Blog

Early Life and Birth

Bhai Rashpal Singh Chandra was born on March 12, 1965, into the loving household of S. Ranjit Singh and Mother Mata Gurmej Kaur in the village of Chhandaran, near Rampur-Doraha in the Ludhiana District. His educational journey commenced with four classes completed in his native village, Chhandaran. Subsequently, he pursued his studies until the twelfth grade in the village of Chilauli. Post completing his education, he ventured into the realm of agriculture.

Kharku Movement

In the aftermath of the horrific massacre in June 1984 at Sri Darbar Sahib, Amritsar, numerous Sikh youths abandoned their comfortable lifestyles and took up arms in defiance against the government. Bhai Rashpal Singh was among these courageous Sikh youngsters who embarked on this journey. Around the age of twenty, he engaged in secret activities that gradually came to the attention of the authorities. Consequently, in 1986, he departed from his home and never returned.

The Punjab police initiated relentless raids on Bhai Sahib’s home, subjecting the Chandra family to harassment and intimidation. This period saw numerous households torn apart as the youth departed, while children fell victim to police violence. The Chandra family, too, faced these adversities; their entire household was looted, compelling his parents to live incognito to evade further persecution.

Anand Karaj

During this period (in 1989), Bhai Rashpal Singh Chandra’s parents received distressing news that the Punjab Police had set fire to a thatched barn near Noordi village in Tarn Taran, burning eight Kharku Singhs alive, including Bhai Rachpal Singh Chandra. This news devastated the elderly couple, compelling them to journey to Tarn Taran to verify the information. Upon meeting individuals closely associated with Bhai Chandra, the parents were astonished to receive congratulations instead of confirmation of the false news. It was revealed that Bhai Chandra was not among the eight martyred Kharkus. Interestingly, a day prior, Bhai Rachpal Singh Chandra had solemnized his Anand Karaj with Bibi Charanjit Kaur from Rampura village.

Filled with gratitude and love for their son and daughter-in-law, the elderly parents returned home. Subsequently, Bhai Rachpal Singh and his spouse relocated to Ludhiana and persisted in their Kharku activities. Bhai Sahib was blessed with a son, Amritpal Singh, as a gift from Guru Sahib.

Inspector Sant Kumar

Bhai Rachpal Singh remained consistently armed while actively participating in the movement. A local legend revolves around the notorious Inspector Sant Kumar, known for his oppression of Chhandaran village residents. There was a moment when Sant Kumar brazenly threatened to arrest Rachpal Singh within a week. Upon learning of this, Bhai Rachpal Singh Chandra took a daring step, reaching out via a Public Call Office (PCO) in village Kohade. Bhai Sahib fearlessly communicated to Sant Kumar, “I await you at this specific location. Bring as much reinforcement as you desire and arrest me…”

Surprisingly, Sant Kumar’s police contingent avoided passing near Kohade village for two consecutive days. However, on the third day, a substantial police force arrived and assaulted the unsuspecting PCO worker, detaining him. In the meantime, undeterred by this incident, Bhai Rashpal Singh Chandra persisted in his activities, fearlessly navigating through police checkpoints and barricades.

Father’s Shaheedi

The tragedy extended to claim the life of Bhai Sahib’s father, Sardar Ranjit Singh, in the hands of the police. On one fateful day, Bhai Chandra’s father was en route to Katana village. Coincidentally, Bhai Rashpal Singh Chandra and one of his companions crossed paths with his father at Doraha while traveling in a jeep. Bhai Baldev Singh, Bhai Sahib’s companion, warmly suggested, “Come along, Bapu Ji, let us introduce you to your grandson.” Moved by the invitation, Bapu Ranjit Singh joined them in the jeep. Bhai Chandra’s son had been born at the Mata Kaushalya Hospital in Ludhiana. Bhai Chandra, leading a secret life with his wife, resided discreetly on Street No. 7 in New Janta Nagar, Ludhiana.

On their way back from Dhaul Majri village, they spotted a considerable police presence from afar, positioned on the canal bridge. Sensing potential danger, Bhai Rashpal Singh Chandra swiftly concealed his weapons in cloth, passing them to Bhai Baldev Singh, and directed him to disembark the jeep, seeking refuge in a nearby house. Turning the jeep around immediately might have raised suspicions. Consequently, Bhai Chandra proceeded towards the bridge, now unarmed.

