੇ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫੁਰਮਾਣ ” ਕਬੀਰ ਮੁਹਿ ਮਰਨੇ ਕਾ ਚਾਉ ਹੈ ਮਰਉ ਤ ਹਰਿ ਕੈ ਦੁਆਰ ॥” ਉਤੇ ਅਮਲ ਕਰਦਿਆਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀਤਾ।
ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ
ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਸ. ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਸਰਦਾਰਨੀ ਬਲਬੀਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਸੰਨ 1959 ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਥਾਂਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਪਿੰਡ ਥਾਂਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਲਹਿੰਦੇ ਪਾਸੇ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ 4 ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ‘ਤੇ ਵੱਸਿਆ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹੁਰੀਂ ਪੰਜ ਭੈਣ-ਭਰਾ ਸਨ: ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ, ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, (ਸ਼ਹੀਦ), ਭੈਣ ਹਰਭਜਨ ਕੌਰ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ (ਪਹਿਲਵਾਨ)। ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਭੈਣ ਭਰਾਵਾਂ ਤੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਸਨ ।
ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਵੀਂ ਤਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪਿੰਡ ਥਾਂਦੇ ਦੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ, ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਦੀ ਪੜਾਈ ਫ਼ਤਹਿਪੁਰ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਤੋਂ 1976 ਵਿਚ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਹੱਡਾਂ-ਪੈਰਾਂ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਤੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਕੜੇ ਸਨ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਖੇਡਾਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੋਂਕ ਸੀ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਵਿਚ ਪੜਦਿਆਂ ਹੀ ਕਈ ਇਨਾਮ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੇ । ਕਬੱਡੀ, ਕੁਸ਼ਤੀ ਵਿਚ ਤਕੜੇ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਰੇ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਪਹਿਲਵਾਨ ਕਰਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ।
ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਆਨੰਦ ਕਾਰਜ ਨੇੜੇ ਦੇ ਪਿੰਡ ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ ਦੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਦੋ ਪੁੱਤਰ ਦਲੇਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਹਨ। ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸੋਢੀ ਦੇ ਜੁਝਾਰੂ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਸਦੀਵੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਸਾਂਭਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਛੋਟੇ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੱਖਿਆ।
ਜੂਨ 84 -ਧਰਮੀ ਫੌਜੀ
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ 1978 ਵਿਚ 18-19 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ 14 ਮਹਾਰ ਰਜਮੈਂਟ ਫੌਜ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ। ਫੌਜ ਵਿਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦਿਆਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਭਾਗ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ ,ਵੇਟ ਲਿਫ਼ਟਰ ਅਤੇ ਬੌਕਸਿੰਗ ਦੇ ਬੈਸਟ ਅਥਲੀਟ ਮੰਨੇ ਗਏ ਤੇ ਕਈ ਇਨਾਮ ਜਿੱਤੇ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ 37 ਹੋਰ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਵੱਲੋਂ ਕਰਾਏ ਗਏ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਤੋਪਾਂ-ਟੈਂਕਾਂ ਨਾਲ ਢਾਹ-ਢੇਰੀ ਕਰਨ, ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਆਈਆਂ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਪੂਰੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਹਕੂਮਤ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤਾਏ ਖ਼ੂਨੀ ਘਲੂਘਾਰੇ ਨੂੰ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਸਹਾਰ ਨਾ ਸਕੇ ਤੇ ਹੋਰ ਧਰਮੀ ਫੌਜੀਆਂ ਵਾਂਗ ਫੌਜ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ।
ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਆਪ ਨੇ ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਛੱਕ ਕੇ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ। ਆਪ ਜੀ ਜਦੋਂ ਵੀ ਛੁੱਟੀ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਸਾਰੀ ਛੁੱਟੀ ਹੀ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਗੁਜ਼ਾਰ ਦਿੰਦੇ। ਫੌਜ ਤੋਂ ਭਗੌੜੇ ਹੋਣ ਤੋਂ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਮਿਲਿਟਰੀ ਕੈਂਪ ਸਾਗਰ (ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼) ਲਿਜਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼
ਜਦ ਫੌਜ ਵੱਲੋਂ ਆਪ ਨੂੰ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕੈਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉੱਚ-ਪੱਧਰੀ ਖਿਡਾਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਨੌਕਰੀ ਤੇ ਬਹਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਆਪ ਦਾ ਮੰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਉਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਦਾ ਨਾ ਕੀਤਾ । ਆਪ ਦਾ ਖੂਨ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਲੱਥੀ ਪੱਗ ਦਾ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਉਬਾਲੇ ਖਾ ਰਿਹਾ ਸੀ । ਆਪ ਜੀ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਵਾਪਸ ਪੰਜਾਬ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਕਮਾਂਡੋ ਫੋਰਸ ਦੇ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ(ਠਰੂ) ਨਾਲ ਰਲ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਕੁਦ ਪਏ।
ਭਾਈ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਰਾਣਾ (ਠਰੂ) ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਮੇਲ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਆਫ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਖੀ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨਾਲ ਹੋ ਗਿਆ। ਬਾਬਾ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਪ੍ਰਤੀ ਯੋਗਤਾ, ਜਾਂਬਾਜ਼ੀ ਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਵੇਖਦਿਆਂ ਜਥੇਬੰਦੀ ਦਾ ਲੈਫਟੀਨੈਂਟ ਜਨਰਲ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਨਵੇਂ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਟਰੇਨਿੰਗ ਦਾ ਕੰਮ ਸੌਂਪਿਆ । ਟਰੇਨਿੰਗ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਗੱਭਰੂਆਂ ਵਿਚ ਕੁਰਬਾਨੀ ਕਰਨ, ਲੜਨ-ਮਰਨ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਭਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਮੌਤ ਨੂੰ ਮਖੌਲ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਸਨ।
ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰੀਲਾ ਜੰਗ ਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਬਹੁਤ ਮਾਹਰ ਸਨ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੌਜ ਦੀ ਸਰਵਿਸ ਵੇਲੇ ਸਿੱਖੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਤੇ ਘਾਤ ਲਾ ਕੇ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਦੇ ਸੈਂਕੜੇ ਜਵਾਨ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰ ਦਿੰਦੇ, ਜਿੰਨਾਂ ਵਿਚ ਪਿੰਡ ਬੁੰਡਾਲਾ, ਚੀਚਾ, ਸਾਂਗਣਾਂ ਪੁਲ, ਫਤਹਿਪੁਰ ਬਾਗ਼ ਵਿਚ ਹਮਲਾ ਕਰ ਕੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਦੀਆਂ ਗੱਡੀਆਂ ਉਡਾਈਆਂ। ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਵਾਲੇ ਆਪਸੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿਚ ਇਹ ਆਮ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਵੱਸਣ ਸਿੰਘ ਘੇਰਾ ਪੜਨੇ ਸੇ ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਭਾਗ ਜਾਤੇ ਹੈਂ। ਯੇ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਫੌਜੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਸਿੰਘ ਜੱਥੇਦਾਰ (ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਹਮਾ) ਦੁਰਗਾ ਸਿੰਘ ਮੋਟਾ ਬਾਬਾ ਤੋਂ ਚਲ ਕਰ ਆਤੇ ਹੈਂ ਹਮਲਾ ਕਰਨੇ ਕੇ ਲੀਏ,ਯੇ ਬਾਬੇ ਤੋਂ ਦੰਗਾ ਫ਼ਸਾਦ ਮੇਂ ਹੀ ਖੁਸ਼ ਰਹਿਤੇ ਹੈਂ।” ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਨੇ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅਫਸਰਾਂ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਫ਼ੋਰਸਾਂ, ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕਰ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਖਤਮ ਕੀਤਾ।
ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ
ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਦੀਆਂ ਜੁਝਾਰੂ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰ ਬੌਖਲਾ ਗਈ ਤੇ ਚਿੱਟ ਕੱਪੜੀਏ ਪੁਲਸੀਆਂ ਨੇ 24 ਫਰਵਰੀ 1987 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਥਾਂਦੇ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਾਤਾ, ਜੋ ਉਸ ਵੇਲੇ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕੱਲੀ ਸੀ, ਜਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਮਾਤਾ ਜੀ, ਅਸੀਂ ਤੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਸੁਨੇਹਾ ਦੇਣ ਆਏ ਹਾਂ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਲਾਗੇ ਆਏ ਤਾਂ ਸਕੂਟਰ ਤੇ ਆਏ ਤਿੰਨ ਸਰਕਾਰੀ ਕਾਤਲਾਂ, ਜਿੰਨਾਂ ਸਕੂਟਰ ਸਟਾਰਟ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਸਤੌਲ ਨਾਲ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ਜੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕੋਈ ਘਰ ਦਾ ਜੀਅ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਕਾਤਲ ਟੋਲੇ ਨੇ ਮਾਰ ਦੇਣਾ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਤਲ ਕਰਨਾ ਸੂਰਮਿਆਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਸਿਰਫ ਇਹੀ ਕਸੂਰ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਧਰਮੀ ਯੋਧੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
ਮਾਤਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਅਡੋਲ ਰਹੇ ਤੇ ਇਹੋ ਕਹਿੰਦੇ ਰਹੇ ਕਿ ਜੇ ਹਕੂਮਤ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਵੀ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦੇਵੇਗੀ ਤਾਂ ਵੀ ਮੈਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਚੁੱਕੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਕੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ। ਫਤਹਿ ਜਾਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਮੇਰਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਹੈ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਅਸਲੀ ਦੋਸ਼ੀਆਂ, ਜਿੰਨਾਂ ਨੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾਇਆ, ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਮਾਤਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਬਦਲਾ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅਸਲ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧ ਕੇ ਸਬਕ ਸਿਖਾ ਦਿੱਤਾ।
ਅਪਰੇਸ਼ਨ ਕਾਲੀ ਗਰਜ
ਜਨਵਰੀ 1988 ਵਿਚ ਖਾੜਕੂ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੇ ਨਵਾਂ ਮੋੜ ਕੱਟ ਲਿਆ। ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਅੰਦਰ ਡੇਰੇ ਲਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਬੁਲਾਰਾ ਭਾਈ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਸੀ। ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਏ.ਕੇ ਸੰਤਾਲੀ ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵਿਚ ਇਨਕਲਾਬ ਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਜਜ਼ਬਾ ਠਾਠਾਂ ਮਾਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੂੰ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ ਵਾਂਗ ਸਿੱਖ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹੈੱਡ-ਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਨੀਤੀ ਅਪਣਾਈ।
ਭਾਈ ਨਿਰਵੈਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਦਾ ਇਕ ਹਮਖਿਆਲ ਸਾਥੀ ਸੀ। ਪਰਕਰਮਾ ਦੇ 14 ਨੰਬਰ ਕਮਰੇ ਵਿਚ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦਾ ਦਫ਼ਤਰ ਖੋਲ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਭਾਈ ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਰੋਡੇ, ਜੱਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਚਾਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਪਹੁੰਚਣ ਤੇ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਪਰਕਰਮਾਂ ਵਿਚ A.K. 47 ਅਸਾਲਟ ਰਾਈਫ਼ਲਾਂ ਨਾਲ ਹਵਾਈ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕਰ ਕੇ ਸਲਾਮੀ ਦਿੱਤੀ। ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚ ਏ.ਕੇ. ਸੰਤਾਲੀ ਆ ਜਾਣ ਨਾਲ ਖਾੜਕੂ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿਚਲੀ ਤਾਕਤ ਵੱਧ ਗਈ, ਪਰ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਵਰਗੀ ਸੁਚੱਜੀ ਅਗਵਾਈ ਦੀ ਘਾਟ ਸਾਫ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਹੈ।
ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਭਾਈ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੈਂਟਾ, ਭਾਈ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਿੰਘ ਕਲਾਨੌਰ, ਭਾਈ ਮਲਕੀਤ ਸੰਘ ਦੇ ਜੋਸ਼ ਦਾ ਬੋਲ-ਬਾਲਾ ਸੀ। ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਲੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ A.K.47 ਅਸਾਲਟ ਦੇ ਭਰਵੇਂ ਬਰਸੱਟ ਤੇ ਤਾਂ ਮਾਣ ਸੀ ਤੇ ਸਾਰੀ ਟੇਕ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਹਮਲਾ ਹੋਣ ਦੀ ´ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਬਾਹਰਲੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਪ੍ਰਤਿਕਰਮ ਤੇ ਹੀ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਇਹ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਘਲੂਘਾਰੇ ਦੇ ਜੋ ਨਤੀਜੇ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਭੜਕਾਉਣ ਦਾ ਖ਼ਤਰਾ ਦੁਬਾਰਾ ਮੁੱਲ ਲੈਣ ਦੀ ਗਲਤੀ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ। ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਖਾਲਸਾ ਭਿਂਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਜੋ ਹਕੀਕਤ ਤੌਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ਅੰਦਰ ਜੋ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਨਰਲ ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯੁੱਧ ਕਲਾ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀ ਤੋਂ 1988 ਵਾਲੇ ਖਾੜਕੂ ਸੱਖਣੇ ਸਨ।
