Kavishar Singh celebrated this hero’s service with a Kavishri titled
“Galan hundia ne ghar ghar sare, Billay Varpal dian….!” (Every household talks about Billa Varpal).
Bhai Dalbir Singh Billa, who had aligned himself with Sant Jarnail Singh Ji Bhindranwale’s warriors during the Dharam Yudh Morcha prior to the Darbar Sahib attack, continued his fight against the Delhi Darbar, after the Darbar Sahib assault and joining the Khalistan Freedom Armed Movement.
Born in April 1964 to father S. Sardul Singh and mother Mata Gopal Kaur in Varpal village, Tarn Taran Tehsil, Amritsar district. Bhai Sahib was the sibling of Sakatar Singh, Lakhbir Singh, and Jagir Kaur. In his youth, Bhai Dalbir Singh was nicknamed ‘Billa’ due to his cat-like blue eyes. He displayed a keen interest in Guru-ghar affairs alongside his domestic duties, all the while growing from childhood into youth. Among his peers, he was highly popular. His elder brother, Lakhbir Singh, shared his spiritually inclined disposition. After the Vaisakhi massacre in Amritsar in 1978, the youth of Punjab began recognizing their religious responsibilities under Sant Bhindranwale’s guidance.
In 1982, Bhai Dalbir Singh married Biba Satwant Kaur, the daughter of Sardar Mall Singh from Sarawan village in Khemkaran, Tarn Taran District. During this period, the Dharam Yudh Morcha was at its height, significantly affecting Sikhs worldwide. Varpal village, located just a few kilometers from Amritsar, was no exception, with many Sikh youths becoming actively involved through their connection with the saints.
During these times, Bhai Sahib’s elder brother, Lakhbir Singh, left home and was never heard from again. After informing his family, Bhai Dalbir Singh did not return for an extended period. It eventually became evident that he was participating in activities within Darbar Sahib. Later, it became public knowledge that Bhai Dalbir Singh Billa was also part of Sant Bhindranwala’s following. At the end of 1983, their household celebrated the birth of their daughter, Varinder Kaur. Sadly, during this time, Bhai Sahib’s mother passed away. However, amidst these joys and sorrows, Bhai Sahib remained committed to Sikh Sangarsh services.
During the events of the June 1984 attack, he was directed by Sant Ji to leave the Darbar Sahib and get ready to take part in the movement afterward. Tragically, his brother, Bhai Lakhbir Singh, like other Singhs, attained martyrdom during this assault. Following the attack, the Indian government’s forces were dispatched from village to village to suppress the Sikh rebels striving to safeguard their religious shrines and rights. Villages were raided, and Sikh youths were apprehended and subjected to widespread torture.
One fateful day, the army arrived at Varpal village. Bhai Dalbir Singh Billa’s residence was subjected to a large-scale raid by the Indian army forces and police, although Bhai Dalbir Singh had already left home. The forces conducted themselves brutally, looting all the household possessions. What remained in the house, apart from the clothes worn by the wife and their nine-month-old daughter, Virinder Kaur, were just a plate and a bowl, abandoned in a corner. Not only did they loot all the belongings, but they also apprehended his wife and child, taking them to the Jandiala police station, from where the panchayat made significant efforts to secure their release. Police officer Harcharan Suri at the Jandiala police station displayed a reprehensible attitude. Several other Singh families also suffered humiliation at the hands of these officers.
Post the Darbar Sahib attack, some sections of the Hindu community celebrated by distributing sweets, which further fueled the Sikhs’ desire for retribution. However, before this could unfold, the assassination of Indira Gandhi in Delhi and the subsequent anti-Sikh genocide took place across India.
The horrific events against Sikhs in Delhi deeply stirred the Sikh youth, prompting thousands, like Bhai Billa Varpal, to join the armed movement. In Punjab, communal organizations such as the Hindu Shiv Sena exacerbated the wounds of the Sikhs, taunting them with provocations. The combined forces of Hindutva ideology and the ruling government began a campaign of humiliation against the Sikh community. The news from Delhi, with reports of brutal killings, rape of innocent Sikh girls, and beheadings of innocent Sikhs, inflamed the passions of the Sikh warriors.
During this period, a provocative procession and gathering were organized by the Hindu Shiv Sena in Fatehabad, near Khadur Sahib. In this march, they crossed the line, deeply provoking the Sikhs. It is important to note that individuals who now argue that Sikh militants unjustly targeted Hindu leaders are well aware of the deliberate offenses committed by Hindu fanatics that incited the Sikh response. However, the conscience of these people seems to have become numb. Some critics contend that the Sikhs erred by taking action against those who hurt Sikh sentiments, but it’s crucial to recognize that their actions were driven by provocation.