The police intercepted the vehicle at the barricade, inquiring about the abrupt halt on the route (unaware of Bhai Baldev Singh’s presence). Bhai Chandra improvised an excuse, claiming they had forgotten a house they intended to visit. The police detained Bhai Chandra and dispatched Bapu Ranjit Singh to locate the mentioned house. After a fruitless search, Bapu returned, unable to find the elusive house. The policemen demanded the vehicle’s papers, yet they were unavailable. This led to the arrest of both of them, transporting them to Malaud Chowki, where they were locked up.

Up until that point, Bhai Rashpal Singh Chandra had managed to evade recognition by the police. However, there lingered a constant apprehension that an officer might eventually identify him. Crafting a plan, he requested to use the lavatory situated on the police station’s rooftop. As the police had hitherto regarded him as an ordinary individual, they granted permission. Seizing the opportunity, Bhai Chandra ascended to the roof and made a daring escape by jumping from behind the police station.

The police, now harboring suspicions, intensified their interrogation of Bhai Chandra’s father. An officer arrived who recognized Bhai Chandra’s father. Employing coercive measures, he pressed Chandra’s father to disclose the identity of the young man who had absconded. Witnessing the escalating torture, Chandra’s father exploded with anguish, declaring, “He was your Father Chandra, and I am his father.” Upon discovering that Bhai Rashpal Singh Chandra had successfully evaded police custody, the officers were deeply disturbed. Amidst the ensuing chaos, they resorted to extreme measures, first transporting Bhai Chandra’s father to Dehlon police station and subsequently to the CIA. Tragically, the staff subjected Bapu Ranjit Singh to brutal torture, leading to his untimely martyrdom. The police announced the discovery of an unidentified body, purportedly killed by an unknown assailant.

Shaheedi –12 June 1992

Rashpal Singh Chandra, undeterred by any obstacle, remained resolute in his chosen path. He was Cheif of the BTFK Sangha group after shaheedi of Bhai Sukhwinder Singh Sangha in Nov 1990. Bhai Rashpal Singh Chandra sold off his land and fortunes, donating that money to the struggle. Even in the face of the police’s latest tactics and ruthless actions, this courageous individual remained steadfast. Despite the considerable might of the police force, their real strength lay in their network of informants.

On June 11, 1992, acting on an informant’s tip, when Bhai Rashpal Singh Chandra and Bhai Jagdish Singh Disha were traveling on a cycle near Ludhiana’s Gill Canal bridge around eight o’clock in the evening, a gypsy vehicle struck their bicycle from behind. Despite the fall, both Singh stood up. Sensing they were encircled, they attempted to ingest cyanide capsules. Bhai Jagdish Singh Disha managed to ingest the cyanide, but the police apprehended Bhai Chandra’s hand, preventing him from reaching his mouth. After a struggle, Bhai Rashpal Singh Chandra was captured alive.

A brutal saga of police torture ensued thereafter, orchestrated by the notorious Ludhiana CIA staff. The police hoped to extract vital information from Bhai Chandra, but despite employing horrific methods, they failed in their attempts. Chandra, steadfastly silent, continued to chant the Jaikaras of “Sat Sri Akal…”

Amidst conversations among certain police officers, it surfaced that Bhai Chandra had challenged the barbaric police force, stating, “Not just one, but 75 assault rifles are concealed in Ludhiana. recover them from me if you can.”

It’s been reported that before his martyrdom, Bhai Sahib, sensing the approach of his demise, purportedly engaged with the police. He supposedly offered to disclose all the secrets and information regarding the Kharkus, laying down one condition – that being the head of BTFK, he would divulge this information only to the police chief, KPS Gill. This proposition brought Gill to Bhai Chandra with a sense of anticipation. The police were under the impression that Bhai Chandra might have succumbed to the torture, believing they could extract information to inflict more damage on the Kharkus and manipulate Chandra as their Police Informer.

As KPS Gill began conversing with Bhai Chandra and approached him, Bhai Chandra unexpectedly spat on Gill’s face while his hands were bound. Gill was visibly startled by this act of defiance. Bhai Sahib addressed Gill, accusing him: “Gill, you’re responsible for the deaths of Punjab’s youth. We had plans to eliminate you, but you managed to evade us. Now I only called you to spit on your face, because at this time I cannot do anything else.”