ਖਾੜਕੂ ਆਗੂ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਮਾਨੋਚਾਹਲ ਅਤੇ ਜਨਰਲ ਲਾਭ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕੰਟ੍ਰੋਲ ਵਿਚ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਦੀ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਦਰ ਡਿਊਟੀ ਲਾਈ। ਖਾੜਕੂ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਫੌਜੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਅਤੇ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿਚ ਮੂੰਹ ਤੋੜਵਾਂ ਜਵਾਬ ਦੇਵੇਗਾ ਅਤੇ ਹਕੂਮਤ ਅੱਗੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਜਗਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰੇਗਾ। ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਅੰਦਰ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਖਾੜਕੂ ਸਿੰਘਾਂ ਕੋਲ ਹਥਿਆਰ ਸੀਮਤ ਤੇ ਥੋੜੀ ਦੂਰੀ ਤਕ ਮਾਰ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਸਨ। ਜੇ ਹਕੂਮਤ ਫੌਜ ਨੂੰ ਜੂਨ 1984 ਵਾਂਗ ਅੰਨੇਵਾਹ ਭੇਜਦੀ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਫੌਜ ਦਾ ਜਾਨੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਛੱਡਣੀ ।
ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਵੇਖਣ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਐਸ.ਐਸ. ਵਿਰਕ ਮੁਆਇਨਾ ਕਰਨ ਆਇਆ ਤਾਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਉਸ ਤੇ ਗੋਲੀ ਚਲਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਜਬਾੜਾ ਉੱਡ ਗਿਆ ਤੇ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ.ਨੇ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾਇਆ। ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾ ਦਿੱਤੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਵਿਰਕ ਨੂੰ ਮਾਰ ਲਿਆ ਹੈ, ਹਾਲਾਂਕਿ ਉਹ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਵਾਈ ਤੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਮਿਲ ਗਿਆ । ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਮਾਂਡੋ ਦਸਤਿਆਂ ਨੇ ਘੇਰ ਲਿਆ ਤੇ ਬਾਹਰ ਉੱਚੀਆਂ ਇਮਾਰਤਾਂ ਤੇ ਮੋਰਚਾਬੰਦੀ ਕਰ ਕੇ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨਾਂ ਸੰਭਾਲ ਲਈਆਂ। ਦੂਰਬੀਨ ਫਿਟ ਹਥਿਆਰਾਂ, ਲੰਬੀ ਦੂਰੀ ਤਕ ਮਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਥਿਆਰਾਂ ਅਤੇ ਸਨਾਇਪਰਾਂ ਨਾਲ, ਦੂਰੋਂ ਹੀ ਖਾੜਕੂਆਂ ਤੇ ਫ਼ਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ।
ਖਾੜਕੂ ਅਚਾਨਕ ਹੀ ਘੇਰੇ ਗਏ, ਅਜੇ ਪੂਰੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਮੱਥਾ ਟੇਕਣ ਆਈ ਸੰਗਤ ਨਾਲ ਕੁਝ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸੀ.ਆਈ.ਡੀ. ਨੇ ਸ਼ਨਾਖ਼ਤ ਕਰ ਲਈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਖਾੜਕੂ ਭਾਈ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੈਂਟਾ ਨੇ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਖਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈ । ਘੇਰਾ ਦਸ ਦਿਨ ਲੰਬਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਬਾਬਾ ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ ਕਾਰ ਸੇਵਾ ਵਾਲਿਆਂ ਵੱਲੋਂ, ਭਾਈ ਵਿਜੇਪਾਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਸੁਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ, ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਰ ਧਾਰਮਿਕ ਸਖਸ਼ਿਅਤਾਂ ਕੋਲੋਂ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ‘ਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਬਣਾ ਲਿਆ ।
ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ 14 ਨੰਬਰ ਕਮਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਭਾਈ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਬੁਲਾਰਾ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਦੂਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਦੇ ਸਨਾਇਪਰਾਂ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਨਿਰਵੈਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ‘ਤੇ ਵੱਡਾ ਆਗੂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਸ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਵਿਚ ਖਾੜਕੂ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਗਏ। ਖਾੜਕੂ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਨਾਲੋਂ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਤੇਰੇ ਦਰ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਆਪਣੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਬਖਸ਼ੀ। ਤੇ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਖਾ ਕੇ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤੇ।
ਸ਼ਹੀਦੀ