Bhai Dalbir Singh Billa was among the heroes beloved by the Sikh Panth. The first FIR against Bhai Sahib was filed in Patti City on February 14, 1985, marking the beginning of a series of legal actions against him.
With the support of his comrades, Bhai Dalbir Singh Billa undertook aggressive actions against fanatical Hindus who were insulting Sikh sentiments, resulting in the migration of Hindus from the Tarn Taran area. However, it’s worth noting that this hero specifically targeted those who provoked Sikh sentiments and never harassed ordinary Hindus. After each action, Bhai Sahib’s group would leave a statement note at the scene. Bhai Sahib’s name became widely recognized throughout the region. His close associates in this movement, such as Bhai Roshan Singh Bairagi, Bhai Baldev Singh of Pindian, Bhai Sukhdev Singh Sakhira, Bhai Hari Singh Ajnala, Bhai Resham Singh Malmohri, and other Singhs, all shared the firm belief that Khalistan had to be established.
Similar to other Singh’s families, Bhai Billa’s family was targeted by government authorities. Bhai Sahib’s father, along with Singhni and other relatives, endured brutal treatment in police stations. After each incident, the police assumed that Bhai Billa’s group was responsible. Directly confronting Bhai Sahib was challenging, which led to the torture of Bhai Sahib’s father at Jandiala police station. Policemen even stated that as long as ‘Billa’ was around, Hindus would not find peace. As soon as Bhai Sahib’s presence was suspected, the anti-Sikh elements in the area sought refuge from CRPF forces.
The name of ‘Billa Varpalanwala’ had attained legendary status in the Tarn Taran area. People believed that he could precisely target his enemies even within a crowd. The police had, in the end, deployed informers, cats, and touts. A sophisticated network was carefully constructed. Clear directives from higher authorities were being received to apprehend Bhai Billa as soon as possible. In the Tarn Taran region, every government official was actively engaged in their utmost efforts to control Bhai Sahib.
Finally, the government succeeded in their efforts. Bhai Billa was arrested by police forces in late 1985 after a raid assisted by informants. Bhai Billa endured brutal torture for fifteen days in Patti and Jandiala police stations. Subsequently, he was transferred to Amritsar following the filing of multiple cases against him.
Many more Singhs were detained in Gurdaspur Jail, where they were subjected to strict surveillance. Surprisingly, Bhai Sahib was respected by several policemen. While being escorted from jail to court dates, he used to visit his home without hesitation. Inside the jail, the Singhs devised a plan to escape, and Bhai Joga Singh Bishnandi’s wife provided them with the necessary materials. Their planning proved successful, and on January 27, 1986, the news spread far and wide that “Dalbir Singh Varpal, Joga Singh Bishnandi, Bhai Roshan Lal Bairagi, Bhai Jasvir Singh Kala, and Ranjit Singh Dayalgarh had escaped from Gurdaspur Jail…”.
Upon his release, Bhai Sahib continued to make significant contributions to the armed struggle. He frequently visited his wife and daughter secretly. His wife faced severe torture in police stations as the authorities inquired about his whereabouts. Bhai Sahib had earned immense respect within the Sikh community, and everyone eagerly welcomed him into their homes whenever he desired. On the other side, anti-Sikh forces always trembled in his presence.
Senior officers in the Punjab Police often claimed that Bhai Dalbir Singh Billa was responsible for the exodus of Hindus from the Tarn Taran and Amritsar area. According to these officers, Bhai Billa’s group was involved in approximately a hundred murders. However, on June 24, 1986, Bhai Dalbir Singh Billa suffered a significant loss when his close associates, namely Baba Ranjit Singh Dayalgarh, Bhai Gurmej Singh Dhilwan, and Bhai Makhan Singh Chhith, were martyred in an encounter in Kali Bahmani village. This loss was unbearable for Bhai Dalbir Singh Billa.
Bhai Sahib rode a horse to the location where the Singhs were martyred. Standing at the site, he remembered his fallen singhs, offered heartfelt prayers, reaffirmed his commitment to their mission, and pledged to shape a new destiny. Afterward, he returned to the area after visiting the families of the martyrs.
A few days later, Bhai Billa took action and, on July 3, 1986, eliminated six of his targets within a 25-kilometer radius. He then retreated to a farmhouse in Maluwal village to rest. Little did he know that a great deception was about to unfold. Four Singhs, including Bhai Dalbir Singh Billa, Roshan Lal Bairagi, Hari Singh Kamalpura, and Sukhboss Singh, were asleep on the rooftop, while Bhai Baldev Singh Vallah was keeping watch.