Following this, the police subjected Bhai Sahib to severe and brutal torture. They heated a cloth’s iron and applied it to Bhai Sahib’s body, causing immense pain. His legs were ruthlessly broken, and heated iron bars were used to gouge out his eyes. Eventually, Bhai Sahib attained martyrdom in police custody on the morning of June 12, 1992.

Aftermath

Following the news of Bhai Sahib’s martyrdom spreading across the region, the Sikh community gathered from various places, assembling outside the police station to demand the release of Bhai Sahib’s body. The authorities were apprehensive that handing over the body of Bhai Sahib, who had endured relentless and inhumane torture, might expose the police’s brutal actions. Consequently, they vehemently opposed releasing the martyr’s body to the public. However, eventually, under intense protest and pressure from the Sikh Sangat, the police reluctantly surrendered Bhai Sahib’s body to the Sikh Sangat.

Every organ and bone of Bhai Sahib’s body bore the harrowing imprints of the tyrannical oppression suffered at the hands of the authorities. The body exhibited hundreds of marks, each narrating the story of the police’s brutality inflicted upon Bhai Sahib. The Sikh Sangat conducted the cremation ceremony in the presence of a large gathering.

While adversaries celebrated the downfall of the martyrs, the Sikh community mourned. Yet, the logs of the martyrs’ burning pyres seemed to smile, resonating with the following lines:

“A hue so remarkable shall taint the fervor of sacrifice, Like a Dark Red Storm, the spilled blood of youth left its mark.”

Martyrdom of Mother-in-law and Wife

Following Bhai Sahib’s martyrdom, his wife Bibi Charanjit Kaur, and her mother Surjit Kaur (Bhai Sahib’s mother-in-law) were detained by the police. However, thereafter, no information was provided by the police regarding their whereabouts. Given the circumstances, it is presumed that they met a fate similar to that of other family members of Kharkus, presumably having attained martyrdom as well.

Source: June84.com Archives
Khandedhar Magzine

---

ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ

ਜੂਨ 1984 ਵਿਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉਪਰ ਹੋਏ ਵਹਿਸ਼ੀ ਫੌਜੀ ਹਮਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਗੁਲਾਮੀ ਦੇ ਦਾਗ਼ ਨੂੰ ਉਘਾੜ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਹੂ ਨਾਲ ਧੋਣ ਲਈ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖ ਗੱਭਰੂ ਸਿਰਾਂ ‘ਤੇ ਖਫਣ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਰਣ ਤੱਤੇ ਵਿਚ ਨਿੱਤਰੇ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ “ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੇ” ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਜੂਝ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ । ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਗਾਥਾ ਲਿਖਣ ਵਾਲੀਆਂ ਕਲਮਾਂ ਅਜੇ ਤਕ ਬੋਹਲ ਵਿਚੋਂ ਮੁੱਠੀ ਭਰਨ ਜੋਗਾ ਕਾਰਜ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀਆਂ। ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪਾਪ ਦੀ ਜੰਜ ਵਿਰੁੱਧ ਪੰਥਕ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਪਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਜਵਾਨੀ ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਨਿਛਾਵਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ । ਇਸ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦੀ ਵੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਿੱਤੀ । ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ।

ਜਨਮ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ

ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਸ. ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਗੁਰਮੇਜ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ 12 ਮਾਰਚ ਸੰਨ 1965 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਛੰਦੜੇ ਪਿੰਡ ਵਿਚ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਾਰ ਜਮਾਤਾਂ ਹੀ ਕੀਤੀਆਂ । ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ ਚਿਲੌਲੀ ਤੋਂ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਉਹ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਏ।

ਖਾੜਕੂ ਸੰਘਰਸ਼

ਜੂਨ 1984 ਦੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਸਾਕੇ ਪਿੱਛੋਂ ਜਦੋਂ ਭੜਕੀ ਸ਼ਮ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਸਿੱਖ ਗੱਭਰੂਆਂ ਰੂਪੀ ਪਤੰਗਿਆਂ ਦੇ ਕਾਫਲਿਆਂ ਨੇ ਵਹੀਰਾਂ ਘਤ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤਾਂ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਵੀ ਹੋਰ ਅਣਖੀਲੇ ਸਿੱਖ ਗੱਭਰੂਆਂ ਵਾਂਗ ਅਛੋਪਲੇ ਹੀ ਇਕ ਕਾਫਲੇ ਵਿਚ ਜਾ ਰਲਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਮਰ ਸਿਰਫ ਵੀਹ ਕੁ ਸਾਲ ਸੀ ਜਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਗੁਪਤ ਕਾਰਵਾਈਆਂ ਜਦੋਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਜ਼ਾਹਰ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਤਾਂ 1986 ਵਿਚ ਉਸ ਨੇ ਘਰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਮੁੜ ਘਰ ਕਦੀ ਨਾ ਪਰਤਿਆ ।

ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਦੀਆਂ ਜਾਬਰ ਧਾੜਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਨੂੰ ਲਿਤਾੜਨਾ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਧੇ ਘਰ ਤਾਂ ਗੱਭਰੂ ਪੁੱਤਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਨਾਲ ਹੀ ਉੱਜੜ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਬਚੇ-ਖੁਚੇ ਪੁਲਿਸ ਉਜਾੜ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਵੀ ਇਹੀ ਭਾਣਾ ਵਰਤਿਆ । ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਲੁੱਟੇ-ਪੁੱਟੇ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਦੇ ਮਾਪੇ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਦਿਨ ਕੱਟਣ ਲੱਗੇ।

ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ

ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ (ਸੰਨ 1989 ਵਿਚ) ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂਰਦੀ ਦੇ ਨੇੜੇ ਪੰਜਾਬ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਕ ਤੂੜੀ ਦੇ ਕੋਠੇ ਨੂੰ ਅੱਗ ਲਾ ਕੇ ਜਿਹੜੇ ਅੱਠ ਜੁਝਾਰੂ ਸਿੰਘ ਜਿਉਂਦੇ ਹੀ ਸਾੜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਵੀ ਸੀ। ਬੁੱਢੇ ਮਾਂ-ਪਿਉ ਦੀਆਂ ਆਂਦਰਾਂ ਨੂੰ ਧੂਹ ਪਈ ਤੇ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਹਿੱਤ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਜਾ ਪੁੱਜੇ । ਪੁੱਛਦੇ-ਪੁਛਾਉਂਦੇ ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਿੰਘਾਂ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਸੰਪਰਕ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਉਥੋਂ ਝੂਠੀ ਖ਼ਬਰ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵਧਾਈਆਂ ਮਿਲਣ ‘ਤੇ ਮਾਪੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ । ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਵਿਚ ਛੰਦੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਬੀਬੀ ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ, ਪਿੰਡ ਰਾਮਪੁਰਾ ਨਾਲ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਬੁੱਢੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਰਣ-ਖੇਤਰ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀ ਨੂੰਹ-ਪੁੱਤ ਨੂੰ ਰੱਜ-ਰੱਜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ, ਜੀਅ ਭਰ ਕੇ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਵਾਪਸ ਪਰਤ ਆਏ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਆ ਗਏ ਤੇ ਜੁਝਾਰੂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਜਾਰੀ ਰੱਖੀਆਂ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਇਕ ਪੁੱਤਰ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਲ ਸਿੰਘ) ਦੀ ਦਾਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ।

ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸੰਤ ਕੁਮਾਰ

ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਕਦੀ ਵੀ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵਿਚਰਦਾ । ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਇਕ ਗਾਥਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਕਿ ਬਦਨਾਮ ਇੰਸਪੈਕਟਰ ਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਛੰਦੜੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਦਬਕਾਉਂਦਿਆਂ ਫੜ੍ਹ ਵੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਮੈਂ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਕ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿਚ ਜਿਉਂਦਾ ਫੜ ਕੇ ਵਿਖਾਊਂ । ਜਦੋਂ ਇਸ ਦਾ ਪਤਾ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਪਿੰਡ ਕੋਹਾੜੇ ਦੇ ਇਕ ਪੀ.ਸੀ.ਓ. ਤੋਂ ਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ ਕਿ “ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਇਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਜਿੰਨੀ ਮਰਜ਼ੀ ਫੋਰਸ ਲੈ ਕੇ ਆ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਫੜ ਲੈ….।”