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜੀਆ ਬੁੰਗੇ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ਸੰਭਾਲੀ ਸੀ । ਅੰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਘੰਟਾ ਘਰ ਡਿਓੜੀ, ਅਜਾਇਬ ਘਰ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਡਿਓੜੀ ਅਤੇ ਬੁੰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗ ਅਤੇ ਬੰਬਾਰੀ ਨਾਲ ਤਬਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ, ਸਾਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਪਰਕਰਮਾ ਵਿਚ ਦੱਖਣੀ ਡਿਉੜੀ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬੁੰਗੇ ਕੋਲ ਆਏ ਤਾਂ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਦੁਸ਼ਮਣ ਅੱਗੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗਾ। ਮੈਂ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਦੂਦ ਅੰਦਰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾਉਣ ਨੂੰ ਉੱਤਮ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ। ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਨੇ ਇਤਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਖਾ ਲਿਆ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਇਨਾਈਡ ਦਾ ਕੈਪਸੂਲ ਨਿਗਲ ਜਾਣ ਤੇ ਆਦਮੀ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੈਪਸੂਲ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਅਸਰ ਨਾ ਕੀਤਾ। ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ,” ਮੈਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਦਿਓ।” ਸਾਰੇ ਹੀ ਖਾੜਕੂ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਚੁਫੇਰੇ ਖਲੋਤੇ ਹੈਰਾਨ ਸਨ ਕਿ ਕੀ ਭਾਣਾ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜ਼ਹਿਰ ਵੀ ਅਸਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ।
ਕੁਝ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ,”ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹੁਕਮ ਮੰਨ ਕੇ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦੇਈਏ।”ਪਰ ਜੱਥੇਦਾਰ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਇਹ ਫ਼ਤਵਾ ਦੇ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਨੂੰ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਆਪ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਬਹੁਤ ਤੜਪ-ਤੜਪ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫੁਰਮਾਣ: “ਕਬੀਰ ਮੁਹਿ ਮਰਨੇ ਕਾ ਚਾਉ ਹੈ ਮਰਉ ਤ ਹਰਿ ਕੈ ਦੁਆਰ ॥” ਅਨੁਸਾਰ ਸੱਚਖੰਡ ਸ੍ਰੀ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਪਰਕਰਮਾਂ ਵਿਚ 18 ਮਈ 1988 ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਪਰ ਬਹਾਦਰ ਸੂਰਮਾ ਜਿਉਂਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇ ਹੱਥ ਨਾ ਆਇਆ।
ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ
ਖਾੜਕੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਕਾ ਕਾਲੀ ਗਰਜ ਮਈ 1988 ਵਿਚ ਕੀਤੇ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਬੇਹੱਦ ਨਮੋਸ਼ੀ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ਵੱਲ ਧੱਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਆਤਮ-ਸਮਰਪਣ ਕਰਵਾਉਣ ਵਿਚ ਖਾਸ ਭੁਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੰਘਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇਕ ਕਰਿੰਦੇ ਨੂੰ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ ਨੇ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸੋਧਾ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਭਾਈ ਜਗੀਰ ਸਿੰਘ ਬੁਲਾਰਾ ਪੰਥਕ ਕਮੇਟੀ, ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ , ਭਾਈ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੈਂਟਾ, ਭਾਈ ਦਿਲਬਾਗ ਸਿੰਘ ਬੱਗਾ, ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਟਪਿਆਲਾ, ਭਾਈ ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਨੰਗਲ ਪੰਨੂਆਂ ਅਤੇ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਥਾਂਦੇ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸੁਨਿਹਰੀ ਪੰਨੀਆਂ ਵਿਚ ਸਦਾ ਲਈ ਅਮਰ ਹੋ ਗਿਆ ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਕਾਰਜ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਲੇ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਕੀ ਵਡਾਲੀ (ਜੋ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦਾ ਇਕਲੌਤਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ) ਨੂੰ, ਫਤਿਹਗੜ ਚੂੜੀਆਂ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਂਦਿਆਂ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਬੱਸ ਵਿਚੋਂ ਉਤਾਰ ਲਿਆ ਤੇ ਪਿੰਡ ਚੱਕ ਸਕੰਦਰ, ਰਾਮਦਾਸ ਨੇੜੇ ਝੂਠੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮਜੀਠਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਐਸ.ਐਸ.ਪੀ. ਨੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿਚ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ । ਸਿਖ ਜੱਥੇਬੰਦੀਆਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ 18 ਮਈ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦਿਆਂ ਹਨ।