The CRPF (Central Reserve Police Force) had imposed a strict cordon. When the Singhs became aware of the situation, all five Singh quickly prepared themselves. Their resistance was so fierce that it left the CRPF in shock. The salaried personnel from Uttar Pradesh and Bihar, serving the Indian regime, couldn’t believe how these five Singhs emerged unscathed from such a perilous environment. The CRPF personnel watched in disbelief as the Singhs made their escape.
As they made their way out, Bhai Billa instructed the three Singhs to head to the fields under Bhai Bairagi’s leadership. He himself left with Hari Singh Kamalpura in his Fiat car. By this time, the security forces had realized that the Singhs had limited weaponry. The officers ordered their forces to intensify the attack. Bullets rained down on the Fiat car from all directions, and both Singhs sustained injuries. The car’s tires were also punctured by bullets, and despite their efforts to continue on foot, their wounds were too severe.
The Singhs refused to endure humiliation at the hands of the police. It was evident to the forces that Bhai Dalbir Singh Billa and Hari Singh had taken their own lives and embraced martyrdom, choosing not to be captured alive.
Following Bhai Billa’s martyrdom, a special press conference was convened by DIG P. G. Dogra of the Jalandhar range, CRPF DIG S. S. Virak, and Amritsar Police Chief Muhammad Izhar Alam. They declared, “The mastermind behind the exodus of Hindus from Tarn Taran has been eliminated… He was responsible for over a hundred murders, including:
- The killing of 7 Hindus (Shiv Sena) in Fatehabad in July 1986
- The killing of four Hindus on Tarn Taran Govindwal Road on May 7, 1986
- The killing of eight Hindus in Gohalwad on June 20, 1986
- The killing of four Hindus in Doburji this week, Fatehabad
- The murder of Comrade Jeet Ram
- The murder of Bagga Brahmin from Fatehabad
were committed by his group in recent days….”
On the day of July 3, 1986, Bhai Dalbir Singh Billa’s martyrdom, his wife, who had been detained at Jandiala police station, was released. The police provided her with no information and simply asked her to return home. It was only upon her return home that she learned of Bhai Sahib’s martyrdom. Four months after Bhai Sahib’s martyrdom, their second daughter, Satinder Kaur, was born.
Even after Bhai Bille’s martyrdom, his family continued to face harassment from both the police and anti-Sikh forces. This relentless torture ultimately claimed the life of his father. Later, the informant who provided information to the besieging forces, leading to the martyrdom of these Singhs, was eliminated by Bhai Surjit Singh Painta’s group.
–Khalsa Fatehnama, Sarabjit Singh Ghuman, Febuary 2013
ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਵਰਪਾਲਾਂ ਵਾਲਾ
ਇਸ ਸੂਰਮੇ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਾਰੇ ਕਵੀਸ਼ਰ ਗਾਉਂਦੇ ਹਨ,
“ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਨੇ ਘਰ-ਘਰ ਸਾਰੇ, ਬਿੱਲੇ ਵਰਪਾਲ ਦੀਆਂ…!”
ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਸੌਤ ਗਿਆਨੀ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜੁਝਾਰੂਆਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਹਮਲੇ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਸਿਰਾਂ ਉੱਤੇ ਖਫਣ ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਦਿੱਲੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਨਿੱਤਰ ਆਏ ਤੇ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਖੰਡਾ ਖੜਕਾ ਦਿੱਤਾ।
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਨਮ ਅਪ੍ਰੈਲ 1964 ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਸ. ਸਰਦੂਲ ਸਿੰਘ ਦੇ ਗ੍ਰਿਹ ਵਿਖੇ ਮਾਤਾ ਗੋਪਾਲ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ, (ਓਦੋਂ) ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਤਹਿਸੀਲ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਰਪਾਲ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ। ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭੈਣ-ਭਰਾ, ਸਕੱਤਰ ਸਿੰਘ, ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜਗੀਰ ਕੌਰ ਸਨ। ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਬਿੱਲੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਬਿੱਲਾ’ ਪੈ ਗਿਆ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਘਰੇਲੂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ-ਘਰ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਰੁਚੀ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਦੇ ਉਹ ਜਵਾਨੀ ਵੱਲ ਵੱਧ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਪਣੇ ਹਾਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਰੋਅਬ-ਦਾਬ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸਿੱਖੀ ਜਜ਼ਬੇ ਵਾਲੇ ਸਨ। 1978 ਦੇ ਨਰਕਧਾਰੀ ਕਾਂਡ ਮਗਰੋਂ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਧਰਮ-ਪਰਚਾਰ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਜਵਾਨੀ ਆਪਣੇ ਪੰਥਕ ਫਰਜ਼ ਪਛਾਣਨ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ।
1982 ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਖੇਮਕਰਨ ਕੋਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਸਰਾਵਾਂ ਦੇ ਸਰਦਾਰ ਮੱਲ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧੀ ਬੀਬਾ ਸਤਵੰਤ ਕੌਰ ਨਾਲ ਹੋਇਆ। ਓਦੋਂ ਧਰਮ ਯੁੱਧ ਮੋਰਚਾ ਪੂਰਾ ਭਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਤੋਂ ਪਰਭਾਵਿਤ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਵੱਸਦੇ ਵਰਪਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ ਨਾ ਅਸਰ ਹੁੰਦਾ? ਵਰਪਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨ ਸੰਤਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ।
ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਹੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭਰਾ ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਘਰੋਂ ਚਲੇ ਗਏ ਤੇ ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਘਰ ਦੱਸ ਕੇ ਤੇ ਕਈ-ਕਈ ਦਿਨ ਨਾ ਮੁੜਦਾ। ਸਹਿਜੇ ਸਹਿਜੇ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲੇ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੱਗ ਗਈ ਕਿ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ। ਹੌਲੀ – ਹੌਲੀ ਇਹ ਗੱਲ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਆ ਗਈ ਕਿ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਸੰਤ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ। ਸੰਨ 1983 ਦੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਬੇਟੀ ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਚੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਗਏ। ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ-ਗਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਕੌਮੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮ ਰਹੇ।
ਜੂਨ 1984 ਨੂੰ ਹਮਲੇ ਮੌਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤਾਂ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਬਾਹਰ ਕਿਤੇ ਭੇਜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਪਰ ਚਰਚਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਭਰਾ ਭਾਈ ਲਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਇਸ ਹਮਲੇ ਮੋਕੇ ਹੋਰਨਾ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਂਗ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪਾ ਗਏ। ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਾਰਤੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿਚੋਂ ਉਹਨਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤੁਰ ਪਈਆਂ, ਜਿਹੜੇ ਸਿਖ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸੋਚ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਛਾਪੇਮਾਰੀ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਥਾਂ ਥਾਂ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਫੜ ਕੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸੀ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਰਪਾਲ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੌਜ ਚੜ੍ਹ ਆਈ। ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਦੇ ਘਰ `ਤੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਗੱਡੀਆਂ ‘ਚ ਭਰ ਕੇ ਆਈ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫੌਜ ਅਤੇ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਧਾਵਾ ਬੋਲਿਆ। ਪਰ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਤਾਂ ਕਦੋਂ ਦੇ ਘਰ ਛੱਡ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਫੋਰਸਾਂ ਨੇ ਬੇਦਰਦੀ ਨਾਲ ਕਾਰਵਾਈ ਕੀਤੀ। ਘਰ ਦਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਲੁੱਟ ਲਿਆ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਅਤੇ ਨੌਂ ਕੁ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਬੱਚੀ ਵਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਗਲ ਪਾਏ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇੱਕ ਥਾਲੀ ਤੇ ਇੱਕ ਕੌਲੀ ਹੀ ਇੱਕ ਖੂੰਜੇ ਵਿੱਚ ਪਈ ਰਹਿ ਗਈ। ਸਾਰਾ ਸਮਾਨ ਲੁੱਟਣ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨੀ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਤੇ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਵੀ ਫੜ ਕੇ ਜੰਡਿਆਲੇ ਥਾਣੇ ਲੈ ਗਈਆਂ, ਜਿਥੋਂ ਮਗਰੋਂ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਕਾਫ਼ੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾ ਲਿਆਂਦਾ। ਜੰਡਿਆਲੇ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਹਰਚਰਨ ਸੂਰੀ ਨਾਂ ਦੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਦਾ ਰਵੱਈਆ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਸੀ। ਓਥੇ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਜ਼ਲੀਲ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹਮਲੇ ਮਗਰੋਂ ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਨੇ ਲੱਡੂ ਵੰਡ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਮਨਾਈਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਲੈਣ ਲਈ ਸਿੰਘ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਸਨ। ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੰਦਰਾ ਦਾ ਸੋਧਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਤੇ ਫਿਰ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਨਸਲਕੁਸ਼ੀ ਹੋਈ।
ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਨੇ ਸਿੱਖ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਖੂਨ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਪਾਈ ਤਾਂ ਭਾਈ ਬਿੱਲੇ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਨੌਜਵਾਨ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਕੁਦ ਪਏ। ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵਰਗੀਆਂ ਫਿਰਕੂ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਸਿਖਾਂ ਦੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਉੱਤੇ ਲੂਣ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਿੜਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕਰ ਲਵੋ ਕੀ ਕਰਦੇ ਹੋ। ਹਿੰਦੂਤਵੀਆਂ ਤੇ ਹਕੂਮਤੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਵਾਰਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਲੀਲ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਬੁੱਚੜਾਂ ਨੇ ਮਸੂਮ ਸਿੱਖ ਬੱਚੀਆਂ ਨਾਲ ਜਬਰ-ਜਿਨਾਹ ਕੀਤੇ ਤੇ ਸਿੱਖ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬੇਪੱਤ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਖੂਨ ਖੋਲਣ ਲਗਦਾ।
ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ (ਨੇੜੇ ਖਡੂਰ ਸਾਹਿਬ) ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੂ ਸ਼ਿਵ ਸੈਨਾ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਭੜਕਾਊ ਜਲੂਸ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਜਲਸਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਮਾਰਚ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚਿੜਾਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਨ ਦੀ ਹੱਦ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਜਿਹੜੇ ਘੜੰਮ ਚੌਧਰੀ ਹੁਣ ਕਹਿੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਖਾੜਕੂਆਂ ਨੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੂੰ ਅਕਾਰਨ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਲਿਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਭ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜ ਪੰਥੀਆਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਲੀਲ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਮਰੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਨੂੰ ਭੁਲ ਕੇ ਇੰਝ ਗਲਾਂ ਕਰਨ ਲਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨੂੰ ਲਾਂਬੂ ਲਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿਰੁਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰ ਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਗਲਤੀ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ।