ਸੰਤ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਪਾਰਟੀ ਦੋ ਦਿਨ ਕੋਹਾੜੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲਾਗਿਉਂ ਦੀ ਵੀ ਨਾ ਲੰਘੀ ਪਰ ਤੀਜੇ ਦਿਨ ਇਕ ਵੱਡੀ ਪੁਲਿਸ ਫੋਰਸ ਆ ਕੇ ਗਰੀਬ ਪੀ.ਸੀ.ਓ. ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਲੈ ਗਈ, ਪਰ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਨਾਕਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਤੇ ਚੈਕਿੰਗਾਂ ਵਿਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਆਪਣੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਰਿਹਾ।

ਪਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ

ਇਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇਕ ਅਜੀਬ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਘਟੀ। ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦਾ ਪਿਤਾ ਕਟਾਣੇ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਰਾਹ ਵਿਚ ਭਾਈ ਛੰਦੜਾ ਤੇ ਉਸ ਦਾ ਇਕ ਸਾਥੀ ਜੀਪ ‘ਤੇ ਜਾਂਦੇ ਦੋਰਾਹੇ ਕੋਲ ਮਿਲ ਪਏ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਥੀ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਚਲੋ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਤੁਹਾਡਾ ਕਾਕਾ (ਪੋਤਰਾ) ਵਿਖਾ ਲਿਆਈਏ। ਬਾਪੂ ਜੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜੀਪ ਵਿਚ ਬੈਠ ਗਏ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਤਰ ਦਾ ਜਨਮ ਮਾਤਾ ਕੌਸ਼ਲਿਆ ਹਸਪਤਾਲ, ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਛੰਦੜਾ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਗੁਪਤ ਤੌਰ ਤੇ ਲੁਧਿਆਣਾ ਵਿਚ ਨਿਉਂ ਜੰਤਾ ਨਗਰ ਵਿਚ ਗਲੀ ਨੰਬਰ 7 ਵਿਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ।

ਧੌਲ ਮਾਜਰੀ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਉਂਦਿਆਂ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਦੂਰੋਂ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ‘ਤੇ ਬੜਾ ਵੱਡਾ ਨਾਕਾ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੇ ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਮਾਨ ਕੱਪੜੇ ਵਿਚ ਲਪੇਟ ਕੇ ਜੀਪ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਇਕ ਮਕਾਨ ਵਿਚ ਵਾੜ ਦਿੱਤਾ। ਜੀਪ ਵਾਪਸ ਮੋੜਨੀ ਸਿੱਧਾ ਸ਼ੱਕ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਵਿਚ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਸੋ ਭਾਈ ਛੰਦੜਾ ਜੀਪ ਲੈ ਕੇ ਪੁਲ ਵੱਲ ਵੱਧਿਆ। ਹੁਣ ਉਹ ਖਾਲੀ ਹੱਥ ਸੀ।

ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਨਾਕੇ ‘ਤੇ ਗੱਡੀ ਰੋਕ ਲਈ ਤੇ ਰਾਹ ‘ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜੀਪ ਰੋਕਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਪੁੱਛਿਆ (ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਸੀ ਵੇਖ ਸਕੇ)। ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੇ ਇਕ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦਾ ਘਰ ਭੁੱਲ ਆਏ ਹਾਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਤੇ ਬਾਪੂ ਨੂੰ ਘਰ ਲੱਭਣ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਘਰ ਨਹੀਂ ਲੱਭਾ । ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਜੀਪ ਦੇ ਕਾਗਜ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ, ਪਰ ਉਸ ਦੇ ਕਾਗਜ ਨਹੀਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਮਲੋਟ ਚੌਂਕੀ ਵਿਚ ਲੈ ਜਾ ਕੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਹੁਣ ਤਕ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਨੇ ਪਛਾਣਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ ਵੀ ਐਸੇ ਅਫਸਰ ਦੇ ਆ ਪੁੱਜਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ, ਜੋ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲੈਂਦਾ। ਉਸ ਨੇ ਸਕੀਮ ਸੋਚੀ। ਇਸ ਚੌਂਕੀ ਦੀ ਲੈਟਰੀਨ ਛੱਤ ਉਪਰ ਸੀ। ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੇ ਲੈਟਰੀਨ ਜਾਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪਰਗਟ ਕੀਤੀ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਹੁਣ ਤਕ ਉਸ ਨੂੰ ਆਮ ਆਦਮੀ ਹੀ ਸਮਝ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹਨਾਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਛੱਤ ‘ਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੇ ਚੌਂਕੀ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਛਾਲ ਮਾਰੀ ਤੇ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਹੀ ਹਰਨ ਹੋ ਗਿਆ।

ਹੁਣ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸ਼ੱਕ ਹੋਇਆ ਤੇ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਤੋਂ ਡੂੰਘਾਈ ਨਾਲ ਪੁੱਛ-ਗਿਛ ਆਰੰਭ ਹੋਈ। ਇਤਨੇ ਨੂੰ ਇਕ ਅਫਸਰ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਲਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਜਦੋਂ ਜਾਬਰਾਨਾ ਢੰਗ ਵਰਤ ਕੇ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਕਿ ਭਜਣ ਵਾਲਾ ਨੌਜਵਾਨ ਕੌਣ ਸੀ। ਤਸ਼ੱਦਦ ਹਦੋਂ ਵੱਧਦਾ ਦੇਖ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਧਮਾਕਾ ਕੀਤਾ, “ਉਹ ਤੁਹਾਡਾ ਪਿਉ ਛੰਦੜਾ ਸੀ ਤੇ ਮੈਂ ਉਹਦਾ ਪਿਉ ਆਂ।”

ਜਦੋਂ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਇਕ ਵਾਰ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥ ਆ ਕੇ ਵੀ ਬਚ ਨਿਕਲਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਤਿਲ ਮਿਲਾਏ। ਇਸ ਝੁੰਜਲਾਹਟ ਤੇ ਛਟਪਟਾਹਟ ਵਿਚ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਅਰਧ-ਪਾਗਲ ਹੋ ਕੇ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਥਾਣਾ ਡੇਹਲੋਂ ਤੇ ਫਿਰ ਸੀ.ਆਈ.ਏ. ਸਟਾਫ਼ ਵਿਚ ਖ਼ੌਫ਼ਨਾਕ ਤਸੀਹੇ ਦੇ-ਦੇ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਅਣ-ਪਛਾਤੀ ਕਹਿ ਕੇ ਅਣ-ਪਛਾਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਵਜੋਂ ਕੀਤਾ ਕਤਲ ਦਰਸਾ ਦਿੱਤਾ।

ਸ਼ਹੀਦੀ –12 ਜੂਨ 1992

ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੋ ਕੇ ਮਿਥੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ‘ਤੇ ਤੁਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਭਾਈ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਨਵੰਬਰ 1990 ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਛੰਦੜਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਾ ਟਾਈਗਰਜ਼ ਫੋਰਸ ਦੇ ਮੁਖੀ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ ਨਿਭਾ ਰਹੇ ਸਨ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਆਉਂਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ ਪਾ ਕੇ ਪੈਸੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿਚ ਲਾਏ। ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਨਵੇਂ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਹੱਥਕੰਡੇ ਅਤੇ ਜਬਰ ਜ਼ੁਲਮ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਹ ਤੋਂ ਥਿੜਕਾ ਨਾ ਸਕੇ। ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਅਥਾਹ ਤਾਕਤ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਦੀ ਅਸਲ ਤਾਕਤ ਟਾਊਟ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਇਕ ਟਾਊਟ ਦੀ ਸੂਹ ‘ਤੇ 11 ਜੂਨ 1992 ਵਿਚ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਗਿੱਲ ਨਹਿਰ ਦੇ ਪੁਲ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਅੱਠ ਕੁ ਵਜੇ ਭਾਈ ਰਛਪਾਲ ਸਿੰਘ ਛੰਦੜਾ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀਸ਼ਾ ਸਾਈਕਲ ‘ਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਜਿਪਸੀ ਲਿਆ ਕੇ ਸਾਈਕਲ ਵਿਚ ਮਾਰੀ ।

ਡਿੱਗਣ ਪਿੱਛੋਂ ਸੂਰਮੇ ਸੰਭਲ ਕੇ ਉੱਠੇ। ਚਾਰ-ਚੁਫੇਰਿਓਂ ਘਿਰੇ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਦਿਆਂ ਦੋਨਾਂ ਨੇ ਸਾਇਆਨਾਈਡ ਦੇ ਕੈਪਸੂਲ ਕੱਢ ਕੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ ਪਾਉਣ ਦੇ ਯਤਨ ਕੀਤੇ। ਭਾਈ ਜਗਦੀਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀਸ਼ਾ ਸਾਇਆਨਾਈਡ ਖਾਣ ਵਿਚ ਸਫਲ ਹੋ ਗਿਆ ਪਰ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦਾ ਹੱਥ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਾਬੂ ਕਰ ਕੇ ਮੂੰਹ ਤਕ ਨਾ ਪੁੱਜਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਪਿੱਛੋਂ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦਾ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ।

ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੀ ਇਕ ਵਹਿਸ਼ੀ ਖੇਡ ਆਰੰਭ ਹੋਈ। ਮੰਨੇ-ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਬੁੱਚੜ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਸੀ.ਆਈ.ਏ. ਸਟਾਫ਼ ‘ਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ । ਉਹਨਾਂ ਅੰਦਰ ਉਮੀਦ ਜਾਗੀ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੀ ਛਾਤੀ ਵਿਚੋਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਹਿਮ ਭੇਦ ਕਢਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸ਼ਰਾਬ ਨਾਲ ਰੱਜੇ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਮੰਨੇ-ਪ੍ਰਮੰਨੇ ਬੁੱਚੜ ਅਤੇ ਜੱਲਾਦ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਵਰਤ-ਵਰਤ ਕੇ ਹੰਭ ਗਏ, ਪਰ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਦਾ ਇਹ ਲਾਲ “ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ’ ਦੇ ਜੈਕਾਰੇ ਗਜਾਉਂਦਾ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰੇ ਮਾਰਦਾ ਨਾ ਥੱਕਿਆ।

ਪੁਲਿਸ ਅੰਦਰਲੇ ਕੁਝ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲੀ ਇਹ ਗੱਲ ਬੜੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਨੇ ਵਹਿਸ਼ੀ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਦਿਆਂ ਚੈਲੰਜ ਕੀਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਕ ਨਹੀਂ, 75 ਅਸਾਲਟਾਂ ਨੇ ਤੇ ਹੈ ਵੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਵਿਚ, ਜੇ ਤੁਹਾਡੇ ਵਿਚ ਦੰਮ ਹੈ ਤਾਂ ਇਕ ਵੀ ਬਰਾਮਦ ਕਰ ਦੇ ਵਿਖਾਓ।

ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੱਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਨੇੜੇ ਆਉਂਦੀ ਵੇਖ ਕੇ ਅੰਤ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਠੀਕ ਹੈ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਾਰਾ ਭੇਤ ਅਤੇ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਅਸਲਾ ਦਸ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਮੇਰੀ ਇਕ ਸ਼ਰਤ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਬੀ.ਟੀ.ਐਫ. ਦਾ ਮੁੱਖੀ ਹਾਂ ਅਤੇ ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਇਹ ਸਭ ਗੱਲ ਵੀ ਤੁਹਾਡੇ ਪੁਲਿਸ ਮੁੱਖੀ ਕੇ.ਪੀ ਐਸ. ਗਿੱਲ ਨੂੰ ਹੀ ਦੱਸਾਂਗਾ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚ ਕਿ ਮਾੜਾ ਹੈ, ਸੂਚਨਾ ਮਿਲਣ ਤੇ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ-ਖੁਸ਼ੀ ਕੇ.ਪੀ. ਐਸ. ਗਿੱਲ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਕੋਲ ਆਇਆ । ਗਿੱਲ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਸੋਚ ਸੀ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਹੁਣ ਭਾਈ ਛੰਦੜਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨਾਲ ਟੁੱਟ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਇਸ ਕੋਲੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈ ਕਿ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਹੋਰ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਾਂਗੇ ਅਤੇ ਛੰਦੜੇ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਪੁਲਿਸ ਕੈਟ ਬਣਾ ਕੇ ਵਰਤ ਲਵਾਂਗੇ ।

ਜਦ ਕੇ.ਪੀ ਐਸ. ਗਿੱਲ, ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਨੂੰ ਮੁਖਾਤਬ ਹੋਣ ਲਗਾ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਆਇਆ ਤਾਂ ਭਾਈ ਛੰਦੜਾ ਬੰਨੇ ਹੋਏ ਹੱਥਾਂ ਤੋਂ ਕੇ.ਪੀ ਐਸ. ਗਿੱਲ ਦੇ ਮੂੰਹ ਦੇ ਉੱਤੇ ਥੁੱਕ ਦਿੱਤਾ। ਗਿੱਲ ਭਾਈ ਛੰਦੜੇ ਦੇ ਥੁੱਕ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਡਰ ਗਿਆ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਗਿੱਲ ਤੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦਾ ਕਾਤਲ ਹੈਂ । ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ ਸੋਧਾ ਲੱਗਾਉਣਾ ਸੀ ਪਰ ਤੂੰ ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਬਚ ਗਿਆ । ਹੁਣ ਬੱਸ ਤੇਰੇ ਮੂੰਹ ਉਤੇ ਥੁੱਕਣ ਲਈ ਹੀ ਬੁਲਾਇਆ ਸੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਮੇਂ ਮੈਂ ਹੋਰ ਤੇ ਕੁਝ ਕਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।”

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਉਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਕਹਿਰ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਕਪੜੇ ਪ੍ਰੈਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਇਸਤਰੀ ਗਰਮ ਕਰ ਕਰ ਕੇ ਲੱਗਾਈ ਗਈ । ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਤੋੜ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਲੋਹੇ ਦੀਆਂ ਸਲਾਖ਼ਾਂ ਗਰਮ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ । ਅੰਤ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ 12 ਜੂਨ 1992 ਦੀ ਸਵੇਰ ਤੱਕ ਪੁਲਿਸ ਹਿਰਾਸਤ ਵਿਚ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ ।

ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ

ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਫੈਲਣ ਨਾਲ ਆਸੇ ਪਾਸੇ ਦੀ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਠਾਣੇ ਬਾਹਰ ਇਕੱਤਰ ਹੋਣ ਲਗੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੂਪ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨ ਲਗੀ । ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਜੋ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਉਤੇ ਅਨੰਤ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਤਸੀਹੇ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਸਨ, ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੂਪ ਦੇਣ ਨਾਲ ਉਸਦਾ ਭੇਤ ਜੱਗ ਜਾਹਿਰ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਪੁਲਿਸ ਕਿਸੇ ਕੀਮਤ ਉਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੂਪ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ।

ਪਰ ਅੰਤ ਸੰਗਤ ਦੀ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਅਤੇ ਪਰਦਰਸ਼ਨ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਰੂਪ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨਾ ਪਿਆ । ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਅੰਗ ਅਤੇ ਹੱਡੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੱਚੀ ਜਿਥੇ ਜ਼ਾਲਮਾਂ ਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨਾ ਹੋਣ । ਸ਼ਰੀਰ ਉੱਤੇ ਲਗੇ ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਲਗੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਉਤੇ ਵਾਪਰੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਖ਼ੁਦ ਦਸ ਰਹੇ ਸਨ । ਭਾਰੀ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ।

ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੀ ਡੁੱਲ੍ਹੀ ਰੱਤ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਭਾਵੇਂ ਬਾਘੀਆਂ ਪਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਹੰਝੂ ਵਹਾ ਰਹੀ ਸੀ ਪਰ ਸ਼ਹੀਦ ਦੀ ਚਿਖਾ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਮਾਨੋ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਇਹ ਨਿਰਣਾ ਦੇ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ : ਚਾੜ੍ਹੁਗਾ ਕੋਈ ਰੋਗ ਅਨੋਖਾ ਜਜ਼ਬਾ ਇਹ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ। ਲਾਲ ਹਨੇਰੀ ਬਣ ਕੇ ਝੁੱਲੂ ਡੁੱਲ੍ਹਿਆ ਖ਼ੂਨ ਜਵਾਨੀ ਦਾ।

ਪਤਨੀ ਅਤੇ ਸੱਸ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ

ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਬੀਬੀ ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਨੂੰ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਤਾ ਸੁਰਜੀਤ ਕੌਰ (ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੱਸ) ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੋਈ ਥੌਹ-ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ । ਸੁਭਾਵਕ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਹੋਰਨਾ ਖਾੜਕੂਆਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਾਂਗ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।

ਸਰੋਤ: June84.com ਆਰਕਾਇਵ,
ਖੰਡੇਧਾਰ (ਮਾਸਿਕ ਰਸਾਲਾ )