ਪਰ ਜਿਹੜੇ ਅਣਖ-ਗ਼ੈਰਤ ਦੇ ਪਰਵਾਨੇ ਹੋਣ ਉਹ ਕੌਮੀ ਸ਼ਾਨ ਲਈ ਬੇਪਰਵਾਹ ਹੋ ਕੇ ਨਿੱਤਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੌਮ ਦੀ ਅਣਖ ਪਿਆਰੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਖਿਲਾਫ਼ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਰਚਾ ਪੱਟੀ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ 14 ਫਰਵਰੀ 1985 ਨੂੰ ਹੋਇਆ, ਫਿਰ ਲਗਾਤਾਰ ਹੁੰਦੇ ਗਏ।
ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੇ ਕੀਤੀਆਂ ਕਿ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਇਲਾਕੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਹਿਜਰਤ ਅਰੰਭ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਪਰਚਲਤ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸੂਰਮੇ ਸਿਰਫ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜੇ ਸਿੱਖ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਦੇ ਹਨ, ਆਮ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ। ਜਦੋਂ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਥਾ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਓਥੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲਾ ਪਰਚਾ ਜ਼ਰੂਰ ਸੁੱਟਦੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਾਂ ਦੀ ਤੂਤੀ ਬੋਲਦੀ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਭਾਈ ਰੌਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਬੈਰਾਗੀ, ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵਾਸੀ ਪਿੰਡੀਆਂ, ਭਾਈ ਸੁਖਦੇਵ ਸਿੰਘ ਸਖੀਰਾ, ਭਾਈ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਅਜਨਾਲਾ, ਭਾਈ ਰੇਸ਼ਮ ਸਿੰਘ ਮਲਮੋਹਰੀ ਤੇ ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨੀ ਹੈ।
ਹਕੂਮਤੀ ਮਸ਼ੀਨਰੀ ਨੇ ਹੋਰਨਾ ਸਿੰਘਾ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਭਾਈ ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਸਿੰਘਣੀ ਤੇ ਹੋਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਥਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਝੱਲਣਾ ਪਿਆ। ਹਰ ਵਾਰਦਾਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੁਲਿਸ ਸਮਝਦੀ ਕਿ ਇਹ ਕੰਮ ਭਾਈ ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਜਥੇ ਦਾ ਹੀ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਮੱਥਾ ਲਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਆਏ ਦਿਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਿਤਾ ਨੂੰ ਜੰਡਿਆਲੇ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਚਾਹੇ ਬਾਕੀ ਸਾਰੇ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਈਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ‘ਬਿੱਲਾ’ ਹੈ, ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਦਿਲ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹਨਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਸਾਰ ਓਸ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਸਿੱਖ-ਵਿਰੋਧੀ ਲੋਕ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਤੋਂ ਰਾਖੀ ਭਾਲਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ।
ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ‘ਬਿੱਲਾ ਵਰਪਾਲਾਂ ਵਾਲਾ’ ਦਾ ਨਾਂ ਇੱਕ ਦੰਦ-ਕਥਾ ਬਣ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਲੋਕ ਕਹਿੰਦੇ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ ਭੀੜ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੜੀ ਸਫਾਈ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਆਖਰ ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ, ਕੈਟਾਂ, ਟਾਉਟਾ ਨੂੰ ਸਰਗਰਮ ਕੀਤਾ। ਇੱਕ ਬੜਾ ਸੂਖਮ ਜਾਲ ਬੁਣਿਆ ਗਿਆ। ਉੱਪਰੋਂ ਸਖ਼ਤ ਹਦਾਇਤਾਂ ਮਿਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਛੇਤੀ ਤੋਂ ਛੇਤੀ ਬਿੱਲੇ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰੋ। ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਏਰੀਆ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਹਰ ਕਰਿੰਦਾ ਪੂਰੇ ਜਾਹੋ ਜਲਾਲ ਨਾਲ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰਗਰਮ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
ਆਖਰ ਸਰਕਾਰ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਈ। ਮੁਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਛਾਪਾ ਮਾਰ ਕੇ 1985 ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੁਲਿਸ ਫ਼ੋਰਸਾਂ ਨੇ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨ ਪੱਟੀ ਤੇ ਜੰਡਿਆਲਾ ਥਾਣਿਆਂ ਵਿਚ ਭਾਈ ਬਿੱਲੇ ਉਤੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਅਖੀਰ ਆਪ ‘ਤੇ ਕਈ ਕੇਸ ਪਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।
ਗੁਰਦਾਸਪੁਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਿੰਘ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਸਭ ਨੇ ਪੂਰਾ ਦਬਦਬਾ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਈ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਵੀ ਸਤਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਤਰੀਕ ਪੇਸ਼ੀ `ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪੁਲਸੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਘਰ ਗੇੜਾ ਮਾਰ ਜਾਂਦੇ। ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਸਕੀਮ ਬਣਾਈ ਅਤੇ ਭਾਈ ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚ ਲੋੜੀਂਦਾ ਸਮਾਨ ਪੁਜਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਯੋਜਨਾਬੰਦੀ ਕਰਕੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ 27 ਜਨਵਰੀ 1986 ਨੂੰ ਉਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਕਰ ਵਿਖਾਇਆ ਕਿ ਦਿੱਲੀ ਤਕ ਚਰਚਾ ਹੋ ਗਈ। ਹਰ ਕੋਈ ਇੱਕੋ ਖ਼ਬਰ ਪੜ੍ਹ ਤੇ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ “ਗੁਰਦਸਪੂਰ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿਚੋਂ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਵਰਪਾਲ, ਜੋਗਾ ਸਿੰਘ ਬਿਸ਼ਨੰਦੀ, ਭਾਈ ਰੋਸ਼ਨ ਲਾਲ ਬੈਰਾਗੀ, ਭਾਈ ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਕਾਲਾ ਅਤੇ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲ ਗੜ੍ਹ ਫ਼ਰਾਰ ਹੋ ਗਏ…” ।
ਜੇਲ੍ਹੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਵੇਂ ਮਾਰਕੇ ਮਾਰਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਅਕਸਰ ਉਹ ਵੇਲ਼ੇ-ਕੁਵੇਲ਼ੇ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸਿੰਘਣੀ ਤੇ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ। ਸਿੰਘਣੀ ਨੂੰ ਥਾਣਿਆਂ ਵਿਚ ਬੇਹੱਦ ਭੈੜਾ ਤਸ਼ੱਦਦ ਝੱਲਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਕਾਰਨਾਮਿਆਂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਦਾ ਐਨਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ ਕਿ ਹਰ ਸਿੱਖ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜਦ ਜੀ ਕਰੇ ਮੇਰੇ ਘਰ ਆ ਜਾਣ। ਓਧਰ ਪੰਥ-ਦੋਖੀਆਂ ਦੇ ਦਿਲ ਕੰਬਦੇ ਸਨ।
ਪੁਲਿਸ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਉੱਚ ਅਫਸਰ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਇਲਾਕੇ `ਚੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਹਿਜਰਤ ਲਈ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਹੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੈ। ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਬਿੱਲਾ ਦਾ ਗਰੂਪ ਕਰੀਬ ਸੌ ਕਤਲ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ 24 ਜੂਨ 1986 ਨੂੰ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਨੂੰ ਬੜਾ ਝਟਕਾ ਲੱਗਿਆ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਸਾਥੀ ਬਾਬਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਿਆਲਗੜ੍ਹ, ਭਾਈ ਗੁਰਮੇਜ ਸਿੰਘ ਢਿਲਵਾਂ ਤੇ ਭਾਈ ਮੱਖਣ ਸਿੰਘ ਛਿੱਥ ਇੱਕ ਮੁਕਾਬਲੇ ‘ਚ ਪਿੰਡ ਕਾਲੀ ਬਾਹਮਣੀ ‘ਚ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ। ਇਹ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਲਈ ਅਸਹਿ ਸੱਟ ਸੀ।
ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਘੋੜੀ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਗਏ, ਜਿਥੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਓਸ ਥਾਂ ‘ਤੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਚੇਤੇ ਕਰਦਿਆਂ, ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਫੁੱਲ ਭੇਟ ਕੀਤੇ, ਮਿਸ਼ਨ ਜਾਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਹਿਦ ਤੇ ਨਵੀਂ ਭਾਜੀ ਮੋੜਨ ਦਾ ਪਰਣ ਕੀਤਾ ਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਵਾਪਸ ਇਲਾਕੇ ‘ਚ ਪਰਤ ਆਏ।
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਭਾਈ ਬਿੱਲੇ ਨੇ ਹੰਭਲਾ ਮਾਰਿਆ ਤੇ 3 ਜੁਲਾਈ 1986 ਨੂੰ ਆਪਣੇ 6 ਸ਼ਿਕਾਰ ਕੇਵਲ 25 ਕਿੱਲੋਮੀਟਰ ਦੇ ਘੇਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਅੰਦਰ ਹੀ ਫੁੰਡ ਦਿੱਤੇ । ਫਿਰ ਮਾਲੂਵਾਲ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਬਹਿਕ ‘ਤੇ ਜਾ ਸੁੱਤੇ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਧੋਖਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਹੈ। ਚਾਰ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ, ਰੌਸ਼ਨ ਲਾਲ ਬੈਰਾਗੀ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਾਮਲਪੁਰਾ ਤੇ ਸੁਖਬੌਸ ਸਿੰਘ ਚੁਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਤੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜਦਕਿ ਪਹਿਰੇ ਤੇ ਬੈਠਾ ਭਾਈ ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ ਵੱਲਾ ਸੀ।
ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਨੇ ਬੜਾ ਕਰੜਾ ਘੇਰਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਪੰਜੇ ਸੂਰਮੇ ਤਿਆਰ- ਬਰ-ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਏ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਐਨੀ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਫਾਇਰਿੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਵਾਲੇ ਦੰਗ ਰਹਿ ਗਏ। ਯੂ. ਪੀ. ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਤਨਖ਼ਾਦਾਰ ਇਹ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹੈਰਾਨ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ਕਿ ਐਨੇ ਖਤਰਨਾਕ ਘੇਰੇ ਤੋਂ ਬੇਪਰਵਾਹ ਇਹ ਪੰਜੇ ਸਿੰਘ ਕਿਵੇਂ ਪੂਰੀ ਸ਼ਾਨ ਨਾਲ ਬਹਿਕ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਹਨ। 1 ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਵਾਲੇ ਵੇਖਦੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਏ ਤੇ ਸਿੰਘ ਸਫ਼ਾਂ `ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਗਏ।
ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਹੀ ਭਾਈ ਬਿੱਲਾ ਨੇ ਤਿੰਨ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਭਾਈ ਬੈਰਾਗੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ `ਚ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤੇ ਖ਼ੁਦ ਆਪਣੀ ਫੀਏਟ ਕਾਰ ‘ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਕਾਮਲਪੁਰਾ ਦੇ ਨਾਲ ਨਿਕਲ ਤੁਰੇ। ਓਦੋਂ ਤਕ ਫੋਰਸਾਂ ਵੀ ਸਮਝ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਸਿੰਘਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਹਥਿਆਰ ਹਨ। ਅਫਸਰਾਂ ਨੇ ਫੋਰਸਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੋਰਦਾਰ ਹੱਲਾ ਬੋਲਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ। ਚਾਰ ਚੁਫੇਰਿਓਂ ਫੀਏਟ ਕਾਰ ਉੱਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਮੀਂਹ ਵਰ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਸਿੰਘ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਹੋ ਗਏ। ਕਾਰ ਦੇ ਟਾਇਰ ਵੀ ਗੋਲੀਆਂ ਵੱਜਣ ਨਾਲ ਪਾਟ ਗਏ ਸਨ। ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਕਾਰ ‘ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਪਰ ਜ਼ਖਮ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘੇ ਸਨ।
ਸਿੰਘ ਪੁਲਿਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਲੀਲ ਹੋਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਫੋਰਸਾਂ ਵਾਲੇ ਹਕੇਂ-ਬੱਕੇ ਵੇਖ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਤੇ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰ ਕੇ ਜਾਮ- ਏ-ਸ਼ਹਾਦਤ ਪੀ ਲਿਆ ਪਰ ਜਿਊਂਦੇ ਹੱਥ ਨਾ ਆਏ।
ਭਾਈ ਬਿੱਲਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਪਿੱਛੋਂ ਪਿੰਡ ਜਲੰਧਰ ਰੇਂਜ ਦੇ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ., ਪੀ. ਜੀ. ਡੋਗਰਾ, ਸੀ.ਆਰ.ਪੀ. ਦੇ ਡੀ.ਆਈ.ਜੀ. ਐਸ. ਐਸ. ਵਿਰਕ ਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁਲਿਸ ਮੁਖੀ ਮੁਹੰਮਦ ਇਜ਼ਹਾਰ ਆਲਮ ਨੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰੈਸ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰ ਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ “ਤਰਨ ਤਾਰਨ `ਚੋਂ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਹਿਜਰਤ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ…..ਉਸ ਨੇ ਸੌ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਤਲ ਕੀਤੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ‘ਚੋਂ 3 ਜੁਲਾਈ ਨੂੰ ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ `ਚ 7 ਹਿੰਦੂਆਂ (ਸ਼ਿਵ ਸੈਨੀਆਂ) ਦਾ ਕਤਲ, ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਗੋਵਿੰਦਵਾਲ ਰੋਡ ‘ਤੇ 7 ਮਈ ਨੂੰ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲ, 20 ਜੂਨ ਨੂੰ ਗੋਹਲਵੜ੍ਹ ‘ਚ ਅੱਠ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲ, ਦੋਬੁਰਜੀ ‘ਚ ਇਸੇ ਹਫ਼ਤੇ ਚਾਰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਕਤਲ, ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ ਦੇ ਕਾਮਰੇਡ ਜੀਤ ਰਾਮ ਦਾ ਕਤਲ, ਫ਼ਤਿਹਾਬਾਦ ਦੇ ਹੀ ਬੱਗੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦਾ ਕਤਲ ਤਾਂ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਕੀਤੇ ਸਨ….।”
ਭਾਈ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਿੱਲਾ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਿੰਘਣੀ ਜੰਡਿਆਲੇ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰਬੰਦ ਸੀ। ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਕੁਝ ਨਾ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਘਰ ਚਲੇ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਬਾਰੇ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਚਾਰ ਮਹੀਨੇ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰ ਦੂਜੀ ਲੜਕੀ ਸਤਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ।
ਭਾਈ ਬਿੱਲੇ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਤੇ ਪੁਲਿਸ ਦਾ ਕਹਿਰ ਉਹਨਾਂ ਦਾਂ ਸ਼ਹਾਦਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਇਸੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਨੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਜਾਨ ਲੈ ਲਈ। ਮਗਰੋਂ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕਰ ਕੇ ਘੇਰਾ ਪੁਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਧ ਨੂੰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਚ ਭਾਈ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪੈਂਟਾਂ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਨੇ ਗੱਡੀ ਚਾੜ੍ਹ ਦਿੱਤਾ ਸੀ।
–ਖ਼ਾਲਸਾ ਫ਼ਤਿਹਨਾਮਾ, ਫਰਵਰੀ 2013, ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਘੁਮਾਣ
